Prof. dr. Fejzulla Berisha

I. Konteksti i përgjithshëm politik pas zgjedhjeve të 9 shkurtit 2025

Zgjedhjet parlamentare të 9 shkurtit 2025 në Kosovë prodhuan një rezultat që në letër duhej të ishte shenjë e stabilitetit politik: një subjekt fitoi bindshëm shumicën relative të mandateve në Kuvend, me një përqindje të lartë të votës popullore. Megjithatë, ajo që pasoi nuk ishte konstituimi i shpejtë i institucioneve, por një krizë e re dhe e thelluar e funksionimit demokratik.
Kuvendi i Kosovës, institucioni më i lartë përfaqësues i popullit dhe themeli i rendit kushtetues parlamentar, nuk arriti të konstituohej në afatet kushtetuese dhe politike. Në vend të një procesi të natyrshëm për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit, formimin e qeverisë dhe fillimin e punës së rregullt legjislative, qytetarët u përballën me një situatë të ngrirjes institucionale, shoqëruar me tensione politike, diskurse përçarëse dhe polarizim të thellë ndërmjet liderëve dhe partive.
Ky realitet politik nuk është vetëm dështim i menaxhimit të një procesi kushtetues formal; ai është pasojë direkte e një kulture të rrënjosur të pushtetit personal, ku interesat individuale dhe ambiciet për kontroll total zëvendësojnë përgjegjësinë për shtetin dhe respektin për Kushtetutën.

II. Simptomat e pushtetit personal në krizën aktuale

1. Identifikimi i shtetit me liderin
Një nga shenjat më shqetësuese në sjelljen politike pas zgjedhjeve është tendenca për të identifikuar legjitimitetin shtetëror me një individ apo një qendër të vetme vendimmarrjeje. Subjekti politik fitues, në vend se të reflektojë mbi përgjegjësinë që rrjedh nga fitorja elektorale, ka kërkuar dominimin total të institucioneve – pa asnjë kompromis, pa ndarje pushteti, pa përfshirje të faktorëve tjerë politikë institucionalë.
Ky veprim nuk është thjesht strategji politike; është përfaqësim i një koncepti autoritar të qeverisjes ku legjitimiteti i përkohshëm zgjedhor interpretohet si autorizim për të përjashtuar të gjithë të tjerët nga skena politike.

2. Bllokimi i Kuvendit si akt i vullnetshëm
Mungesa e gatishmërisë për kompromis rreth emërimit të kryetarit të Kuvendit, refuzimi për të ndarë pozitat drejtuese me aleatë të mundshëm ose subjekte të tjera parlamentare, si dhe përpjekjet për të detyruar bindjen e të gjithë spektrit politik përmes presionit publik e moralizues, janë tregues të qartë se konstituimi i Kuvendit nuk është pengesë teknike apo ligjore, por vullnet politike për bllokim.
Ky bllokim është i qëllimshëm: ai ka për qëllim ose imponimin e një vullneti të vetëm, ose krijimin e një realiteti ku çdo akt institucional legjitim duhet të kalojë përmes filtrit të liderit që ushtron pushtet personal.

3. Injorimi i frymës dhe shkronjës së Kushtetutës
Në këtë krizë, Kushtetuta është trajtuar më shumë si një mjet për interpretim selektiv sesa si bazë e rendit demokratik. Rregullat për konstituimin e Kuvendit, procedurat për zgjedhjen e kryetarit, afatet kohore dhe domosdoshmëria për funksionalitet institucional janë relativizuar, ndërkohë që pushteti personal i një lideri ose grupi të ngushtë vendimmarrës është vendosur mbi to.
Ky përbën një rrezik të madh për demokracinë: nëse rendi kushtetues varet nga vullneti i individëve dhe jo nga zbatimi i normave, atëherë ai është gjithnjë i cenueshëm dhe i përkohshëm.

III. Pasojat e krizës: institucionalizim i anomalisë politike

1. Erozioni i besimit qytetar
Qytetarët e Kosovës kanë ndjekur me zhgënjim përplasjet për pushtet që kanë mbajtur peng Kuvendin. Një pjesëmarrje e madhe në zgjedhje, e udhëhequr nga shpresa për ndryshim dhe stabilitet, është përballur me një realitet ku vota është interpretuar si mandat për përçarje dhe konflikt institucional. Besimi në demokracinë përfaqësuese dobësohet çdo ditë që institucionet nuk funksionojnë.

2. Diskreditimi i institucioneve si të tilla
Kur përplasjet për pushtet shndërrohen në betejë personale dhe institucionet mbeten peng i interesave individuale, atëherë vetë Kuvendi si institucion humb kredibilitetin e tij. Ai nuk shihet më si vend për përfaqësim të interesit publik, por si arenë e përplasjeve të klaneve dhe individëve.

3. Rreziku për precedent kushtetues
Nëse praktikat e bllokimit institucional legjitimohet si normë politike, atëherë shteti rrezikon të futet në një cikël krizash të përhershme, ku çdo shumicë e re e ardhshme do të ndjekë të njëjtën logjikë: ose kontroll total, ose sabotim. Kjo është rruga drejt de-institucionalizimit të demokracisë.

IV. Çfarë duhet bërë: kthimi te ligjshmëria dhe ndërtimi i etikës politike

Kriza aktuale nuk mund të tejkalohet vetëm me presion ndërkombëtar apo interpretime të njëanshme të rregulloreve. Kjo është një krizë e mendësisë politike, dhe kërkon një transformim të qasjes ndaj pushtetit dhe institucioneve. Disa hapa esencialë janë: Rikthimi i respektit për Kushtetutën si bazë e rendit demokratik, dhe jo si instrument i lojës politike; Rikthimi i Kuvendit si institucion gjithëpërfshirës, që përfaqëson pluralizmin politik dhe shoqëror, jo si monopol i një force të vetme; Krijimi i një etike të re politike, ku pushteti nuk shihet si pronë personale, por si përgjegjësi e përbashkët ndaj qytetarëve; Reformimi i kulturës politike, ku kompromisi dhe bashkëpunimi nuk interpretohen si dobësi, por si vlera demokratike.

Ndërmjet shtetit dhe individit, zgjedhja që duhet bërë

Kriza e konstituimit të Kuvendit të Kosovës është më shumë se një ngërç politik. Ajo është një dilemë ekzistenciale për vetë shtetin e Kosovës: a do të jetë ai i ndërtuar mbi themelet e rendit kushtetues dhe të institucioneve të forta, apo do të bjerë pre e pushteteve personale që e shohin veten mbi ligjin?
Historia politike e Kosovës ka treguar se shteti është arritur me shumë sakrificë dhe vështirësi. Pikërisht për këtë arsye, ai nuk duhet të bëhet peng i ambicieve personale. Përkundrazi, është koha për një kontraktim të ri politik, ku Kushtetuta, institucionet dhe qytetari janë në qendër – jo individi që kërkon të jetë më i madh se shteti.