Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1. Konteksti historik dhe diplomatik

Lufta e Kosovës (1998 -1999) u zhvillua nën hijen e konflikteve të përgjakshme në Kroaci dhe Bosnje-Hercegovinë, ku bashkësia ndërkombëtare kishte dështuar të parandalonte mizoritë masive dhe spastrimin etnik, të cilat kulmuan me gjenocidin e Srebrenicës më 1995 (Cohen, 2001; United Nations, 1995). Ky dështim shënoi një moment kritik në ndërgjegjen ndërkombëtare dhe nxori në pah kufizimet e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, të paralizuar nga vetoja e Rusisë dhe Kinës.

Kosova u shndërrua në një sfidë morale dhe strategjike për Shtetet e Bashkuara të Amerikës: një sfidë morale për të mos lejuar përsëritjen e gjenocidit të Srebrenicës, dhe një sfidë strategjike për të ruajtur kredibilitetin dhe besueshmërinë e NATO-s si aleancë kryesore e sigurisë kolektive. Bashkimi Evropian nuk kishte kapacitetin ushtarak dhe unitetin politik për të vepruar vendosmërisht, ndërsa Rusia kundërshtonte çdo ndërhyrje kundër Serbisë (Allison, 2003). Në këtë situatë, vetëm SHBA-ja posedonte autoritetin, fuqinë dhe legjitimitetin moral për të udhëhequr një ndërhyrje ushtarake dhe diplomatike.

2. Roli i Hashim Thaçit në Rambuje

Konferenca e Rambujesë (shkurt – mars 1999) mblodhi përfaqësuesit politikë të Kosovës – Lidhjen Demokratike të Kosovës (LDK), partitë politike të tjera dhe Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Hashim Thaçi u shqua si figura kryesore për tre arsye:

Autoriteti mbi UÇK-në: Thaçi kishte kontrollin real mbi strukturat e UÇK-së, forcën e vetme që sfidonte në mënyrë të organizuar Serbinë (Judah, 2000).

Besueshmëria popullore: Ai gëzonte mbështetje të gjerë, sidomos nga rinia, e cila e konsideronte UÇK-në si mbrojtësen e vetme efektive kundër represionit serb.

Qëndrimi për pavarësi: Thaçi artikuloi qartë se e vetmja zgjidhje e pranueshme për Kosovën ishte pavarësia e plotë, duke e paraqitur atë si objektiv urgjent dhe jo si aspiratë të largët (Phillips, 2008).

Për këto arsye, ShBA-ja – përmes Sekretares së Shtetit Madeleine Albright dhe ekipit diplomatik – e konsideroi Thaçin partnerin më të besueshëm të Kosovës. Premtimi amerikan ndaj tij ishte i qartë: nëse Serbia refuzonte marrëveshjen, NATO do të ndërhynte ushtarakisht për të ndaluar agresionin dhe për të hapur rrugën drejt pavarësisë.

3. Premtimi i SHBA-së dhe ndërhyrja e NATO-s

Ndërhyrja e NATO-s (24 mars – 10 qershor 1999) shënoi një rast sui generis në të drejtën dhe praktikën ndërkombëtare. Ishte lufta e parë e plotë e NATO-s dhe ndërhyrja e parë madhore pa mandat të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, për shkak të vetos ruse dhe kineze (Holbrooke, 1999).

Nga perspektiva e së drejtës ndërkombëtare, ndërhyrja përbënte një rast sui generis, ku parimi i sovranitetit shtetëror u tejkalua nga parimi më i lartë i mbrojtjes së të drejtave të njeriut dhe parandalimit të spastrimit etnik (Chesterman, 2001). Kjo ndërhyrje krijoi një rast sui generis për doktrinën e Responsibility to Protect (R2P), e cila më vonë u institucionalizua në arenën ndërkombëtare.

Premtimi i ShBA-së ndaj Thaçit nuk ishte thjesht garanci diplomatike, por u shndërrua në faktor vendimtar për kthimin e kërkesës politike të Kosovës në një realitet ushtarak dhe diplomatik. Asnjë lider tjetër kosovar në atë kohë nuk kombinonte autoritetin mbi luftën e armatosur, vendosmërinë për pavarësi dhe besueshmërinë me ShBA-në.

4. Dimensioni akademik dhe krahasues

Nga këndvështrimi i teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare, ndërhyrja në Kosovë reflekton tri paradigma kryesore:

-Realizmi: ShBA dhe NATO vepruan për të siguruar stabilitetin rajonal dhe për të mbrojtur kredibilitetin e NATO-s.

-Liberalizmi ndërkombëtar: Ndërhyrja u justifikua mbi bazën e mbrojtjes së të drejtave universale të njeriut dhe parandalimit të spastrimit etnik (Krasner, 2001).

-Konstruktivizmi: Udhëheqja e Thaçit riformësoi perceptimin ndërkombëtar për UÇK-në – nga një lëvizje guerile në një aktor legjitim për vetëvendosje (Wendt, 1999).

Në kontrast me Bosnjën, ku Marrëveshja e Dejtonit u arrit pas kryerjes së gjenocidit, Kosova përfaqësoi një ndryshim paradigmatik: ndërhyrja ndodhi më herët, duke shpëtuar qindra mijëra jetë dhe duke parandaluar një katastrofë humanitare. Aftësia e Thaçit për ta kanalizuar rezistencën e armatosur të Kosovës në një kornizë diplomatike që përputhej me interesat strategjike amerikane ishte vendimtare për këtë sukses.

5. Vetëm Hashim Thaçi mbajti mbi supe premtimin e SHBA-së për ndërhyrjen e NATO-s kundër Serbisë. Ky sukses lidhet me bashkimin e tre forcave vendimtare:

Mbështetja vendimtare e ShBA-së dhe NATO-s, si garantues të veprimit ndërkombëtar.

Autoriteti mbi UÇK-në, e vetmja forcë që sfidonte realisht Serbinë.

Përkushtimi i qartë për pavarësi, që e shndërroi kauzën kosovare në një agjendë ndërkombëtare të pakthyeshme.

Ky moment historik është shembulli më i qartë se si lidershipi politik, diplomacia ndërkombëtare dhe fuqia ushtarake mund të ndërthuren për të krijuar një realitet të ri gjeopolitik. Një udhëheqës i një kombi të vogël arriti të sigurojë premtimin e shtetit më të fuqishëm të botës, duke mundësuar çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës, si dhe riformësimin e diskursit global mbi ndërhyrjen humanitare dhe të drejtën e popujve për vetëvendosje.