Ka pasur edhe më herët përpjekje të tilla, pa diçka të veçantë. The United States of Al (2021-2022) ishte komedi e lehtë e rrjetit CBS për një udhërrëfyes afgan i cili jeton në ShBA me marinsin që ai e ndihmoi dhe me familjen e tij. Tina Fey e luan rolin e një gazetareje në Kabul, në dramën komike të vitit 2016, Whisky Tango Foxtrot, një film kaq i pandjeshëm në aspektin kulturor, saqë amerikani Christopher Abbott e luan interpretuesin e saj afgan. The Covenant, pavarësisht komplotit melodramatik dhe personazheve njëdimensionale, e ngërthen më shumë realitetin.

Në rrugëtimin e vet profesional si regjisor, Ritchie ka lëvizur nga filmat e tij të hershëm me gangsterë britanikë duke shkuar tek Aladini i [produksionit të] Disney-t dhe te The Covenant që synon të jetë një tjetër hit i zakonshëm. Reagimet e shtypit, për filmin, thonë se Ritchie ka kohë që donte ta bënte një film për luftën. “Kam dëgjuar anekdota të ndryshme për Afganistanin dhe që të gjithat tingëllonin në të njëjtën masë – si të tmerrshme ashtu dhe frymëzuese”, thotë ai. “Historia e vetëmohimit të një njeriu, për një tjetër, ishte ajo që m’u duk frymëzuese për t’ia filluar”. Megjithatë, kjo është një deklaratë që mund të përdoret për pothuajse çdo film lufte.

Por, The Covenant gjithashtu është bazuar në disa fakte dhe përjetime të verifikuara, duke ia shtuar një shtresë sipërfaqes së saj shpërthyese. Teksti në fund të filmit thotë se 300 afganë janë vrarë dhe mijëra të tjerë fshihen nga talebanët, veç pse kanë bashkëpunuar me ShBA-në. Annie Pforzheimer, ish-diplomate amerikane e cila ishte zëvendësshefe e Misionit në Kabul më 2017-18, thotë se teksti tingëllon si i vërtetë. “Ky numër padyshim shpejtë mund të jetë i vjetruar, por ka shumë raste të dokumentuara që janë raportuar nga OKB-ja dhe nga vëzhguesit e pavarur të të drejtave të njeriut”, tha ajo për BBC.

Dhe, lidhja midis Kinleyt dhe Ahmedit i jep jehonë lidhjeve të forta që Pforzheimeri i ka parë me sytë e vet. “Ushtarët dhe diplomatët që shërbyen për 20 vjet, së afërmi me përkthyesit, policinë, ushtrinë dhe zyrtarë afganë, kanë një ndjenjë të thellë të besnikërisë ndaj tyre”, thotë ajo, duke shtuar se filmat si The Covenant e “pasqyrojnë ndjenjën e vërtetë të pafuqisë së tyre dhe paksa të përmbushjes së dëshirave”.

Por, The Covenant gjithashtu është bazuar në disa fakte dhe përjetime të verifikuara, duke ia shtuar një shtresë sipërfaqes së saj shpërthyese. Teksti në fund të filmit thotë se 300 afganë janë vrarë dhe mijëra të tjerë fshihen nga talebanët, veç pse kanë bashkëpunuar me ShBA-në. Annie Pforzheimer, ish-diplomate amerikane e cila ishte zëvendësshefe e Misionit në Kabul më 2017-18, thotë se teksti tingëllon si i vërtetë. “Ky numër padyshim shpejtë mund të jetë i vjetruar, por ka shumë raste të dokumentuara që janë raportuar nga OKB-ja dhe nga vëzhguesit e pavarur të të drejtave të njeriut”, tha ajo për BBC.

Dhe, lidhja midis Kinleyt dhe Ahmedit i jep jehonë lidhjeve të forta që Pforzheimeri i ka parë me sytë e vet. “Ushtarët dhe diplomatët që shërbyen për 20 vjet, së afërmi me përkthyesit, policinë, ushtrinë dhe zyrtarë afganë, kanë një ndjenjë të thellë të besnikërisë ndaj tyre”, thotë ajo, duke shtuar se filmat si The Covenant e “pasqyrojnë ndjenjën e vërtetë të pafuqisë së tyre dhe paksa të përmbushjes së dëshirave”.

Me buxhete më të vogla dhe me pak pritshmëri për sukses komercial, dokumentarët mund t’ia dalin mbanë të jenë më të ashpra në kritikat ndaj qasjes së ShBA-së ndaj Afganistanit. Retrograde i Matthew Heinemanit, i përzgjedhur në listën e ngushtë për çmimin Oscar për Dokumentarin më të Mirë, u bë me një ekip kameramanësh – me Forcat Speciale të ShBA-së, të njohura si Beretat e Gjelbra – pak para tërheqjes së ShBA-së dhe e zbulon lidhjen midis ushtarëve amerikanë dhe homologëve afganë. “Ju vlerësojmë, djem”, u flet afganëve një oficer amerikan, i palumtur dhe i pakënaqur me vendimin për t’u larguar papritmas.

Industria delikate dhe buxhetet ndihmojnë në shpjegimin e intervaleve kohore mes përfundimit të çdo lufte dhe filmave të mëdhenj rreth asaj lufte. Por, qëndrimet e publikut janë po aq të rëndësishme. Supozimi kryesor se Lufta e Dytë Botërore ishte luftë fisnike, ka dominuar në çdo film për këtë luftë që nga vitet 1940 e deri te Saving Private Ryan (1998) dhe më tej. Në kohën kur Lufta e Vietnamit përfundoi në vitin 1975, nisën të shtohen opinionet rreth idesë se përfshirja e ShBA-së ka qenë gabuar, duke e hapur kështu rrugën për filmat si Platoon (1986).

Por, shumica e filmave për betejat në Irak dhe në Afganistan kanë një definicion apolitik, duke e lavdëruar heroizmin e ushtarëve si një mënyrë për t’i anashkaluar çështjet më të thella rreth mospajtimeve për luftërat. Një tjetër film ku luan Gyllenhaal, Jarhead (2005), zhvillohet në fillim të viteve 1990 gjatë Luftës së Gjirit, dhe një marins e nxjerr filmin nga dilemat në lidhje me atë konflikt, duke iu lutur shokëve që ta harrojnë “politikën? Se, ne jemi këtu” dhe duke shtuar se “asgjë tjetër” nuk ka rëndësi.

The Outpost (2020), që flet për një betejë të madhe në Afganistan, bën diçka të ngjashme kur një ushtar thotë se “liria nuk vjen falas” – i vetmi koment me ngjyrim të paqartë politik në gjithë filmin e që fokusohet në guximin e ushtarëve dhe në tmerret e dhunës.

Historiani dhe kritiku i filmit, David Thomson, libri i të cilit The Fatal Alliance: A Century of War on Film do të botohet në nëntor, thotë se dhuna është magnet për filmat e luftës. Për BBC ai tha: “Në fakt, nuk ka asnjë film kundër luftës, sepse cilido qoftë qëllimi i kineastëve, mekanizmi i mediumit i bënë tërheqëse dhe joshëse aktin e luftës, të shtënat, vrasjet”.

Dhe, madje edhe filmat më të mirë të luftës të Hollivudit, kanë këndvështrim perëndimor. Ndërkohë, filmat nga Afganistani ekzistojnë, por shpeshherë anashkalohen. Filmi i Sahraa Karimit i vitin 2019, Hava, Maryam, Ayesha, që u shfaq premierë në Festivalin e Filmit në Venecie, është historia e ndjekur si duhet, e treguar lehtë ama edhe në mënyrë tronditëse për tri gra shtatzëna afgane që u përkasin klasave ndryshme. Karimi, një nga kineastet më të shquara që kohët e fundit punoi në Afganistan, u largua me ngut nga Kabuli në vitin 2021 – kur talibanët e morën pushtetin – dhe tani e konsideron veten si mërgimtare, duke jetuar në Nju-Jork. Ajo planifikon ta xhirojë një film të bazuar në arratisjen e vet, të quajtur Flight from Kabul, dhe për BBC ajo thotë: “Ngjarja ndodh dy muaj para rënies së Kabulit. Dua t’ia tregoj botës se e kishim jetën tonë, problemet tona, ëndrrat tona, dhe se megjithëse situata e sigurisë nuk ishte shumë e mirë, ne prapë çdo ditë zgjoheshim dhe e fillonim një ditë të re e me shpresa të reja”.

Për filmat kryesorë amerikanë për vendin e saj ajo thotë se “Afganistani, për regjisorët e famshëm e me buxhete të mëdha të Hollivudit, është histori prapa malit, që është ekzotike, interesante, por nuk është autentike”. Ajo shton: “Është perspektivë shumë perëndimore për atë që ndodhi në Afganistan, ku dikush do ta shpëtojë përkthyesin ose diçka tjetër. Ka shumë gjëra që afganët dhe historitë e tyre mund t’i ndajnë me botën, pa hyrë në formulën e viktimës dhe të shpëtimtarit”.

Shpërndarja e dobët e filmave me buxhet modest në gjuhë të huaj, mund t’i bëjnë ata të jenë pothuajse të padukshëm. Filmat e Karimit, përfshirë dokumentarin Afghan Women Behind the Wheel (2009) nuk janë të pranishëm në platformat transmetuese. As edhe realizimi i çmuar A Letter to the President (2003) nga një regjisore tjetër afgane, Roya Sadat. Janë shkelur nga filmat me shpërthime dhe me ushtarët e guximshëm burra, me historinë e tyre të gjatë të suksesit komercial.