Bashkimi Evropian ka investuar miliarda euro në vendet e Ballkanit Perëndimor për të mbështetur zhvillimin ekonomik, infrastrukturor dhe institucional, kryesisht përmes fondeve të programeve si Instrumenti i Asistencës së Para-Anëtarësimit (IPA). Qëllimi i këtyre fondeve është të përshpejtojnë konvergjencën ekonomike të rajonit me standardet evropiane, të nxisin konkurrencën dhe të përmirësojnë administrimin publik. Por në praktikë, mënyra se si zhvillohen dhe menaxhohen tenderët e financuar nga BE-ja shpesh e zvogëlon ndikimin e tyre real në ekonominë vendore.

Në shumë raste, tenderët publikë që financohen nga BE-ja zhvillohen me konkurrencë të kufizuar, ku marrin pjesë vetëm një ose dy kompani, zakonisht të huaja. Kjo situatë ndikon drejtpërdrejt në koston përfundimtare të projekteve dhe në vlerën reale për para (“value for money”). Studimet ekonomike dhe përvojat praktike tregojnë se mungesa e konkurrencës rrit çmimin mesatar të kontratave me 10 deri në 20 për qind, ndërsa cilësia dhe përfitimi lokal mbeten të kufizuara.

Një tjetër problem thelbësor është përfshirja e kufizuar e kompanive vendore. Pjesa dërrmuese e projekteve realizohet nga kompani ndërkombëtare që importojnë kapitalin, materialet dhe shpesh edhe fuqinë punëtore. Kjo bën që ndikimi ekonomik në tregun e punës dhe në aftësitë teknike të bizneseve vendore të jetë i ulët, duke mos krijuar efektin zhvillimor që pritet nga investimet e Bashkimit Evropian. Në vend që fondet të nxisin kapacitetet prodhuese dhe inovative brenda vendeve të rajonit, ato shpesh përfundojnë duke forcuar varësinë nga kontraktorët e huaj.

Mungesa e transparencës dhe mbikëqyrjes mbetet gjithashtu një problem serioz. Në shumë raste, të dhënat për tenderët, ofertat apo kontratat përfundimtare nuk publikohen në mënyrë të plotë, ose publikohen me vonesë. Kjo mungesë hapësire për kontroll publik krijon terren për keqpërdorime, për ndikim politik dhe për një rreth të mbyllur ofertuesish që e ruajnë status quo-në. Raste të tilla dëmtojnë konkurrencën e ndershme dhe zvogëlojnë besimin e publikut në përdorimin e fondeve të BE-së.

Nga pikëpamja ekonomike, kjo situatë prodhon tri pasoja kryesore: së pari, humbje të eficiencës fiskale, sepse buxhetet publike paguajnë më shumë për të njëjtin produkt; së dyti, përfitim minimal për ekonominë lokale, sepse fondet nuk qarkullojnë në tregun vendas; dhe së treti, dobësim të kapaciteteve institucionale, pasi autoritetet kombëtare mbeten të varura nga ekspertë dhe kompani të jashtme për menaxhimin e projekteve të mëdha.

Për të përmirësuar situatën, është jetike që autoritetet publike të vendosin në qendër të vëmendjes konkurrencën reale dhe transparencën. Përdorimi i plotë i sistemeve të e-prokurimit dhe publikimi i të dhënave të hapura për çdo fazë të tenderëve do të rriste ndjeshëm besueshmërinë dhe do të kufizonte hapësirën për manipulim. Po aq e rëndësishme është edhe ngritja e kapaciteteve profesionale të administratës publike për hartimin dhe mbikëqyrjen ekonomike të kontratave, duke u mbështetur në asistencë teknike nga vetë BE-ja, OECD dhe institucionet partnere.

Një politikë që do të siguronte përfitime të qëndrueshme ekonomike do të ishte përfshirja e detyrueshme e kompanive lokale si nënkontraktorë në çdo projekt madhor të financuar nga BE-ja. Kjo do të garantonte që një pjesë e fondeve të mbetet brenda ekonomisë kombëtare, duke nxitur punësimin, zhvillimin e teknologjisë dhe krijimin e përvojës vendore në zbatimin e projekteve komplekse. Për më tepër, nevojitet forcim i auditimit të pavarur dhe i mekanizmave kundër konfliktit të interesit, si dhe ngritja e një strukture rajonale që monitoron në mënyrë të pavarur tenderët dhe kontratat e financuara nga BE-ja në gjithë Ballkanin Perëndimor.

Nëse këto masa zbatohen me përkushtim, efektet ekonomike do të jenë të dukshme: rritje e konkurrencës, ulje e kostove të projekteve, përfshirje më e gjerë e sektorit privat vendas dhe rritje e besueshmërisë së institucioneve publike. Vetëm në këtë mënyrë, fondet e Bashkimit Evropian mund të shndërrohen nga ndihmë pasive në një instrument aktiv të zhvillimit të qëndrueshëm dhe integrimit ekonomik të rajonit me tregun evropian.