Shkruan: Dr. Sc. Antigona Gashi

Diaspora mbetet njëra ndër instrumentet më të vlefshme politike dhe ekonomike që ka Kosova, para, gjatë luftës çlirimtare dhe gjatë shtetndërtimit e sidomos në vitet e fundit. Rreth 800,000 – 1,000,000 shqiptarë të Kosovës jetojnë në diasporë.

Gjatë viteve të ndryshme është diskutuar për identifikimin e formave për përfaqësimin politik të diasporës në Kosovë. Një ndër format e diskutimit ishte krijimi i vendeve të rezervuara në Kuvend për përfaqësuesit e diasporës, por kjo ka mbetur veç si ide, asgjë konkrete nuk është bërë deri më sot. Edhe përfaqësimi i diasporës në qeveri është shumë i ulët.

Kështu që ndikimi politik i diasporës është indirekt. Partitë politike shpesh kërkojnë financimin e diasporës, por jo pjesëmarrjen e tyre të qëndrueshme në qeverisje.

Diaspora mund të jenë një forcë e dobishme për zhvillim e Kosovës duke rritur kapitalin financiar, dhe rrjedhimisht nxitur krijimin e vendeve të punës, produktivitetin dhe rritjen më të lartë.

Në Kosovë, ekziston nevoja për bashkëpunim ndërmjet organeve institucionale për të tërhequr angazhimin e diasporës në aspektin e investimeve kapitale.

Tërheqja e investimeve nga diaspora nuk nënkupton vetëm organizimin e konferencave apo promovimin e mundësive në terren. Por roli i diasporës në zhvillim shkon përtej remitancave dhe investimeve për shkak të aftësive të tyre profesionale dhe teknike që mund të jenë një kontribut i çmuar për Kosovën. Kjo paraqet nevojën për zhvillimin e një platforme shumëfunksionale në Kosovë për të krijuar mundësi për transferimin e njohurive dhe aftësive teknike përmes programeve të ndryshme që do të inkurajonte diasporën për të kontribuar në zhvillimin e Kosovës.

Barrierat në aksesin në votim

Diaspora ka të drejtë të votojë në zgjedhjet e Kosovës, por procedura është komplekse dhe shpesh dekurajuese duke përfshirë afatet e regjistrimit, dokumentacionin dhe fletët e votimit me postë që mbërrijnë vonë ose humbasin. Në zgjedhjet e vitit 2021, për shembull, mijëra vota të diasporës u zhvleftësuan për shkak të problemeve me dokumentacionin.

Sfidat ligjore dhe të shtetësisë

• Komplikime të shtetësisë së dyfishtë: Kosova lejon shtetësinë e dyfishtë, por në praktikë, anëtarët e diasporës (veçanërisht në Evropën Perëndimore) ndonjëherë përballen me pengesa burokratike për të ruajtur ose ushtruar të drejtat e shtetësisë së Kosovës.
• Çështjet e pronës dhe trashëgimisë: Shumë kosovarë nga diaspora kanë vështirësi në menaxhimin ose rimarrjen e pronës për shkak të të dhënave të paqarta të tokës, korrupsionit ose rezistencës lokale ndaj pronësisë në mungesë.
• Diaspora si dërgues të remitancave, jo palë të interesuara: Diaspora kontribuon miliarda në remitanca çdo vit rreth 15-18% të PBB-së së Kosovës – megjithatë ka pak ndikim në mënyrën se si këto fonde formësojnë politikën e zhvillimit lokal.

Qeveritë shpesh festojnë remitancat, por dështojnë të krijojnë programe që integrojnë kapitalin e diasporës në investime të qëndrueshme.

• Perceptimi shoqëror: Ndërsa diaspora shpesh idealizohet si patriotike dhe e suksesshme, në vend ata ndonjëherë shihen si të huaj që “nuk i kuptojnë realitetet lokale” ose si njerëz që “vizitojnë vetëm në verë”.

Kufizimet institucionale

• Institucionet e dobëta të diasporës: Kosova ka një Ministri të Punëve të Jashtme dhe Diasporës (më parë vetëm një Ministri e Diasporës), por shpesh është e pafinancuar dhe i mungon ndikimi politik. Politikat kanë tendencë të përqendrohen në shtrirjen kulturore, jo në fuqizimin e pjesëmarrjes së diasporës në hartimin e politikave. Diaspora e Kosovës është formalisht e përfshirë, por praktikisht e përjashtuar, e festuar në retorikë, e mbështetur ekonomikisht, por rrallë e fuqizuar politikisht ose institucionalisht.