Shkruan: Dr. sc. Antigona Gashi

Problemet e të moshuarve dhe pensionistëve në Kosovë janë të shumta dhe të ndërlidhura ngushtë me gjendjen e përgjithshme socio-ekonomike, shëndetësore dhe institucionale të vendit. Shumë të moshuar përballen me vështirësi ekonomike për shkak të pensioneve të ulëta, të cilat shpesh nuk mjaftojnë për të mbuluar nevojat bazë të jetesës, si ushqimi, strehimi apo shërbimet shëndetësore. Kjo gjendje përkeqësohet edhe nga mungesa e një sistemi të qëndrueshëm social që do të siguronte mbështetje të mjaftueshme për këtë kategori të popullsisë.
Nga ana tjetër, shërbimet shëndetësore për të moshuarit shpesh janë të pamjaftueshme, si për nga cilësia, ashtu edhe për nga qasja. Mungesa e institucioneve të specializuara për kujdes afatgjatë, kostot e larta të ilaçeve dhe infrastruktura e dobët shëndetësore ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë e jetës së tyre. Një numër i madh i të moshuarve jetojnë të vetmuar, pa mbështetjen e duhur familjare apo komunitare, gjë që ndikon negativisht në mirëqenien e tyre emocionale dhe psikologjike.
Institucionet shtetërore dhe lokale shpesh nuk kanë zhvilluar politika të qëndrueshme e gjithëpërfshirëse për përmirësimin e pozitës së të moshuarve. Mungesa e qendrave ditore, programeve sociale, apo iniciativave për përfshirjen e tyre aktive në shoqëri e bën këtë grup shoqëror edhe më të margjinalizuar. Prandaj, adresimi i këtyre problemeve kërkon një qasje të koordinuar ndërmjet institucioneve publike, sektorit privat dhe shoqërisë civile, për të siguruar që të moshuarit të kenë një jetë dinjitoze dhe aktive në shoqëri.

Pensionet e ulëta

Shumica e pensionistëve marrin pension bazik, që është shumë i ulët dhe nuk mjafton për të mbuluar nevojat jetësore si ushqimi, ilaçet apo faturat. Pensionet kontributdhënëse (për ata që kanë punuar dhe paguar kontribute) gjithashtu janë të ulëta krahasuar me koston e jetesës. Ka mungesë barazie midis kategorive të ndryshme të pensioneve (bazike, kontributdhënëse, invalidore, etj.).

Shërbimet shëndetësore të kufizuara

Sistemi shëndetësor publik ka mungesë të pajisjeve, stafit dhe barnave, gjë që e vështirëson trajtimin e të moshuarve. Barnat për sëmundje kronike shpesh nuk mbulohen nga shteti ose janë të shtrenjta. Mungojnë qendrat e specializuara për kujdes afatgjatë dhe shërbimet mobile shëndetësore për të moshuarit që nuk mund të lëvizin.

Izolimi social dhe mungesa e kujdesit

Shumë të moshuar jetojnë vetëm, pa mbështetje të mjaftueshme nga familja apo komuniteti. Nuk ka mjaftueshëm qendra ditore apo aktivitete sociale që do të ndihmonin në ruajtjen e shëndetit mendor dhe përfshirjen shoqërore.
Institucionet për kujdes të të moshuarve janë të pakta dhe shumica janë të privatizuara, pra të papërballueshme financiarisht.

Varfëria dhe papunësia e fëmijëve

Të moshuarit shpesh varen nga ndihma e fëmijëve apo familjes, por shumë familje përballen me papunësi ose të ardhura të ulëta. Kjo krijon cikël varfërie që prek brezat.

Mungesa e politikave efektive sociale

Politikat për të moshuarit shpesh janë të fragmentuara dhe jo të koordinuara. Mungon strategjia afatgjatë për plakjen aktive dhe përfshirjen e të moshuarve në shoqëri. Shteti ende nuk ka krijuar sistem të qëndrueshëm sigurimesh shoqërore që do të garantonte dinjitet financiar pas pensionimit.

Diskriminimi dhe mungesa e respektit shoqëror

Të moshuarit shpesh ndihen të lënë pas dore dhe të pavlerësuar në shoqëri.
Ka mungesë respekti institucional dhe kulturor ndaj kontributit të tyre në të kaluarën.
Në përgjithësi të moshuarit dhe pensionistët në Kosovë përballen me një kombinim të varfërisë, mungesës së kujdesit shëndetësor, izolimit social dhe mbështetjes institucionale të pamjaftueshme. Përmirësimi i jetës së tyre kërkon reforma të thella në sistemin e pensioneve, shëndetësisë dhe politikave sociale.