Shkruar nga: Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Woodrow Wilson (1856 – 1924), presidenti i 28-të i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, shërbeu për dy mandate nga viti 1913 deri më 1921. Në historinë shqiptare, ai njihet si një nga personalitetet kryesore që mbrojti pavarësinë dhe tërësinë territoriale të Shqipërisë pas Luftës së Parë Botërore.

Perceptimi i shqiptarëve në Amerikë në fillim të shekullit XX

Në fillim të shekullit XX, disa gazeta amerikane përshkruanin shqiptarët si fisnikë, me prejardhje të pastër ariane dhe pjesë të racës së bardhë. Këto përshkrime pasqyronin një kohë kur teoritë antropologjike dhe racore ishin të përhapura në Evropë dhe Amerikë. Shqiptarët shpesh përmendeshin për origjinën e tyre ilire dhe historinë e lashtë, duke theksuar autoktoninë dhe trashëgiminë kulturore unike.

Këto përshkrime synonin të ndryshonin stereotipet për shqiptarët dhe të përforconin idenë se ata meritonin njohje dhe mbështetje ndërkombëtare, sidomos në përpjekjet për pavarësi nga Perandoria Osmane.

Roli i Woodrow Wilson për Shqipërinë pas Luftës së Parë Botërore

Pas Luftës së Parë Botërore, Shqipëria ndodhej në një situatë të vështirë. Fqinjët e saj – Jugosllavia, Greqia dhe Italia – synonin të aneksonin territore shqiptare, duke argumentuar se Shqipëria nuk ishte e aftë të mbijetonte si shtet i pavarur.

Konferenca e Paqes në Paris (1919)

Në këtë konferencë, fuqitë e mëdha planifikuan ndarjen e Shqipërisë:

• Jugosllavia kërkonte territoret verilindore, përfshirë Kosovën.

• Greqia pretendonte jugun e Shqipërisë (të ashtuquajturin “Epiri i Veriut”).

• Italia kërkonte të zgjeronte kontrollin mbi Shqipërinë qendrore.

Presidenti Wilson ndërhyri fuqishëm, duke mbrojtur të drejtën e shqiptarëve për vetëvendosje. Me deklaratën e tij të famshme, ai theksoi:

“Shtetet e Bashkuara nuk do të pranojnë ndarjen e Shqipërisë. Shqiptarët kanë të drejtën e tyre për ekzistencë të pavarur.”

Pikat kryesore të ndërhyrjes së Wilson

1. Parimi i vetëvendosjes: Wilson mbrojti të drejtën e shqiptarëve për të vendosur për fatin e tyre pa ndërhyrje nga fuqitë e mëdha.

2. Vetoja ndaj copëtimit: Ai bllokoi përpjekjet për ndarjen e Shqipërisë dhe kërkoi njohjen ndërkombëtare të shtetit shqiptar.

3. Anëtarësimi në Lidhjen e Kombeve (1920): Me mbështetjen e tij, Shqipëria u pranua si anëtare e kësaj organizate, duke siguruar sovranitetin dhe integritetin territorial.

Falë ndërhyrjes së Wilson, Shqipëria u shpëtua nga copëtimi dhe u njoh ndërkombëtarisht si shtet i pavarur më 1920.

Ndikimi i Wilson për shqiptarët e Kosovës

Edhe pse Wilson nuk u përqendrua drejtpërdrejt te çështja e Kosovës, ruajtja e shtetit shqiptar pati një ndikim indirekt për shqiptarët që mbetën jashtë kufijve të Shqipërisë. Pas Luftës së Parë Botërore, Kosova u aneksua nga Mbretëria Serbo-Kroato-Sllovene dhe shqiptarët e saj përjetuan represion të rëndë.

Parimet e Wilson për vetëvendosje frymëzuan shqiptarët e Kosovës dhe i ndihmuan ata të mbajnë gjallë shpresën për të drejtat e tyre kombëtare.

Trashëgimia e Woodrow Wilson në historinë shqiptare

Presidenti Wilson mbetet një figurë historike e nderuar nga shqiptarët për rolin e tij vendimtar në shpëtimin e Shqipërisë nga copëtimi. Ai mbrojti me vendosmëri parimet e drejtësisë dhe vetëvendosjes, duke kundërshtuar politikat e fuqive të mëdha që kërcënonin zhdukjen e Shqipërisë si shtet.

Trashëgimia e tij mbetet e gjallë në Shqipëri, me shumë institucione dhe rrugë që mbajnë emrin e tij. Për shqiptarët, Wilson simbolizon drejtësinë dhe mbështetjen amerikane në një moment kyç të historisë së tyre.

Presidenti Woodrow Wilson mbetet një simbol i mbrojtjes së drejtësisë dhe të drejtave të popujve të vegjël si shqiptarët. Veprimi i tij në Konferencën e Paqes jo vetëm që shpëtoi Shqipërinë nga copëtimi, por gjithashtu e vendosi atë në hartën ndërkombëtare si një shtet sovran. Shqiptarët do t’i jenë përjetësisht mirënjohës këtij burri të madh shteti dhe popullit amerikan që ai përfaqësonte.