Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1. Madeleine Albright – Diplomacia amerikane në mbrojtje të së drejtës ndërkombëtare dhe viktimë e kërcënimeve nacionaliste serbe

Madeleine Albright, si Sekretare e Shtetit e SHBA-ve (1997–2001), u bë arkitektja kryesore e ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë në mars 1999. Vendosmëria e saj për të ndaluar spastrimin etnik dhe gjenocidin e ushtruar nga regjimi i Sllobodan Millosheviqit ndaj popullsisë shqiptare ishte akt politik, diplomatik dhe juridik me rëndësi historike.

Nga perspektiva e së drejtës publike ndërkombëtare, ndërhyrja e NATO-s u justifikua mbi bazën e doktrinës së ndërhyrjes humanitare, e cila më pas evoluoi në parimin e “Responsibility to Protect (R2P)” të pranuar nga OKB (2005).

Pikërisht për këtë arsye, Albright u bë shënjestër e kërcënimeve:

-Nga struktura shtetërore dhe paramilitare serbe: Raportet e inteligjencës perëndimore evidentuan plane të shërbimeve sekrete serbe për atentate dhe eliminim fizik të saj.

-Nga propaganda nacionaliste: Mediat e Beogradit e paraqisnin si “armike të Serbisë” dhe “arkitekte të shkatërrimit të Jugosllavisë”, duke e demonizuar figurën e saj.

-Nga qarqet ekstremiste serbe pas luftës: Ajo u përball me protesta agresive dhe kërcënime gjatë vizitave të mëvonshme në Ballkan.

Në të drejtën ndërkombëtare, këto kërcënime nuk ishin thjesht akte individuale, por cenime të legjitimitetit të politikës së jashtme të SHBA-ve dhe të parimeve të ndërhyrjes humanitare, të cilat përfaqësonin një precedent për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

2. Ambasadorja Tracy Ann Jacobson – mbrojtja e rendit kushtetues të Kosovës dhe përballja me kërcënime të reja

Ambasadorja amerikane Tracy Ann Jacobson (2012–2015) shërbeu në një fazë të ndjeshme për shtetin e Kosovës, kur vendi ishte në proces të konsolidimit të institucioneve kushtetuese dhe zbatimit të Marrëveshjes së Brukselit. Ajo mishëronte rolin e SHBA-ve si garant i shtetit të ri dhe i rendit juridik ndërkombëtar që e kishte njohur pavarësinë e Kosovës.

Në këtë kontekst, kërcënimet ndaj saj ishin të një natyre tjetër:

-Nga grupe radikale islamike: që e shihnin ambasadën amerikane si simbol të Perëndimit dhe tentonin të godisnin praninë diplomatike të SHBA-ve në rajon.

-Nga struktura kriminale e politike të pakënaqura: që kundërshtonin presionin amerikan për sundim të ligjit, luftën kundër korrupsionit dhe kufizimin e ndikimit të grupeve oligarkike.

-Nga qarqe nacionaliste proserbe: që e interpretonin rolin amerikan si “impozim” dhe shkelje të sovranitetit.

Sipas Konventës së Vjenës për Marrëdhëniet Diplomatike (1961), Republika e Kosovës kishte detyrimin ndërkombëtar të siguronte mbrojtje efektive për ambasadoren dhe misionin diplomatik amerikan. Për këtë arsye, ajo u shoqërua vazhdimisht nga masa të rrepta sigurie në koordinim me institucionet kosovare dhe KFOR-in.

3. Dimensioni juridik dhe politik i kërcënimeve

Kërcënimet ndaj Albright dhe Jacobson nuk mund të kuptohen vetëm si rreziqe individuale, por si sfida të rendit juridik ndërkombëtar dhe të sovranitetit kushtetues të Kosovës:

-Në rastin e Albright, kërcënimet përbënin rezistencë të dhunshme ndaj parimit të ndërhyrjes humanitare dhe ndaj mbrojtjes së të drejtave themelore të njeriut, të cilat janë të sanksionuara në Karta e OKB-së (1945) dhe në instrumentet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut.

-Në rastin e Jacobson, kërcënimet ishin shkelje e detyrimeve ndërkombëtare të Kosovës si shtet pritës dhe njëkohësisht përpjekje për të minuar procesin e shtetndërtimit dhe sundimit të ligjit, që burojnë nga Kushtetuta e Republikës së Kosovës (2008) dhe nga marrëveshjet ndërkombëtare të detyrueshme për Kosovën.

4. Madeleine Albright dhe Tracy Ann Jacobson përfaqësojnë dy periudha dhe dy dimensione të ndryshme të mbështetjes amerikane për Kosovën:

-Albright – simbol i ndërhyrjes humanitare dhe çlirimit nga gjenocidi serb. Kërcënimet ndaj saj ishin sulm kundër vetë legjitimitetit të ndërhyrjes ndërkombëtare.
-Jacobson – mbrojtëse e shtetit të ri të Kosovës, e sundimit të ligjit dhe e konsolidimit institucional. Kërcënimet ndaj saj ishin sulm kundër sovranitetit kushtetues të Kosovës dhe pranisë ndërkombëtare.

Nga perspektiva diplomatike dhe juridike, të dyja rastet tregojnë se figurat amerikane që kanë mbrojtur Kosovën janë bërë objekt kërcënimesh, pikërisht sepse përfaqësonin rendin ndërkombëtar të bazuar në të drejtë, dhe jo në forcë. Këto raste duhet të shihen jo vetëm si episode të së kaluarës, por si dëshmi e faktit se diplomacia amerikane në Kosovë vazhdon të mbetet në ballë të përplasjes me forcat që kundërshtojnë paqen, drejtësinë dhe shtetin ligjor.