Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Nga miratimi i Kushtetutës më 7 shtator 1990 deri te afirmimi ndërkombëtar i shtetësisë së Kosovës

Miratimi i Kushtetutës së Kaçanikut më 7 shtator 1990 përbën një ndër aktet më të rëndësishme juridiko-politike në historinë moderne të Kosovës. Ky akt nuk ishte vetëm një reagim ndaj shfuqizimit të autonomisë kushtetuese të vitit 1974 nga regjimi i Slobodan Millosheviqit, por një deklarim solemn i të drejtës së shqiptarëve të Kosovës për vetëvendosje, sovranitet dhe pavarësi shtetërore. Në dimensionin e së drejtës ndërkombëtare, Kushtetuta e Kaçanikut duhet të kuptohet si një manifestim i parimit të efektivit (effectivité) të së drejtës së popujve për liri dhe barazi, të sanksionuar në Kartën e Kombeve të Bashkuara dhe në Aktin Final të Helsinkit (1975).

Deklarimi i barazisë dhe sovranitetit

Kushtetuta e Kaçanikut shpalli Kosovën si njësi të barabartë në federatën jugosllave, duke e pozicionuar atë si subjekt të së drejtës kushtetuese dhe ndërkombëtare. Ky akt synonte të riafirmonte statusin politik të Kosovës dhe të mbronte identitetin e saj juridik nga procesi i centralizimit dhe hegjemonizmit serb.

Heqja e autonomisë dhe represioni sistematik

Me ndryshimet kushtetuese të vitit 1989, Serbia shfuqizoi autonominë e Kosovës të garantuar nga Kushtetuta e vitit 1974, duke imponuar mbi 50 ligje diskriminuese dhe më shumë se 500 akte të tjera normative. Si pasojë:
-mbi 250.000 shqiptarë u përjashtuan nga puna në sektorin publik,
-institucionet arsimore, shkencore dhe kulturore u vunë nën kontroll të dhunshëm,
-arrestimet, torturat dhe ndalimet arbitrare u bënë pjesë e praktikës shtetërore.

Ky proces përbën një shkelje flagrante të së drejtës ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe të parimit të mosdiskriminimit të sanksionuar nga Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike (1966).

Kushtetuta e Kaçanikut si akt mobilizues

Miratimi i Kushtetutës mobilizoi popullin e Kosovës në dimensionin politik, institucional dhe shoqëror. Ky akt i dha një legjitimitet juridik lëvizjes së rezistencës paqësore dhe krijoi bazën mbi të cilën më vonë do të ndërtohej edhe rezistenca e armatosur e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK).

Kontributi i juristëve dhe elitës intelektuale

Hartimi i Kushtetutës së Kaçanikut mbështetet në punën e një grupi eminent juristësh e intelektualësh, mes të cilëve veçohen Akademik Gazmend Zajmi dhe Prof. Dr. Ismet Salihu.Ata, së bashku me bashkëpunëtorët e tyre, siguruan që teksti kushtetues të përmbante:
-parimet e demokracisë kushtetuese,
-garantimin e të drejtave dhe lirive themelore,
-ndarjen e pushteteve dhe sistemin e kontrollit e balancës,
-mbrojtjen e gjuhës dhe identitetit kulturor.

Ky kontribut dëshmon se Kushtetuta nuk ishte akt i improvizuar politik, por dokument i bazuar në doktrinat më të avancuara të së drejtës kushtetuese krahasuese.

Reagimet ndërkombëtare dhe mosnjohja formale

Në atë periudhë, komuniteti ndërkombëtar nuk e njohu Kushtetutën e Kaçanikut, për shkak se Jugosllavia ende konsiderohej një subjekt sovran. Megjithatë, ky akt shërbeu si bazë për:
-rritjen e ndërgjegjësimit ndërkombëtar mbi represionin serb,
-miratimin e mbi 50 rezolutave në Parlamentin Evropian,
-miratimin e katër rezolutave të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që dënonin shkeljet e të drejtave të njeriut.

Nga represioni te ndërhyrja humanitare

Pas miratimit të Kushtetutës, represioni serb u intensifikua. Dhuna sistematike dhe burgosjet e delegatëve të Kaçanikut dëshmuan synimin e Beogradit për asgjësimin e strukturës legjitime të Kosovës. Kjo situatë eskaloi në luftën e viteve 1998–1999, e cila përfundoi me ndërhyrjen humanitare të NATO-s, të mbështetur në Kapitullin VII të Kartës së OKB-së, dhe me vendosjen e Kosovës nën administrimin ndërkombëtar.

Dimensioni juridiko-historik

Kushtetuta e Kaçanikut përfaqëson një akt të konstitucionalizmit të rezistencës, duke dëshmuar se populli shqiptar i Kosovës u përpoq të përdorë mjetet juridike dhe demokratike përpara se të detyrohej në rezistencë të armatosur. Ajo është një shembull i rrallë i përpjekjes për të kombinuar legjitimitetin popullor me legalitetin kushtetues, në një kohë të rrethuar nga dhuna dhe represioni.

Mesazh për të ardhmen

Në 35-vjetorin e saj, Kushtetuta e Kaçanikut mbetet gur themeli i shtetësisë së Kosovës. Për të avancuar më tej integrimin ndërkombëtar të Republikës së Kosovës në OKB, NATO, BE dhe Këshillin e Evropës, është e domosdoshme që:
-Qeveria e Kosovës të zhvillojë një diplomaci aktive,
-të angazhojë ekspertizën akademike të ASHAK-ut dhe juristëve të shquar,
-të forcojë koordinimin me aleatët strategjikë, veçanërisht Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Vetëm përmes një kohezioni kombëtar dhe një strategjie të integruar diplomatike dhe akademike mund të sigurohet afirmimi i plotë ndërkombëtar i Republikës së Kosovës.

Kushtetuta e Kaçanikut nuk ishte vetëm një akt juridik, por një testament politik dhe historik i vendosmërisë së shqiptarëve të Kosovës për liri, barazi dhe pavarësi. Ajo shënon pikënisjen e procesit që përfundoi me shpalljen e Pavarësisë më 17 shkurt 2008 dhe që sot mbetet bosht i identitetit shtetëror të Republikës së Kosovës.