Një analizë financiare nga këndvështrimi i ekuilibrave globalë dhe ndikimit në ekonomitë e vogla

Shkruan: NAZMI JUSUFI, ekspert i ekonomisë

Në botën financiare, asgjë nuk është më vendimtare se sa balanca mes dy valutave kryesore: Dollarit Amerikan (USD) dhe Euros (EUR). Këto dy njësi monetare nuk janë thjesht mjete këmbimi, por instrumente gjeopolitike që reflektojnë fuqinë, dominimin dhe besueshmërinë e ekonomive që i mbështesin. Lufta mes tyre nuk zhvillohet vetëm në tregjet e këmbimit valutor, por në të gjitha shtresat e ekonomisë botërore: nga qeveritë dhe bankat qendrore, te tregjet financiare, bizneset dhe konsumatorët e zakonshëm.
1. Dominimi i Dollarit – Forca e një monedhe rezervë
Dollari është valuta më e përdorur në botë, duke përfaqësuar mbi 60% të rezervave valutore ndërkombëtare dhe pjesën më të madhe të transaksioneve globale në tregtinë e energjisë dhe mallrave strategjike. Ky rol i jep SHBA-së një avantazh unik: aftësinë për të financuar deficitin e vet me kosto më të ulët, duke mbajtur kështu një ndikim të drejtpërdrejtë mbi ekonominë globale.
Politikat monetare të Federal Reserve janë shpesh vendimtare jo vetëm për SHBA-në, por edhe për tregjet financiare të Azisë, Europës e deri te vendet në zhvillim. Çdo rritje e normave të interesit në Washington reflektohet menjëherë në rritjen e kostos së kapitalit në mbarë botën.
2. Euroja – Simbol i integrimit por nën sfida të brendshme
Euroja, si valuta e dytë më e rëndësishme globale, është krijuar për të balancuar dominimin e Dollarit dhe për të përfaqësuar fuqinë ekonomike të Bashkimit Europian. Ajo përbën mbi 20% të rezervave botërore dhe është e lidhur me një ekonomi të integruar prej më shumë se 330 milionë konsumatorësh.
Megjithatë, Euroja është shpesh e brishtë për shkak të strukturës së saj të përbashkët: mungesa e një politike fiskale të unifikuar, borxhet e larta të disa shteteve anëtare dhe polarizimi ekonomik mes Veriut dhe Jugut të BE-së krijojnë paqëndrueshmëri. Krizat e mëdha – si ajo e borxheve sovrane (2010–2012) apo pasojat e luftës në Ukrainë – kanë dëmtuar perceptimin e stabilitetit të saj.
3. Tregjet e këmbimit – një arenë përplasjesh
Kursi i këmbimit mes Euros dhe Dollarit është një nga treguesit më të ndjekur në botë. Fluktuimet e tij pasqyrojnë:
– diferencat në normat e interesit mes FED dhe BQE (Bankës Qendrore Europiane),
– zhvillimet gjeopolitike,
– krizën energjetike dhe çmimet e naftës,
– nivelin e besimit të investitorëve në stabilitetin e BE-së krahasuar me SHBA-në.
Shembulli më i freskët ishte në vitet 2022–2023, kur Euroja ra nën paritet me Dollarin për herë të parë pas dy dekadash, duke reflektuar krizën energjetike europiane dhe politikën agresive të rritjes së normave nga FED.
4. Ndikimi në ekonomitë e vogla – rasti i Ballkanit dhe Kosovës
Ekonomitë e vogla, sidomos ato të lidhura me Eurozonën, ndihen veçanërisht të prekshme nga këto lëvizje. Kosova, e cila përdor Euron si valutë zyrtare pa qenë pjesë e BE-së, përfiton nga stabiliteti i kësaj monedhe, por është e ekspozuar ndaj zhvillimeve të jashtme pa pasur mundësi të ndikojë.
Forcimi i Dollarit rrit koston e importeve të mallrave të denominuara në USD – si nafta, gazi apo gruri – dhe kështu ushqen inflacionin. Në anën tjetër, një Euro e fortë mund të ndihmojë në uljen e këtyre çmimeve, por dëmton konkurrueshmërinë e eksporteve. Kjo e vendos Kosovën dhe vendet e rajonit në një pozitë të ndërlikuar, ku politika monetare është krejtësisht jashtë duarve të tyre.
5. E ardhmja – një rend i ri financiar?
Lufta e valutave pritet të ashpërsohet edhe më shumë. Kina me Juanin po kërkon të ndërtojë hapësira alternative, ndërsa monedhat dixhitale të bankave qendrore mund të sfidojnë gradualisht sistemin aktual. Megjithatë, në horizontin afatmesëm, dominimi do të mbetet një duel mes Dollarit dhe Euros.
Pyetja mbetet: a do të arrijë Euroja të konsolidohet si një monedhë e barabartë me Dollarin, apo do të mbetet gjithnjë një alternativë e dytë në një sistem ku SHBA vazhdon të ketë përparësi strategjike?