Musa Ramadani

Mos u afro, amaaan…! – gërthiti ajo.

(Hoxha ia ndrydhte duart duke i pëshpëritur diçka).

Kush po të afrohet?

Sytë m’i ke lëshuar si zhigun, ofa…! – tundej e gjesti­kulonte.

(Shallëbardhi rrekej ta qetësojë së lëvizuri.)

Ata sy – të kujt kanë?

O, kuku, a je shtrigë a njeri… ik…! çirrej.

(Ai ngrehu dorën t’ia mbyllë gojën.)

Kë po e sheh… çfarë është… kujt i përngjet?!?

Ah, flokët deri në tokë i paske, qyqe moj! Mos!… s’kam faj, besomë! Sikur që as ti s’ke pasur!… Pëvete Minin – atë loçkë të vogël… Largoje thikën, aman! Pse të rrjedhë gjaku si uji i Moravës sonë, pse?… Prej thikës që e mban ti, ani… Ata e bënë, unë s’kam pikë faji… nuk pata rrugë tjetër… veçse t’ia kthej vetes… Aman, motra ime! Pashë Minën që e ke lënë në lulak! Mos! Mos se një gji e kanë pirë… ku-kuuuuuuuu!

Klithma lemeritëse zgjaste posi një sirenë ulëritëse.

Dhe Zogëja trashaluqe posi një egërsirë plandosej në dyshemenë e dhomës. Dridhej dhoma bashkë me trarët. Kjo ngjarje i bënte me dije të tjerët se Zogës i binte të fikët.

Atëbotë vepronte Hoxha.

Asgjë më tepër dhe asgjë më të re se gjërat që i bënte ka tri javë e tëhu. E shikonte gjatë atë krijesë të re e të shtrirë sa gjerë gjatë. Pastaj e stërpikte me ujë prej ibriku. Pëshpëriste, mërmëriste vetë më vete si thuthaq. Uratë pas urate. Librin e shenjtë s’e lëshonte nga dora. Për­derisa ajo lahej e shpërlahej në djersë akull të ftohtë. E dikur ngrihej e çrregulluar: shaminë në njërën e çora­pët në anën tjetër. Me njëfarë ndjenje faji e turpi, ndo­nëse nuk ekzistonin, përsëriste refrenin tani më të stërnjohur:

Uh, sa zabullimë është brenda!

Pikërisht sot ishin mbushur tri javë.

Hoxha kishte kthyer në këtë fshat të vogël, po s’e kishte ditur se edhe do të mbetej kaq gjatë në të. Aq më parë në këtë shtëpi, që s’ishte si të tjerat. Se dallo­hej e veçohej. Për një rrëfim, një të papritur, një befasi. Në dyert e kësaj shtëpie gjigande kishte trokitur fat­keqësia. Të cilën as e kishin ndjellë as ngashënjyer as thërritur, po ja, ajo kryevete ia behu, kishte ardhur jo aq larg prej këtij fshati. Nejse… kishin kaluar tri javë, duke llogaritur edhe ditën e sotme, e cila vetëm mund të kalojë e të kthehet s’mundet jo kurrë. Ja, tri javë qysh se fshati kishte një banor më tepër. Një shalle­bardhë me mantel të zezë. Tri javë ai kishte lënë mënjanë misionin e vet në xhami. S’u kishte falur xhumatë e xhenazet. S’iu kishte lutur allahut për bashkëfshatarët që ia jepnin hakun çdo ramazan. Tani kishte një sprovë serioze. Por, shërojnë, vallë, librat e lutjet?!?

I tërë fshati ishte sy e vesh.

Fliste ç’shihte e ç’s’shihte.

Thuhej se familjes së Balajve i ishte kthyer “robi” në shtëpi. U ka mbetur në derë – përsëritnin. I kishte dhënë udhën i biri i hallës. Flisnin se si Zogëja është si drita, si hëna ose si bora, porse fatcung. Se si edhe kjo do të perëndojë posi e motra më e madhe. Se si Balajt do të gjenden ngushtë: çfarë të bëjnë? Prandaj do ta japin në të njëjtin vend edhe motrën e tyre të tretë. Vetëm e vetëm të mos fusë kush hundët e duart në atë vatër. Të mos lëshojë rrënjë në pasurinë e mikut, e cila nesër o më vonë, por me siguri: një ditë, do të bëhej e tyre. Pastaj zinin ngoje fatkeqësinë. Ishin në gjendje të betohen se kjo fatkeqësi nuk do të jetë si e para. Por më e bindshme, më e fuqishme, më dëmsjellëse. Me fjalë të tjera, aludonin në fatkeqësi që dosido ndjell vdekje. Fatkeqësia do të pezullonte mbi kulmin e shtë­pisë së Balajve. Do të qëndronte – si thotë një shkrim­tar yni – si re e mllefosur. Nuk do ta largojnë lutjet, bindjet as kërcënimet. Përderisa ta kryejë misionin e vet. Familja e Balajve do të frikohet e do të trishtohet. Do të pasojnë klithje e piskama. Lot e vaje. Ndërsa në fund prapë barra e padëshiruar do t’i largohet. Reja e zezë do të zhdavaritet prej kulmit. Njerëzit do t’i frymojnë lirisht. Dielli do të futet në vatër, në shtëpi e ndër zemra.

Drita do të mbretërojë.

Ndonëse ishin besimtarë të devotshëm, as hoxhën e shallin e tij të bardhë s’harronin të përgojonin. Pësh­përitnin, fjala vjen, se si Hoxha s’do t’ia dalë kësaj pune faqebardhë. Madje jo tri javë, po edhe njëqind do të shkonin huq. Hoxha as që mundet ndonjëherë të shërojë femrën nga ajo sëmundje. Fundja, shtonin ata, Hoxha përpiqet e mundohet kotnasikoti. Sikur të kishte farë fuqie magjike, ai së pari do t’i ndihmonte vetvetes. Pra, do ta shëronte sëmundjen e vet, ti cilën e bart me muaj e me vjet. Njëmend kjo e Zogës s’është as e ngjashme me sëmun­djen e hoxhës, e prapëse­prapë dyshohet haptas në çfarëdo kthesë. Trumbe­tohej, për më tepër, se edhe Hoxha do të futej në kurth. Disa, të cilëve u dhimbsej, dronin për shallëbardhin. Ndonjëri mendonte se ai do të tregohet i gjithëdij­shëm. Të tjerët gjendeshin diku mes dhembshurisë e kërshërisë së pasosur: çfarë do t’i ngjajë? Dhe pra thuaja pajtoheshin në një gjë – hoxha do të ndryshojë! Thoshin, pa drojë, se s’do të bëhej as java, e hoxha do të flasë me gishtërinj e me duar pasi goja s’do t’i punojë fare. Ata besonin plotësisht në këtë fatkeqësi. Ndaj bashkëbisedonin se e keqja kurrë s’është shëruar as shërohet me libra. Ajo, përkundrazi, largohet, ik, vjedhurazi si një shtrigë e zezë. Por vetëm pasi ta kryejë detyrën e vet. Ligjëronin edhe se fatkeqësia s’e do akëcilin njeri, akëcilin s’e merr. Po kujt ia mësyn, asnjë fuqi s’e pret. E kush i kundërshton, e ka nën­shkruar… e të tjera e të tjera.

Fshatit vërtet s’i mbyllej goja.

Pranverat e mëparshme për Zogen s’ishin sikundër edhe ato të pastajmet. Dikur ajo me këngë e grishte stinën e zogjve. T’i përkëdhelë lulet e dashurisë. Ta puthë blerimin e jetës. Dhe kur shpallej ardhja, Zogëja bënte njëfarë ceremonie private. Për­vilte llërat, hiqte shaminë, dhe blerimit, mysafirit më të dashur në jetë, ia hapte kraharorin pa ujem. Por, para disa pranve­rash, se kur – s’është shënuar në ditar – pranvera e Zogës sikur harroi të dalë për të. As në agshol as në mesditë s’ia behu. Dallëndyshet e kishin humbur rrugën e dikurshme. Blerimi dukej si një dysheme e shkelur nga hajnat o cubat. Lulet kokulura i kishte kapur vaji si nuset (kur venë te burri) me shami…

Po, edhe Zogëja atë stinë u përmbush lot e vaj.

Kur vinin shoqet në vizitë, shaminë ia gjenin të uji­tur e të bërë qullë me lot. Qante pareshtur. Vajzëria e saj numëronte ditët e fundit. Tani ishte e kthyer me fytyrë kah një çerdhe e re. Duhej të shpinte në vatrën, të cilën e motra e braktisi përgjithmonë. Sa shumë kër­kohej prej saj! Ta përtërijë, ta ngjallojë e ta për­mbushë me jetë e, ndoshta, edhe dashuri një vatër të mbyllur! Ndaj edhe qante. E vaji i saj ishte vaji i pranverës.

E shkreta unë! rënkonte Zogëja.

Çfarë dëshirova, e ja se çfarë prita – ankohej me zemër të pikëlluar.

O zot, ç’po ndodh me mua!? Ç’bëra, që të më zërë ky mallkim i rëndë? Të më shitojë zana e malit. E të më këndojë qyqja mbi krye kështu. Oh, njëmend qyqe u bëfsha, se gjë më e keqe s’më gjen më…

Mejtonte e s’bindej: përse e dhanë kaq të re kur shtati ende s’i ishte pjekur për burrë! Fshante pa pra. Ende s’i kishte shijuar lojërat e vajzave e të endte në fantazi pëlhurën e martesës. Jeta vajzërore sapo merrte hov, me të gjitha ëmbëlsitë e idhtësitë në vete. Ëndrrat e saj ishin vetëm ëndrra. Psherëtinte. Gurra e lotëve i kishte shterur. Përse u ngutën aq fort? I ati dhe i vëllai. Vallë, aq u pengonte në shtëpi për një kafshatë bukë, për një sy gjumë apo…?! Përse s’e kursyen zemrën e saj nga këto brenga edhe pakëz? Të jetojë edhe ndonjë ditë në vatrën e lindjes. A mos u frikuan për fatin e saj? Mos ndoshta ishte ky rasti i vetëm për Zogën? Apo mendonin se do t’u mbetej në derë përgjith­monë. Por, me Zogën s’mund të ngjante kështu! Atë pëllum­beshë do ta gjakonte akëcili në kafazin e vet. Ishte çupëz që mund t’i kesh lakmi, e pastaj zili. Për më tepër, thuajse zoti ia kishte falur gjymtyrët si shtylla, sytë si shigjeta e shëndetin pranverë që s’thahet.

Jo, ata gjithmonë më kanë dashur mua. Kanë men­duar sado­pak për bijën e motrën e tyre. Dhe jetën time, o baba, o vëllathi im i mirë!

Por, fjala e tyre – fjala e zotit.

Asnjëherë më Zogëja s’e shijoi stinën e zogjve!

Ditëve të para të martesës, Zogëja u ballafaqua me lemeri.

Oborrin e shquante një zymtësi që shndërro hej në errësirë. Hija e manit zgjatej pothuaj anekënd. Pusi, ku lanin e shpërlanin i dukej si i çuditshëm. Vazhdi­misht dëgjonte do farë hapash të padukshëm. Nganjë­herë, sa ishte duke punuar, kthehej sakaq përmbrapa. I bëhej se dikush e thërret, e ngacmon. Sikur e prek e sa ora zhduket… Më së shpeshti kthente shikimin kah stalla. Ngjante ta përqendrojë të tërë vëmendjen në derën e hapur. Ndonëse paradite bagëtia gjendej në kullosë, i bëhej se prej stallës ndriçonin dy sy lëbyrës. Diçka, e më afër mendjes një si dikush, strukej aty si lypës i uritur… Në çaste të këtilla, Zogëja trandej thellë. Vështronte përqark mos e kishte veneruar kush dhe zmbrapsej menjëherë. la thoshte gjoja këngës, cilado që i kujtohej e para. Kudo vërente gjurma të gjalla e të freskëta.

Ndaj të gdhirë, i shoqi tërhiqte qetë përdore e kur­disej në fushë, prej nga pa ra muzgu, ngrysjes. Pa kryer një ditë të tërë pue. Mina prore i vente bisht babait. Ajo vajzushë symadhe, prejse mëma i perëndoi përgjithmonë, s’ndahej prej shtyllës së shtëpisë – babait. Ku e kurdo qoftë s’i shkëputej sa hija…

Zogëja, verë e dimër, pjesën më të madhe të ditës e kalonte vetëm.

Shtëpia e hante si burgu. Kjo vatër e varroste Zogën me heshtje. Me parandjenja. Me gjithfarë. Orë e çast trembej. Si në ëndërr. Frikësohej. Nga dita në javë. Nga java në muaj. E kapërthente një kokëdhembje sa vetëm sa s’e verbonte. Mundimi sa vinte e shtynte në të vjella. Një stuhi e padiktuar i rrymohej prej majë këmbësh e deri në flokë. Shtrati atëbotë ishte shpëtimi saj i vetëm.

Zakonisht, kjo e vërshente kur ndihej tejet vetmitare.

Dhoma e Zogës ishte e rregulluar. Simpatike. Edhe oda mund të xhelozonte për këtë. Shkëlqenin muret me lara, lartohej tavani, shtrihej shtro e kuqe deri në derë. Në një kënd pushonte shtrati (për t’u ofruar ëndrra të bukura bashkëshortëve natën!) i hekurt, mbi të llamba e vajgurit. Në anën e përkundërt, nga lart, lëshoheshin për muri kavalli dhe nargjileja cili më i gjatë se tjetrit. E dollapi i hapur në mur, fshihte nën perde Musafin, pasqyrën e madhe, tespihët e ndonjë cikërrimë tjetër.

E, pra, të gjitha këto s’e ngazëllenin Zogën. Përkun­drazi një dritthëritje shutitëse e ligësonte. Atëherë, tek ajo ngjallej ndjenja e gjurmimit. Të një diçkaje të pae­mëruar. Diçkaje që nuk zbu­lohet. Së pari mësynte arkën e madhe. Shkarkonte janat e qili­mat poshtë, e mandej hapte me kujdes atë si një botë të tërë çudi­rash. Sakaq një erë e fortë joshëse, që për pak mund të bëhej duhmë, sulmonte pa e nuhatur fare. Ishte ajo erë ftoi a molle që ruheshin gjatë mes petkash. Zogëja shpalonte dimitë. Pas çdo kati lëshonte nga një ofshamë posi pikë loti. Në çdo kat haste në dorëza, çorapë, shamia flakë të reja. Nga e djathta gjeti sheqer guri pështjellë në letër dhe do lëvore limoni e porto­kalli. Atë­herë zuri t’i shkapërderdhë teshat pa rregull e radhë, duart me shpejtësi uragani i prekën fundin e arkës. Në këndin e majtë diktoi një arrë me dy nyje. Zemra sa i tkurrej sa i bymehej si tek pëllumbi. Kur e zgjidhi – një e papritur sikur i përgjysmoi tru­pin. Pos hallhalleve, vathëve e unazës, u shfaq edhe një foto­grafi. Në të ishte këmbë e krye motra e saj: Rrushja! Duke ia shikuar valët e flokëve, harqet pisë të vetu­llave dhe thellësinë përpise të syve u plandos për dysheme. Si drenushë pa shpirt. Si zog i goditur në fluturim…

Sidomos e tmerronte shtrati në dhomë. Të cilit s’i besonte mësa rrencit. Prore dyshonte se nën jorgan fshihet diçka.

Çka po lyp këtu, moj…! dëgjonte qortimin e Rrushes.

(Muret vallëzonin rreth saj në dhomë).

Ah, Rrushe, pse po më pyet mua! – hutohej zëri lutës i Zogës.

Kush të ka pru ortake në shtëpinë time… – pasonte kërcënimi.

(Tavani mundohej të përpiqej me dysheme). Pse po më mun­don, Rrushe!? Ti e di kush jep urdhra në shtëpinë tonë. U dogja ndër vete, abuçja ime! Në zjarr më kanë sjellë baba e vëllai…! E s’ka ujë që e shpëton me shikim…!

Mos m’i hallakat teshat, kudër! Sendet e mia lëri në vend të vet se t’i shkuli flokët!

(Shtroja në dhomë rrotullohej përqark).

O, e shkreta unë! Faj s’kam e më bëjnë fajtore! Zemra po më shqyhet prejse kam ardhur në këtë burg. O zot, ndihmomë!

Kuku Zoge, kam për ta këputur kryet si të zogut! Ti, motra ime… të biesh në shtratin tim… me burrin tim!!! Ah, sytë do t’i nxjerr, herdokur… e keqe! Gjakun si ujin do ta pi… do të shohësh…!

Oh, qyqja unë, e shkreta! Aman Rrushe! Ik, largohu prej meje!

Prit se tash ta kallëzoj punën ty, he… kudër…

Zogëja nuk dinte nëse ishte në ëndërr apo zhgjën­dërr.

Këto repriza vazhdonin me episode të tjera.

Se në çdo kënd të dhomës Zogëja e ndiente frymë­marrjen e Rrushes. Shtëpisë i vinte era Rrushe, e nëpër oborr e përcillte zëri frikativ dhe hija e pashmangshme e Rrushes.

E grishte mordjen Zogëja, po ajo s’vinte, s’vinte.

Kështu ishte gjykuar të gjallërojë, kështu!

Marrë nga numri 24 i revistës “Akademia”