-Një analizë e proceseve që po rrënojnë shtetin nga brenda dhe jashtë

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Shpallja e Pavarësisë më 17 shkurt 2008 shënoi një moment kulmor për aspiratat historike të popullit të Kosovës për liri dhe shtetësi të plotë. Ky moment u përjetua si fundi i një epoke të shtypjes koloniale dhe fillimi i një rrugëtimi drejt konsolidimit të një shteti demokratik, sovran dhe funksional. Mirëpo, realiteti politik dhe institucional pas këtij akti ka njohur një përshkallëzim të heshtur të një procesi që po e minon vetë shtetësinë – jo me mjete të dhunshme, por me mekanizma të brendshëm dhe ndërkombëtarë, përmes një degradimi të heshtur dhe të qëllimshëm.

Ky degradim ndodh në disa plane: në planin juridik, politik, ndërkombëtar dhe atë shoqëror. Ai nuk manifestohet gjithmonë me kriza të papritura, por me normalizimin e dorëzimit institucional, me heshtjen para cenimit të sovranitetit, dhe me zhveshjen graduale të shtetësisë nga përmbajtja e saj reale.

1. Degradimi përmes marrëveshjeve të imponuara ndërkombëtarisht
Kosova ka qenë vazhdimisht nën presion për të nënshkruar marrëveshje me Serbinë në kuadër të dialogut të ndërmjetësuar nga BE. Shumë prej këtyre marrëveshjeve, edhe pse në shikim të parë teknike, kanë efekte të drejtpërdrejta në sovranitetin dhe unitaritetin e shtetit.

Rasti i marrëveshjes për Asociacionin e Komunave me shumicë serbe (2013, 2015)
Në vitin 2013 dhe më pas në vitin 2015, Kosova nënshkroi marrëveshje për themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Kjo strukturë, sipas marrëveshjeve, do të kishte “kompetenca vetëqeverisëse”, përfshirë fusha si arsimi, shëndetësia, zhvillimi ekonomik dhe planifikimi hapësinor – kompetenca që zakonisht u takojnë pushtetit qendror. Kjo përbën një cenim serioz të karakterit unitar të shtetit dhe hap rrugën për një entitet politik me ndikim të thellë nga Serbia.

Gjykata Kushtetuese e Kosovës në vitin 2015 konstatoi se shumë prej pikave të marrëveshjes janë në kundërshtim me Kushtetutën. Megjithatë, komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht BE dhe SHBA, vazhdojnë të kërkojnë zbatimin e kësaj marrëveshjeje – një presion që e vë Kosovën në pozitë të dorëzimit institucional.

2. Degradimi përmes pranimit të marrëdhënieve të pabarabarta me Serbinë
Kosova ka hyrë në një logjikë të dialogut pa reciprocitet. Serbia nuk e njeh shtetin e Kosovës, por kërkon dhe merr të drejta për serbët në Kosovë që tejkalojnë standardet evropiane për pakicat kombëtare.

Rasti i marrëveshjes së Ohrit (2023)

Marrëveshja e Ohrit parashikon “vetëmenaxhim” për komunitetin serb dhe një nivel të lartë të garantimit të të drejtave kolektive. Edhe pse kjo mund të duket si një qasje multietnike, në praktikë ajo i jep Serbisë një rol të drejtpërdrejtë në jetën politike dhe institucionale të Kosovës, pa njohur këtë shtet. Kjo është thelbësisht një kapitullim politik i heshtur.

3. Injorimi dhe heshtja ndaj strukturave paralele në veri
Veriu i Kosovës, që nga paslufta, ka qenë një hapësirë ku institucionet e Kosovës nuk kanë ushtruar asnjëherë sovranitet të plotë. Struktura paralele serbe kanë vepruar hapur, me mbështetje të vazhdueshme financiare dhe politike nga Beogradi.

Rasti i sulmit terrorist në Banjskë (shtator 2023)

Sulmi i armatosur ndaj Policisë së Kosovës në Banjskë, që rezultoi me vrasjen e një polici dhe përballje të armatosur me grupe të stërvitura nga Serbia, ishte një sulm ndaj vetë shtetësisë së Kosovës. Reagimi ndërkombëtar ishte i zbehtë, ndërsa vetë Serbia nuk pati asnjë sanksion real për organizimin e një agresioni të tillë.

Mungesa e përgjigjes së ashpër ndërkombëtare dhe kërkesa për “përmbajtje nga të dyja palët” ishte një trazim simbolik i ekuilibrit midis viktimës dhe agresorit – një tjetër shenjë e degradimit të shtetësisë së Kosovës në sytë e botës.

4. Kapja e brendshme e shtetit dhe delegjitimimi i institucioneve
Krahas trysnisë ndërkombëtare, shtetësia e Kosovës është minuar edhe nga politikat e brendshme të kapjes së shtetit. Institucionet nuk përfaqësojnë më interesin shtetëror, por interesin e grupeve të pushtetit.

Rasti i krizës politike pas zgjedhjeve të 9 shkurtit 2025

Pas zgjedhjeve të fundit, subjekti fitues (LVV) refuzoi të ndërtojë institucione përmes dialogut politik, duke mbajtur Kuvendin të bllokuar për më shumë se katër muaj. Kjo situatë ka prodhuar një vakum institucional që dëmton funksionimin e shtetit dhe nxit mosbesimin qytetar.

Kuvendi nuk funksionon si organ i sovranitetit popullor, por si instrument për retorikë e përplasje. Ky është degradim funksional i shtetit nga brenda, që e çon atë drejt delegjitimimit në sytë e vetë qytetarëve.

5. Heshtja strategjike dhe normalizimi i dorëzimit
Një ndër format më të rrezikshme të degradimit të shtetësisë është heshtja para këtyre zhvillimeve. As Kuvendi, as institucionet e drejtësisë, as shoqëria civile nuk kanë ngritur alarmin me intensitetin që kërkohet. Dorëzimi gradual përmes “kompromisit”, në emër të integrimit evropian apo ruajtjes së stabilitetit, po e zhbën vetë bazën mbi të cilën u shpall shtetësia e Kosovës.

Rruga e kthimit drejt shtetësisë së plotë

Shtetësia nuk është vetëm një deklaratë formale – ajo është një proces i përditshëm i mbrojtjes së sovranitetit, ligjshmërisë, përfaqësimit dhe funksionalitetit institucional. Kosova, përballë rreziqeve të jashtme dhe të brendshme, nuk mund të lejojë më që degradimi i saj të vazhdojë në heshtje.

Rikthimi në parimet kushtetuese, fuqizimi i institucioneve, kërkimi i reciprocitetit në marrëdhëniet me Serbinë, dhe refuzimi i strukturave paralele janë thelbësore. Shteti nuk mund të funksionojë mbi dorëzimin, por vetëm mbi vetëdijen për përgjegjësinë historike që bartin institucionet e tij.