Tensionet e sotme në rajonin e Ballkanit rrjedhin nga proceset e shekullit XIX – veçanërisht rënia e Perandorisë Osmane dhe asaj Habsburge, thotë historiani i njohur gjerman, Konrad Kleving. Thekson se shtetformimi i dhunshëm, lëvizjet e popullsisë dhe ndërhyrjet e fuqive të mëdha atëherë krijuan një paqëndrueshmëri që shpesh keqkuptohet nga Perëndimi edhe sot.

Në një intervistë për The Geopost, historiani gjerman thotë se Ballkani vazhdon të mbetet peng i trashëgimisë osmane e habsburge. Derisa shton se Kosova paraqet një shembull të transformimit të shpejtë, nënvizon se emigrimi masiv paraqet sfidë më vete.

Intervista e plotë:

The Geopost: Nga këndvështrimi juaj, cilët faktorë kanë pasur ndikimin më të fortë në formimin e identitetit në Ballkan gjatë shekullit të 19-të?

Kleving: Po, kjo është sigurisht një pyetje e gjatë dhe e vështirë për t’u përgjigjur shkurt. Në thelb, shekulli i 19-të u shënua nga një zhvillim i gjatë dhe hap pas hapi dhe jo gjithmonë konsekuent i shtetësive individuale në Ballkan dhe i njëfarësoj dobësimit të lidhjeve me perandoritë ekzistuese. Dhe dy perandoritë ekzistuese ishin Perandoria Osmane në jug dhe Perandoria e Habsburgëve në veri. Dhe në fakt, Rusia, siç thatë, erdhi si një palë e tretë në Evropën Juglindore, të paktën në periferi të saj, në fund të shekullit të 18-të. Pra, Rusia ishte vërtet shumë e pranishme. Dhe fuqitë e tjera të mëdha evropiane që ishin Perandoria e Habsburgëve, siç u përmend më parë, Rusia, Prusia, pastaj Gjermania më pas, dhe Italia, e cila erdhi më vonë, dhe Britania e Madhe dhe Franca, patën një ndikim të madh në mënyrën se si u trajtuan gjërat.

Dhe shpesh është keqkuptuar në Perëndim, ku ne hulumtuam Ballkanin, se sa shumë paqëndrueshmëri, në fakt, u krijua gjatë këtij shekulli të 19-të. Pra, jeta e njerëzve këtu, kryesisht në pjesën osmane ose pas-osmane të gadishullit, Gadishullin Ballkanik, duhej të luftonte vërtet dhe të përballej me një numër trazirash dhe ndryshimesh të jashtëzakonshme, të cilat ndonjëherë mund të ishin edhe vdekjeprurëse për pjesë të popullsisë. Për shembull, shteti i parë që u krijua plotësisht pas 10 vitesh lufte ose kryengritjesh, siç dëshironi, ishte Greqia, e cila u krijua në vitin 1830 dhe komuniteti relativisht i vogël, por ende i rëndësishëm mysliman atje prej rreth 10%, thjesht u fshi nga ato ngjarje dhe kjo kishte të bënte edhe me ndarjen nga Perandoria Osmane, e cila ishte një akt revolucionar në shumë aspekte. Pra, toka u rikontestua, për shembull, nga shumë pronarë tokash myslimanë, jo vetëm, por shumë myslimanë pasi u dëbuan nga tokat e tyre ose u vranë, te njerëz të tjerë nga pjesët e tjera të popullsisë që morën në zotërim ato toka. Dhe ne e keqkuptuam shpesh në Perëndim se sa e rëndësishme duhet të ketë qenë kjo për njerëzit, si ata që ose ishin të kërcënuar ose po përfitonin nga evolucioni, sepse gjithçka ishte në ndryshim dhe mund të përfaqësonte një rrezik për jetën tuaj, për jetën e familjes suaj e kështu me radhë.

Dhe kjo nuk ndodhi sepse Ballkani ishte afër dhunës ose i varur nga dhuna në çdo aspekt, por Perandoria Osmane po dobësohej, gjë që është gjithashtu një fakt i pamohueshëm, dhe duke sjellë aktorë të tillë si kryesisht ato shtete të reja kombëtare dhe fuqitë e tjera të mëdha evropiane që erdhën për të mbushur boshllëkun. Pra, ishte një shekull shumë i gjatë dhe i trazuar dhe Rusia po mbështeste të gjitha proceset individuale të ndërtimit të shtetit përveç atij shqiptar si i fundit. Dhe të tjerë ishin gjithashtu mbështetës të shumë prej këtyre proceseve të ndërtimit të kombit, fuqi të tjera. Pra, është me të vërtetë një spektër i gjerë i aspekteve më interesante.

The Geopost: Si i pasqyrojnë ende narrativat politike bashkëkohore në Evropën Juglindore trashëgimitë historike nga Perandoria Habsburge?

Kleving: Ndoshta do ta zgjeroja pyetjen tek Habsburgët dhe Perandoria Osmane. Për të filluar me pyetjen mbi aspektet e Habsburgëve, mendoj se pjesa veriore e gadishullit ka më shumë vetëbesim në të qenit në anën e duhur të Evropës në një farë mënyre, duke pasur një lloj tradite, të një shteti, të një sundimi ligjor të trashëguar nga shoqëria individuale dhe diçka mbi të cilën mund të ndërtohet, qoftë krenari apo qoftë në terren dhe në efektivitetin e institucioneve. Nga ana tjetër, ekziston gjithashtu, qoftë kundër Habsburgëve dhe Perandorisë Osmane, kjo trashëgimi e të parit të shoqërisë tënde në lidhje me historinë dhe shoqërinë tënde si të ardhur nga një akt çlirimi nga dominimi i huaj. Dhe kjo është pjesërisht e kuptueshme dhe e drejtë në një farë mënyre, kështu që në të gjithë procesin që u përpoqa të përshkruaj në përgjigjen time të parë, më shumë njerëz morën një thënie sesa ata që kishin një thënie më parë.

Pra, pjesëmarrja e popullsisë u rrit vërtet dhe ishte një lloj demokratizimi dhe çlirimi nëse doni ta thoni kështu. Por ana e keqe e trashëgimisë dhe mënyra se si trajtohet kjo trashëgimi është se çlirimi gjithmonë vihet në një bazë individuale kombëtare. dhe të gjithë të tjerët shihen, jo vetëm perandoritë e vjetra, por edhe fqinjët e rinj si armiq, gjë që përsëri mund të gjesh ndonjë arsye për këtë në histori, të gjithë për fqinjët e të gjithëve, por ka një sasi të caktuar mosbesimi që vjen nga kjo trashëgimi dhe nga narrativa e çlirimit që përsëri forcon vështirësitë në zhvillimin e besimit në shoqërinë tënde ose në bashkësitë rajonale që mund të ekzistojnë.

The Geopost: Si i shihni dinamikat politike, historike dhe shoqërore në Ballkan, veçanërisht në rajonin tonë, në Kosovë?

Kleving: Në kohët e sotme, kryesisht, Kosova është një shembull i shkëlqyer i një shoqërie që ka kaluar nëpër stres të madh dhe tani po përballon dhe po bën ndryshime të shpejta. Pra, nëse e krahasoni situatën në Kosovë me situatën e 30 viteve më parë, është thjesht e pabesueshme se sa shumë ndryshime kanë ndodhur. Njerëzit tani mund të shkojnë jashtë vendit, së fundmi me liberalizimin e vizave, dhe sistemi arsimor është krejtësisht i ndryshëm nga 30 vjet më parë ose 60 vjet më parë apo edhe 90 vjet më parë kur shumica e popullsisë ishte analfabete në Kosovë. Është një copë e vogël e një super Vullkani në një farë mënyre, ku mund të shihni se sa shumë gjëra mund të arrihen dhe me sa barrë duhet të përballeni. Dhe si në të gjithë Vullkanët, një nga ndryshimet themelore drejt më të keqes, mendoj se është situata demografike.

Ka kaq shumë njerëz që largohen nga vendi dhe nga të gjitha vendet përreth. Në pjesën tjetër të Evropës, kemi të njëjtin zhvillim në demografi, por më parë kemi ndryshuar në disa vështirësi në shoqëri imigracioni dhe meqenëse Ballkani vetëm kohët e fundit ka filluar dhe vetëm hapat e parë për t’u bërë vende imigrantësh dhe në vend të kësaj janë ende vende emigrimi, shoh ose kuptoj se shumë probleme janë më të mëdha se në pjesët e tjera të Evropës.

The Geopost: A ka ndonjë moment historik në Evropën Juglindore, veçanërisht në Ballkan, që mendoni se meriton më shumë vëmendje akademike sesa e dinë studiuesit aktualisht?

Kleving: Epo, do të thoja një strukturë dhe një ngjarje. Dhe struktura është ngjashmëritë dhe efektet e fqinjësive të ngushta që keni në Ballkan. Secili prej vendeve është shumë i vogël dhe të gjithë janë ngritur nga baza pak a shumë të ngjashme, pa marrë parasysh se ku janë ato ngjashmëri dhe sigurisht edhe ndryshimet. Dhe kjo kërkon në historiografi dhe në shkencën historike ose kërkimin akademik historiografik, që gjithashtu kërkon mundësi për të studiuar gjuhët e fqinjëve, gjë që është e vështirë të ofrohet në vendet e vogla ku njerëzit mund të kenë përparësi për të mësuar anglisht ose gjermanisht ose frëngjisht ose çfarëdo qoftë. Por mendoj se pavarësisht disa shpresave që kam vënë në inteligjencën artificiale për sa i përket aksesit gjuhësor, mendoj se do të ishte ende shumë e rëndësishme, le të themi, të marrim shembullin e Kosovës, të kemi historianë që dinë të dallojnë dhe lexojnë temat serbe, dhe në Serbi, temat shqiptare, për shembull.

Por është shumë e vështirë t’i gjesh ata sepse shkollat, për arsye të kuptueshme, nuk i marrin nevojat e shkencave humane si aspektin e tyre kryesor, dhe as nxënësit në shkolla. Pra, padyshim që duhet ta bësh këtë në nivel universitar, dhe kjo duhet të bëhet vërtet, mendoj unë. Pra, ky është elementi strukturor. Dhe një element politik që më vjen ndërmend, jo vetëm sepse do të ketë 105-vjetorin vitin pas, në vitin 2028, është në fakt kongresi i Berlinit ku u bashkuan shumë nga ato aspekte që përmenda në përgjigjen time të parë ose për ju dhe duke u përpjekur t’i përgjigjem pyetjes suaj të parë, ndikimet e huaja, por edhe përpjekja e popujve të Ballkanit për të vendosur për fatin e tyre, si dhe shumë keqkuptime në kohët tona të mëvonshme për atë që ndodhi në këtë Kongres dhe çfarë do të thoshte kjo. A ishte para-kolonial, pas-kolonial, a ishte denigrues për vendet individuale apo po i jepte shpresë të gjithë rajonit? E gjithë kjo mund të eksplorohej më mirë sesa është eksploruar deri më tani.

The Geopost: Dhe nga epoka e re, nga viti 1999 dhe gjatë kësaj dite, si e shihni rolin e Gjermanisë në Ballkan, veçanërisht në lidhje me Kosovën?

Kleving: Epo, përsëri, si historian, do të filloja pak më herët, përkatësisht në vitet 1990. Politika e Ballkanit në tërësi, dhe Kosova ishte një pjesë shumë e spikatur e politikës së Ballkanit, ishte një faktor i fortë në ripërcaktimin e asaj që Gjermania mund dhe duhet të bënte me inkorporimin dhe në disa raste edhe në përplasje, njëfarë përplasjeje me partnerët e saj evropianë ose ndoshta SHBA-në, si një aktor i pavarur, një aktor relativisht i pavarur që ende dëshironte të ruante shumëllojshmërinë, por duhej të pranonte se ishte dhe është vendi dhe ekonomia më e madhe evropiane, kështu që kishte njëfarë përgjegjësie për të vepruar dhe veproi pas përvojës se si gjërat shkuan keq në Bosnjë. Politikat gjermane ndaj Kosovës, jo menjëherë pas luftës në Bosnjë, por më pas u zhvilluan relativisht shpejt në një pozicionim të ri ku fjala kryesore nuk ishte Bosnja e dytë dhe për këtë arsye, ne duhet të jemi të përgatitur të ndërhyjmë me partnerët. Dhe kjo është ajo që ndodhi në vitin 1999 dhe Gjermania u bë një nga aktorët kryesorë sigurisht jo vetëm në terren me zonën e Prizrenit pas luftës që ishte nën administrimin ushtarak gjerman pak a shumë për një kohë, por edhe në fushën diplomatike dhe ekonomike dhe bashkëpunim. Gjermania kishte pranuar mijëra dhe madje 200 mijë, mendoj, refugjatë nga Kosova para luftës dhe disa prej tyre u kthyen pas luftës së Bosnjës në Kosovë, gjë që nuk ishte ide e mirë në atë moment. Por gjithsesi, Gjermania dhe Kosova dhe bota gjermanishtfolëse, nëse mund të thuhet kështu, tani janë shumë të lidhura me Kosovën ose anasjelltas, sepse atje jetojnë kaq shumë kosovarë. Dhe kjo krijon një mjedis krejt të ri, në të vërtetë, dhe duhet të përdoret në mënyrë më efektive. Mendoj se diaspora duhet të përfshihet më shumë në këtë pamje sesa është sot.

/The Geopost