RABINDRANATH TAGORE

Postieri e mori detyrën për herë të parë në fshatin e Ulapurit. Megjithëse fshati ishte i vogël, aty pranë ndodhej një fabrikë ngjyrash, dhe pronari i saj, një anglez, pati arritur të hapte një zyrë poste.

Punëtori ynë i postës ishte nga Kalkuta. Në këtë fshat të largët ndihej si peshk jashtë ujit. Zyra dhe dhoma e tij e banimit ndo­dheshin në një kasolle të errët me kulm kashte, pranë një pellgu me ujë të gjelbër, të ndenjur dhe të heshtur, i rrethuar nga një gjethnajë e dendur dhe e egër.

Punëtorët e fabrikës së ngjyrave rëndom nuk kishin kohë të lirë; për më tepër, ata nuk ishin shoqëri e përshtatshme për njerëz të ndershëm. Sakaq, një djalë nga Kalkuta, në mesin e të panjohurve, shpesh duket krenar ose i zënë ngushtë. Në çdo rast postieri kishte fare pak shoqëri, dhe puna e tij nuk që e tepërt. Kohë pas kohe përpiqej të shkruante vargje. Lëvizjet e gjetheve dhe retë në qiell mjaftonin që t’ia mbushnin jetën me gëzim – dhe kjo që ndjesia që përpiqej më se miri ta shprehte. Por Zoti e di që i gjori do ta kishte ndier si një dhuratë hyjnore, sikur ndonjë xhind nga Netët Arabe t’i zhdukte në një natë të vetme të gjitha ato pemë, gjethe e gjithçka tjetër, për t’i zëven­dësuar me një rrugë të asfaltuar, dhe ta mbulonte qiellin me radhë shtëpish të larta.

Rroga e postierit që e vogël. Atij i duhej të gatuante vetë ushqi­min të cilin e ndante me Ratanin, një vajzë jetime nga fshati, që bënte punë të vogla për të.

Në mbrëmje, kur tymi fillonte të ngrihej lart nga stallat e lopëve në fshat dhe karkalecat cicëronin në çdo kaçubë; kur lypsarët e sektit të Baulëve këndonin me zë të mprehtë në vend­takimin e tyre të përditshëm; kur ndonjë poet, i cili do të përpi­qej ta ndiqte ritmin e lëvizjes së gjetheve në grumbullin e dendur të bambuve, do të ndiente një drithërimë të mistershme në shpinë – atëherë postieri ndizte llambën e tij të vogël dhe thërriste: “Ratan!”

Ratani rrinte jashtë, dhe priste thirrjen e tij, por në vend që të hynte menjëherë, i përgjigjej:

“A më thirrët, zotëri?”

“Çfarë po bëni?” – e pyeste postieri.

“Më duhet ta ndez zjarrin e kuzhinës”, përgjigjej ajo.

Dhe postieri thoshte: “Oh, le të presë zjarri i kuzhinës për pak. Ndizma së pari pipën”.

Më në fund, Ratani hynte brenda, faqet i fryheshin kurse vetë përpiqej ta ndizte flakën e një thëngjilli të kuqërremtë që ta ndizte duhanin. Kjo i jepte postierit një mundësi për të bise­duar me të. “Ratan, më thuaj”, ia niste “A kujton ndonjë gjë për nënën tënde?” Kjo që një temë e thatë si bisedë. Ratani kujtonte diçka, por shumëçka e kishte harruar. Babai e pati dashur më shumë se e ëma; atë e mbante mend më qartë. Ajo kthehej në shtëpi në mbrëmje pas punës, dhe mes të gjitha netëve, një a dy i kishin mbetur në kujtesë si tablo të gjalla. Ratani ulej në dysheme pranë këmbëve të postierit, sa kohë që kujtimet ia pushtonin zemrën.

Në mendje i erdhi vëllai i saj i vogël – si kishin luajtur një pasdite me re, buzë një pellgu, duke përdorur një degëz si kallam peshkimi. Nga mendja e saj këto ngjarje të vogla linin përshty­pjen sikur e zhduknin peshën e ngjarjeve më të mëdha.

Teksa ata flisnin, shpesh bëhej shumë vonë, dhe postieri ndiente një përtaci të ëmbël që ia hiqte dëshirën për të gatuar. Ratani atëherë ndizte zjarrin me nguti dhe piqte bukë të thjeshtë, e cila, me mbetjet e ftohta të vaktit të mëngjesit, mjaftonte për darkën e tyre.

Në disa mbrëmje, i ulur në tryezën e tij, në cepin e kasolles së madhe e të zbrazët, postieri gjithashtu kujtonte shtëpinë e tij, nënën dhe motrën, ato fytyra që në mërgim i rëndonin zemrën me mall. Këto kujtime që e përndiqnin gjithmonë, por që nuk mund t’ua rrëfente punëtorëve të fabrikës. Por, si me një ndjenjë çlirimi, i kujtonte me zë të lartë në praninë e vajzës së thjeshtë.

Kështu, ndodhte që Ratani fillonte t’i përfytyronte ata njerëz, me një pamje të prekshme, sikur t’i kishte njohur përgjatë gjithë jetës. Madje ajo krijoi një panoramë të plotë për secilin prej tyre, piktura të gjalla që i skaliste thellë në zemrën e njomë.

Një ditë, në mes të ditës, gjatë një pushimi të shkurtër nga shirat, frynte një fllad i lehtë dhe i freskët. Aroma e barit të lagësht dhe gjetheve të nxehta i ngjante frymës së ngrohtë të tokës së lodhur. Një zog këmbëngulës përsëriste pa pushim këngën e vet të braktisur, sikur të ankohej para një skene të hesh­tur të natyrës.

Postieri nuk kishte asgjë për të bërë. Shkëlqimi i gjetheve të sapolara dhe mbetjet e grumbulluara të reve të shiut që po lar­goheshin ishin pamje për t’u soditur; dhe postieri po i vësh­tronte e po mendonte me vete: “Oh sikur të ishte dikush pranë meje”, mendoi ai. “Vetëm një shpirt i dashur që ta mbaja afër zemrës!” Pikërisht kjo ishte ajo çfarë zogu përpiqej të thoshte, vazhdoi ai mendimin, dhe ishte e njëjta ndjesi të cilën gjethet murmuritëse orvateshin ta shprehnin. Por askush nuk e di, e as nuk do ta besonte, se një mendim i tillë mund ta pushtonte mendjen e një postieri fshati me pagë të ulët, në mesditë e thellësi të heshtjes dhe të kohës së tij në punë.

Postieri psherëtiu dhe thirri “Ratan”. Ratani, një vajzë e re që shërbente si ndihmëse, ishte shtrirë nën një pemë guave. Guavat e papjekura, me shijen e tyre të thartë, ishin kënaqësia e saj e vetme. Ajo e dëgjoi zërin dhe u ngrit menjëherë për të lënë guavat në tokë. Me te dëgjuar zërin e zotërisë së saj me frymën që i merrej, vrapoi drejt tij. “A më thirrët, Dada?” tha ajo me zë të përmallshëm! “Mendova të të mësoja të lexoje”, i tha me një buzëqeshje të lehtë. Dhe pastaj, për pjesën tjetër të pasdites, i mësoi alfabetin.

Kështu, brenda një kohe të shkurtër ajo mësoi t’i lexonte bashkëtingëlloret e dyfishta.

Dukej sikur shirat s’do të pushonin kurrë. Kanalet, hendeqet dhe gropat ishin të gjitha të përmbytura me ujë. Ditë e natë dëgjohej rrahja e shiut dhe kuakëritja e bretkosave. Rrugët e fshatit u bënë të pakalueshme dhe blerjet në treg duheshin bërë me varka të vogla.

Një mëngjes me re të dendura, Ratani priti gjatë jashtë derës së postierit. Çdo mëngjes ajo priste ta dëgjonte zërin e tij që e thërriste për mësimin e radhës. Por atë ditë thirrja nuk erdhi. Pas një pritjeje të gjatë ajo mori librin e saj të vjetër dhe hyri me hapa të ngadaltë në dhomë. Postieri ishte shtrirë në shtrat. Kur po mendonte se po pushonte, ajo filloi të largohej ngadalë, por një zë i dobët e ndaloi: “Ratan!” Ajo u kthye menjëherë dhe iu afrua me kujdes. “A po flinit, Dada?” pyeti ajo me shqetësim. “Nuk ndihem mirë”, i tha me një zë të ngjirur. “Preke ballin tim… a është shumë i nxehtë?”

Në vetminë e mërgimit të tij dhe në errësirën e shirave, atij i duhej butësi e pak përkujdesje. Do të donte ta kujtonte prekjen në ballin e tij, të duarve të buta me byzylykë tringëllues, dhe ëndërronte afrinë e ngrohtë të një shpirti të dashur – të dasha­mirësisë së nënës dhe të motrës. Dhe mërgimtari nuk u zhgënjye. Ratani, ajo nuk ishte më një vajzë e vogël.

Ajo menjëherë mori postin e nënës, thirri mjekun e fshatit, i dha pacientit ilaçet në vaktet e rregullta, rrinte zgjuar gjithë natën pranë jastëkut të tij, i gatuante çorbën dhe herë pas here pyeste: “A po ndihesh pak më mirë, Dada?”

Megjithëse ende i dobët, postieri pas ca kohësh arriti të ngrihej nga shtrati i sëmundjes. “Jo më kështu”, tha me vendosmëri, “Më duhet të largohem nga ky vend”. Menjëherë i shkroi Kalkutës dhe dërgoi një kërkesë për t’u zhvendosur atje, me arsyetimin se vendi ku ishte i sëmurte njerëzit.

E çliruar nga detyrat e saj si infermiere, Ratani zuri përsëri vendin e saj të mëparshëm jashtë derës, por ajo nuk e dëgjonte më të njëjtën thirrje të vjetër. Nganjëherë ajo shikonte fshehu­razi brenda për të parë nëse postieri ishte ulur në karrigen e tij ose shtrirë në shtrat, ose vështronte në ajër me mendjen gjetkë. Ndërsa Ratani priste thirrjen e saj, postieri priste përgjigjen për kërkesën e tij. Vajza i lexonte mësimet e vjetra herë pas here – frika e saj e madhe ishte se, kur të vinte thirrja, ajo mund të mos ishte e përgatitur sa duhet me bashkëtingëlloret e dyfishta. Pas një jave pritjeje, një mbrëmje erdhi thirrja e saj. Me zemër të mbushur plot Ratani vrapoi në dhomë dhe thirri, siç thërriste gjithmonë: “A më thirrët, Dada?”

Postieri, me një zë të ulët dhe të rënduar nga ndarja e afërt, i tha: “Po largohem nesër, Ratan”.

“Ku do të shkosh, Dada?”

“Do të shkoj në shtëpi”.

“Kur do të kthehesh?”

“Nuk do të kthehem më”.

Ratani nuk shtroi më pyetje. Postieri, pa u detyruar nga askush, i tregoi asaj se kërkesa e tij për të kaluar në një vend tjetër nuk ishte pranuar. Kjo ishte arsyeja që vendosi të largohej nga puna dhe të kthehej në shtëpi.

Për një kohë të gjatë asnjëri prej tyre nuk foli. Llamba digjej me një dritë të zbehtë, ndërsa nga një çarje në një cep të kaso­lles, uji pikonte ngadalë në një enë prej balte të vendosur në dysheme.

Pas pak, Ratani u ngrit dhe shkoi në kuzhinë për ta përga­titur darkën, por këtë herë nuk lëvizte aq shpejt sa më parë. Në mendjen e saj të vogël kishin hyrë shumë mendime të reja që nuk i ishin shfaqur kurrë më parë. Kur postieri mbaroi së ngrëni, vajza, befas, e pyeti me një zë të butë: “Dada, do të më marrësh me vete në shtëpi?”

Postieri qeshi. “Çfarë ideje!” – tha ai.

Por nuk e pa të nevojshme t’i shpjegonte vajzës se ku qëndronte budallallëku i një veprimi të tillë. E gjithë nata, si në zgjim ashtu edhe në ëndërr, për Ratanin ishte e mbushur me jehonën e për­gjigjes së tij: “Çfarë ideje!”

Kur në agim u zgjua, postieri gjeti banjën e tij të përgatitur. Në vend se të zhytej në lumë, siç ishte zakon i fshatarëve, ai vazhdonte zakonet e Kalkutës, duke bërë banjë me ujë të sjellë në enë balte. Për një arsye apo një tjetër, vajza nuk mund ta pyeste për kohën e largimit të tij, prandaj ajo e kishte sjellë ujin nga lumi shumë përpara lindjes së diellit, që të ishte gati sapo ai ta donte. Pas banjës erdhi një thirrje për Ratanin. Ajo hyri pa bërë asnjë zhurmë, si një hije, dhe e shikoi drejt në sy, në pritje për udhëzimet e tij. Ai foli me një zë të ngrohtë, por të pashqetësuar: “Mos u shqetëso për largimin tim, Ratan. Do t’i them pasardhësit tim të kujdeset për ty”. Fjalët e tij, pa dyshim, ishin thënë me mirësi, por sa të pazbërthyeshme janë rrugët e zemrës së një gruaje!

Ratani kishte duruar shumë qortime nga i zoti i saj pa u ankuar kurrë, por këto fjalë të buta nuk mund t’i përballonte. Ajo shpërtheu në lot dhe tha me zë të dridhur: “Jo, jo! Nuk ke nevojë t’i thuash askujt asgjë për mua. Nuk dua të rri më këtu”.

Postieri mbeti i shokuar, se nuk e kishte parë kurrë më parë Ratanin në një gjendje të tillë.

Kur erdhi zëvendësi i tij, postieri ia dorëzoi detyrën dhe filloi të përgatitej për t’u nisur. Në çastin e fundit, e thirri Ratanin dhe i tha: “Ja, kjo është për ty. Shpresoj se do të të ndihmojë për disa kohë”. Mbajti vetëm një shumë të vogël për rrugën dhe ia dha pagën mujore të plotë.

Por Ratani ra në gjunjë, u kap pas këmbëve të tij, dhe thirri me një dëshpërim të thellë: “Oh, Dada, të lutem, mos më jep asgjë, mos u shqetëso për mua”! Dhe më pas u ngrit me vrull dhe iku pa lënë gjurmë.

Postieri psherëtiu, mori çantën, vendosi çadrën mbi sup dhe, i ndjekur nga një burrë që mbante arkën e tij prej teneqeje shumë­ngjyrëshe, u nis ngadalë drejt varkës.

Kur hipi dhe varka u vu në lëvizje, lumi, i fryrë nga shirat, rridhte i trazueshëm, si një rrjedhë lotësh që buronte nga toka. Ujërat e tij përplaseshin rreth harkut të varkës, nxirrnin tinguj të ngjashëm me psherëtimat e një dhimbjeje të heshtur. Zemra e postierit u rëndua. Para syve i doli fytyra e pikëlluar e një vajze fshatare, që në atë çast iu duk si vetë shëmbëlltyra e trishtimit të pashprehur të Tokës Mëmë. Një dëshirë e beftë i pushtoi shpirtin – të kthehej mbrapsht dhe ta merrte me vete atë vajzë të vetmuar, të braktisur nga bota. Por era kishte fryrë velat, varka tashmë ishte në mes të rrjedhës së vrullshme dhe fshati kishte mbetur pas. Në horizont dukej tashmë vendi i djegies së të vde­kurve.

I mbajtur në rrjedhën e shpejtë të lumit, u përpoq ta ngu­shëllonte veten me mendime filozofike mbi takimet dhe ndarjet e panumërta në jetë, dhe mbi atë ndarjen e madhe – vdekjen, nga e cila nuk ka kthim.

Por Ratani nuk kishte filozofi. Ajo endej në zyrën e postës me lotët që i rridhnin pa pushim. Ndoshta, diku në një cep të shpirtit të saj, një fije shprese e mbante ende lidhur aty apo, ndoshta, Dada i saj do të kthehej, apo kjo që arsyeja pse nuk mund të largohej.

Ah, natyra njerëzore! Iluzionet e saj janë kaq këmbëngulëse. Zëri i arsyes vjen vonë. Edhe kur e vërteta është e qartë, njeriu ngul këmbë të mos e besojë. Njeriu kapet fort pas një shprese të kotë, derisa një ditë ajo ia lodhë shpirtin dhe këputet si një fije peri. Pastaj vjen dhimbja e zgjimit dhe më pas, përsëri, ajo nevojë e pashpjegueshme për t’u gënjyer edhe një herë.

Përktheu dhe përshtati: Kadri Mehmeti. Marrë nga numri 23 i revistës “Akademia”