Shkruan: Nazmi Jusufi, ekspert për çështje ekonomike

Në vitin 2025, ekonomia botërore po kalon një fazë thellësisht transformuese, e karakterizuar nga tronditje të shumta që kanë sfiduar themelet e stabilitetit financiar global. Konfliktet e zgjatura, tensionet gjeopolitike, krizat energjetike dhe pasojat gjithnjë e më të dukshme të ndryshimeve klimatike po ndikojnë ndjeshëm në strukturat e prodhimit, në zinxhirët e furnizimit dhe në perceptimin e rrezikut nga ana e investitorëve.

Gjeopolitika si burim pasigurie ekonomike

Lufta në Ukrainë, tashmë në vitin e saj të katërt, mbetet një faktor kryesor destabilizues për tregjet globale të energjisë dhe të produkteve bujqësore. Rritja e tensioneve në Lindjen e Mesme, veçanërisht përplasja strategjike ndërmjet Izraelit dhe Iranit dhe kërcënimet ndaj sigurisë në ngushticën e Hormuzit, kanë intensifikuar pasiguritë në tregtinë detare dhe kanë shkaktuar luhatje të mprehta në çmimet e naftës.

Këto dinamika gjeopolitike po i komplikojnë përpjekjet e bankave qendrore për të menaxhuar inflacionin, i cili ka shënuar rikthim në shumë ekonomi të zhvilluara. Dilema kryesore me të cilën përballen politikëbërësit në Bashkimin Evropian dhe përtej tij është se si të balancojnë stabilitetin e çmimeve me nevojën për stimulim ekonomik në një kontekst të rritjes së ngadaltë.

Fragmentimi i rendit ekonomik global

Rikthimi i proteksionizmit është një tjetër trend që po e riformëson ekonominë globale. Shtetet kryesore po zbatojnë politika gjithnjë e më të izoluara për të mbrojtur industritë e tyre strategjike, duke reduktuar ndërvarësinë dhe duke rritur barrierat tregtare. Rivaliteti SHBA-Kinë, i cili dikur ishte thjesht teknologjik, po shndërrohet gjithnjë e më shumë në një konfrontim ekonomik sistemik me pasoja të gjera gjeopolitike. Kjo tendencë drejt “deglobalizimit të menaxhuar” rrezikon të çojë në një botë me blloqe të ndara ekonomike dhe teknologjike, çka do të minonte efikasitetin e tregtisë ndërkombëtare dhe do të përkeqësonte kushtet për vendet në zhvillim.

Vendet në zhvillim përballë një sfide ekzistenciale

Ekonomitë e brishta, përfshirë ato të Ballkanit Perëndimor, janë veçanërisht të ekspozuara ndaj këtij ambienti të pasigurt. Rritja e borxhit publik, dobësimi i valutave kombëtare, dhe rënia e flukseve të investimeve të huaja direkte kanë ngushtuar ndjeshëm hapësirat për politika zhvillimore. Njëkohësisht, fenomeni i emigrimit dhe mungesa e kapitalit njerëzor po e frenojnë kapacitetin për transformim strukturor. Në rastin e Kosovës, këto sfida janë të theksuara nga faktorë si: varësia nga remitancat, dominimi i sektorit informal, mungesa e diversifikimit ekonomik dhe dobësitë institucionale që e pengojnë përgjigjen efektive ndaj krizave globale.

Rruga përpara: orientimi drejt qëndrueshmërisë dhe transformimi

Për të adresuar me sukses këtë realitet të ri ekonomik, nevojiten politika të guximshme, të mirëkoordinuara dhe të orientuara drejt së ardhmes. Rekomandimet kryesore për vendet në zhvillim përfshijnë: Diversifikimin e burimeve të energjisë dhe investimin strategjik në energji të ripërtëritshme, si një mekanizëm për të reduktuar varësinë nga importet dhe për të rritur sigurinë energjetike.

Koordinimin e politikave fiskale dhe monetare, duke ruajtur disiplinën buxhetore dhe njëkohësisht duke krijuar hapësirë për investime publike në sektorë produktivë.

Reforma institucionale dhe përmirësimi i klimës së investimeve, për tërhequr kapital të huaj dhe për të ndërtuar një bazë më të qëndrueshme zhvillimi.

Dhe si përfundim mund te themi se Bota po shkon drejt një rendi të ri ekonomik.
Ekonomia botërore është në një periudhë kalimtare, një zonë gri ku rregullat e vjetra të globalizimit nuk janë më të zbatueshme, ndërsa rregullat e reja ende nuk janë kristalizuar. Në këtë fazë tranzicioni, shtetet që do të arrijnë të parashikojnë ndryshimet, të përshtaten me to dhe të investojnë në kapitalin njerëzor, teknologji dhe institucione efikase, do të jenë liderët e rinj të epokës që po lind.