Para tre vitesh, vendasit në Zelandën e Re e kishin thuajse të pamundur të imagjinonin rënien e çmimeve të larta të shtëpive në vend.

Tregu konsiderohej një nga më pak të përballueshmit në botë, me çmime shtëpish gati nëntë herë më të larta se të ardhurat mesatare dhe një ofertë tepër të ulët. Blerësit e parë të shtëpive përballeshin me konkurrencën e investitorëve të pasur, duke u përjashtuar nga tregu.

Disa nga ata që kishin paga të ulëta ose nuk punonin përfunduan të pastrehë dhe listat pritëse për banesa sociale u rritën ndjeshëm. Në mes të vitit 2021, kriza arriti kulmin, me çmimin mesatar kombëtar të shtëpisë mbi 1 milion dollarë të Zelandës së Re.

Por tani, çmimet po bien. Sipas vlerësuesit shtetëror QV, mesatarja kombëtare ka rënë 13% që nga 2021, ndërsa në Auckland ka rënë gati 20% dhe në Wellington 30%, duke nxitur pyetje nëse Zelanda e Re ka arritur të përmbysë krizën e banesave dhe çfarë mund të nënkuptojë kjo për tregje të tjera të nxehta në botë.

Çfarë shkaktoi mbinxehjen e tregut në Zelandën e Re?

Në dekadat para pandemisë, zotërimi i shtëpisë u bë një shpresë gjithnjë e më e largët për shumë vendas. Rregulloret e planifikimit urban penguan zhvillimin e banesave, banesat publike po shiteshin, dhe popullsia po rritej me shpejtësi, duke rritur presionin mbi ofertën e kufizuar të banesave.

Të ardhurat nuk rriteshin në të njëjtin ritëm me çmimet e shtëpive, dhe sistemet tatimore dhe kredimore të vendit favorizonin investitorët dhe pronarët e shtëpive, duke e vështirësuar hyrjen në treg për blerësit e parë.

Kriza e banesave u përkeqësua ndjeshëm gjatë pandemisë.

“Covid-i e çoi situatën në një nivel tjetër”, thotë Brad Olsen, ekonomist dhe drejtor ekzekutiv i Infometrics.

“Për të stimuluar ekonominë, ulëm normat e interesit në nivele rekord, dhe kjo funksionoi shumë mirë – aq mirë sa çmimet e shtëpive u rritën 20-30% brenda një viti në nivel kombëtar.”

Kur çmimet e shtëpive rriten, investitorët “bëhen shumë aktivë”, thotë Andrea Rush, zëdhënëse kombëtare e QV.

Ndërkohë, emigracioni i lartë gjatë asaj periudhe rriti presionin në treg.

“Kemi pasur mbi 100 mijë migrime neto dhe vendas çdo vit, të gjithë duke kërkuar një vend për të jetuar,” tha Rush.

Pse po bien tani çmimet e shtëpive?

Tani, situata po ndryshon. Të dhënat më të fundit tremujore të QV tregojnë se mesatarja kombëtare ka rënë 13.1% që nga kulmi i janarit 2022, duke sjellë çmimin e ri mesatar të shtëpisë pak mbi 900,000 dollarë.

Shumë faktorë po ndikojnë në këtë trend të uljes, tha Rush. Normat jashtëzakonisht të ulëta gjatë pandemisë u rritën në rreth 7-8% vitet e fundit, duke e bërë huamarrjen “jashtëzakonisht të vështirë”.

Papunësia e lartë dhe numri rekord i vendasve që po lëvizin jashtë vendit kanë ndryshuar gjithashtu peizazhin, tha Rush.

Ndërkohë, politikat për intensifikim po japin frytet e tyre, thotë Dr. Michael Rehm, lektor i lartë i pasurive në Universitetin e Auckland.

“Në të gjitha nivelet e qeverisë, ata duan të rrisin ofertën e banesave,” tha Rehm, duke shtuar se ndërsa kërkesa ngadalësohet dhe oferta rritet, perceptimi se banesa është një investim i sigurt po bie.

“Blerësit dhe shitësit po fillojnë të kuptojnë se çmimet e shtëpive në Zelandën e Re nuk rriten gjithmonë, dhe më në fund po e prishim këtë besim të gjatë.”

A ka mbaruar kriza e banesave në Zelandën e Re?

Për ata që blenë në kulmin e tregut, rënia e çmimeve mund të jetë një goditje e hidhur, por lajmi do të jetë i mirë për blerësit e parë dhe për qiramarrësit, që po përjetojnë qira më të lira.

A është përfunduar kriza e banesave? Ekspertët përgjigjen me një “jo” të qartë.

Rreth 40% e të ardhurave mesatare të familjes shpenzohen për hipotekat, më e përballueshme se vitet e kulmit me rreth 47%, por ende jo të përballueshme.

Rehm tha se zgjidhja e krizës kërkon që çmimet e shtëpive të përshtaten më shumë me të ardhurat e familjeve. “Por jemi ende shumë larg,” tha ai.

Ndërkohë, normat e interesit janë më të larta se gjatë kulmit. Pagesa e një hipotekë me 6% ose 5.5% interes, krahasuar me 2% gjatë pandemisë, mund ta bëjë banesën më të shtrenjtë, thotë Rush.

Kryeministri Christopher Luxon tha këtë javë për RNZ se shpreson të shohë rritje të vogla çmimesh, ndërsa ministri i tij i banesave, Christopher Bishop, dëshiron të shohë rënie.

“Rënia e drejtpërdrejtë e çmimeve do të ishte në të vërtetë përfitim,” tha Olsen, duke shtuar se ndarja e investimeve nga banesat është diçka pozitive.

Kjo do të jetë e vështirë, sepse shumë njerëz kanë pasuritë e tyre të lidhura me një shtëpi, tha Olsen.

“Por me kalimin e kohës, kemi parë sëmundjet sociale dhe sfidat sociale që janë krijuar nga një treg tepër i nxehtë dhe shumë i shtrenjtë”.

Çfarë do të thotë kjo për tregje të tjera?

Zelanda e Re është parë prej kohësh si një indikator paralajmërues për tregjet e pasurive të paluajtshme në botë. Ajo nuk është e vetmja që ka përjetuar një rënie të madhe të çmimeve të shtëpive. Çmimet në Kanada kanë rënë me 150,000 dollarë kanadezë që nga 2022, duke lënë shtëpinë mesatare kanadeze rreth 20% më të lirë.

Australia, ndërkohë, ende nuk ka përjetuar një rënie të madhe dhe do të “shikojë me kujdes se çfarë po ndodh këtu”, tha Rehm. Si Zelanda e Re, Australia nuk ka shumë investitorë institucionalë në treg.

“Shumica janë investitorë të vegjël… të gjithë mbështeten në faktin se çmimet [e shtëpive] do të rriten, dhe nëse nuk ndodh kështu, atëherë është një problem i madh.”

Olsen tha se Australia mund të shikojë tregun në ngadalësim të Zelandës së Re me xhelozi, ndërsa çmimet e tyre vazhdojnë të rriten.

“Nëse do të shikoja vende të tjera si Australia, nuk jam i sigurt nëse mund të them: ‘diçka po shkon më mirë’. Çmimet vetëm vazhdojnë të bëhen më të papërballueshme.”/ The Guardian