Sebastian Franck (1499-c.1543) ishte humanist, teolog, botues dhe gjeograf gjerman. I lindur në Donauvert të Bavarisë, ai studioi teologji në Ingolshtat dhe Hajdelberg dhe u konvertua në protestantizëm nën ndikimin e Martin Lutherit. Franck kujtohet si një përkrahës i madh i lirisë së mendimit. Nga viti 1535 deri më 1539 drejtoi një shtypshkronjë në Ulm. Ndër botimet e tij ishte edhe një libër për gjeografinë e botës i titulluar Weltbuch: Spiegel und Bildnis des ganzen Erdbodens [Libri i Botës: Pasqyrë dhe imazh i gjithë planetit], botuar në Tybingen më 1534. Kjo vepër përmban një tekst për Shqipërinë dhe rajonin e Ballkanit, i marrë nga botimi i dytë (botuar në Ulm më 1542). Bëhet fjalë për një tekst tipik të epokës, i ndikuar fuqimisht nga Schedelsche Weltchronik [Kronika e Nurembergut] e Hartmann Schedel (1493) dhe nga Historia natyrore e Plini Plakut, ndërsa tregon se sa pak dihej ende për rajonin perëndimor të Ballkanit në shekullin e gjashtëmbëdhjetë.

Nga: Sebastian Franck[1]
Përktheu në anglisht (nga gjermanishtja): Robert Elsie
Përktheu në shqip (nga anglishtja): Agron Shala

Për Epirin në Rajonin e Evropës (Plini, Libri 4, Kreu 1)

Epiri, një krahinë e Evropës, ka një gjatësi prej 300 kalërimesh nga Lindja në Perëndim.[2] Ai kufizohet në Veri me Maqedoninë, në Lindje me Ahajën deri në lumin Akelou, dhe në Perëndim me Detin Jon. Teopompi shkruan për këtë rajon se përfshinte rreth 24 popuj. Ka tokë të begatë dhe pjellore përgjatë bregdetit, dhe dikur kishte shumë qytete dhe kala të fortifikuara, por krahina u shkatërrua si pasojë e një kryengritjeje të këtyre popujve kundër romakëve dhe, siç vëren Polibi, 70 qytete epirote u shkatërruan dhe u fshinë nga sipërfaqja nga Emili Pauli, me urdhër të perandorit, pas disfatës së maqedonasve dhe mbretit të Persisë. Nga këto qytete, 150 mijë njerëz u shitën në skllavëri të përhershme. Aty ndodhet një mal i quajtur Tomarur [Tomorr], i pasur me ujë dhe me 100 burime. Në rrethinat e Epirit ndodhen shumë krahina të tjera të bukura, si: Albania [Shqipëria], Iliria, Kroacia, Nistria (Istria) dhe Karnia (Kvarneri).

Shqipëria: Një provincë e fuqishme e Evropës

Njerëzit në Shqipëri lindin me flokë të bardhë, pasi është një krahinë e ftohtë që ballafaqohet me Azinë. Kjo tokë ka qen aq të mëdhenj endacakë saqë janë në gjendje të sulmojnë dhe të vrasin dema të egër dhe elefantë. Për këtë, lexo te Plini, Libri 8, dhe Isidori, Libri 9. Këta njerëz kanë sy shumëngjyrësh e të ndritshëm, ashtu që shohin më mirë natën sesa ditën. Solini është mahnitur nga kjo. Shqipëria ishte pak a shumë pjesë e Maqedonisë dhe i përkiste asaj. Brenda saj ndodhen qytetet e famshme të Didrachiumit [Durrachium = Durrës] dhe Apolonisë. Gjuha e këtij populli nuk kuptohet as nga grekët e as nga vendët (sllavët). Në Lindje shtrihet deti dhe në Perëndim ndodhet Iberia. Është një krahinë malore dhe banorët e saj dikur ishin barinj. Ishin njerëz të thjeshtë saqë nuk dinin ç’ishte paraja. Nuk dinin të numëronin më shumë se njëqind. Rrinin të mbyllur mes vetes. Nuk kishin njohuri për peshë apo masa, dhe nuk dinin të punonin fare tokën. Ishin të përgatitur vetëm për luftë, dhe adhuronin Diellin dhe Hënën. Kjo tokë ka gjarpërinj të mëdhenj, akrepa dhe merimanga vdekjeprurëse. Straboni thotë se ata kishin 26 gjuhë. Fillimisht u nënshtruan nga persët, pastaj nga maqedonasit, dhe më pas nga romakët në kohën e Trajanit. Sot është pushtuar nga turqit.

Iliria – një tokë e vendëve (sllave)

Pas rajonit të Shqipërisë shtrihen popujt ilirë, në Perëndim dhe në Veri. Ne tani i quajmë ata vendë [sllavë]: disa quhen boshnjakë, disa dalmatë, disa nistrianë, disa kroatë dhe disa kranjanë [karnolianë]. Boshnjakët ndodhen në brendësi drejt Hungarisë në Veri. Të tjerët, të vendosur përgjatë bregdetit, shtrihen deri te burimet e Timanit. Kjo krahinë e konsideron herezinë manikeane si pjesë të krishterimit. Domethënë, për ta çdo gjë varet nga origjina – e mira vjen nga e mira dhe e keqja nga e keqja [!?]. Ata nuk e pranojnë autoritetin e Kishës Romake. Nuk e pranojnë Krishtin si të njëjtë me Atin dhe, ndonëse janë të pavarur, e konsiderojnë veten të krishterë. Manastiret e tyre ndodhen në vende të largëta, në vende të largëta dhe toka të shkreta. Nëse një grua sëmuret, është zakon që ajo të shkojë te këta burra të shenjtë dhe të premtojë se do t’u shërbejë. Kur shërohet, qëndron me ta për një vit në bashkësinë monastike, së bashku me burrin e saj i cili gjithashtu i shërben Zotit. Këto rajone nuk kanë armë dhe nuk mund të mposhten nga anatema. Për Ilirinë, shih Plinin, Libri 3, Kreu 21.

Dalmacia, Sllavonia, Liburnia, Kroacia

Dalmacia është një krahinë e Evropës pranë territoreve të vendëve (sllave), e vendosur ndërmjet Hungarisë dhe Maqedonisë. Ajo tani quhet Sllavoni. Sipër saj, në skajin e fundit ndodhet Liburnia, ndërsa në fillim është Dalmacia, që tani quhet Kroaci. Edhe kjo mund të konsiderohet një provincë e Sllavonisë. Është një vend me njerëz të egër dhe grabitqarë. Për Liburninë, shih Plinin, Libri 3, Kreu 22. /Telegrafi/

__________

[1] Pjesë nga: Sebastian Franck, Weltbuch: spiegel vnd bildtnis des gantzen Erdtbodens, von Sebastiano Franco Wördensi in vier bücher, nämlich in Asiam, Aphricam, Europam vnd Americam gestelt (Ulm 1542), fq. 89r-90v. Me ndihmën e mirëseardhur nga Xhavit Muslija (Rotenturm, Zvicër). Përkthyer nga gjermanishtja e hershme re e lartë nga Robert Elsie.

[2] Një “kalërim” (gjermanisht Pferderitt, latinisht equidium) ishte një masë ekuivalente me një të gjashtëmbëdhjetën e një miljeje franceze.