Shkruan: Nazmi Jusufi

Në një kohë kur mediat dhe politikëbërësit e Ballkanit fokusohen tek inflacioni, normat e interesit apo investimet e mëdha infrastrukturore, ekzistojnë disa rreziqe të padukshme që po gërryejnë themelet e ekonomisë sonë. Këto kërcënime, megjithëse jo gjithmonë të dukshme në statistika ditore, mund të rezultojnë më të rënda sesa problemet që shohim në sipërfaqe.
Në këtë analizë, identifikoj tre fusha kyçe që kërkojnë vëmendje të menjëhershme në Kosovë, Shqipëri dhe në rajon.

1. Borxhet jo transparente dhe varësia e rrezikshme nga huatë ndërkombëtare

Shumë projekte infrastrukturore në Kosovë, Shqipëri dhe vende të tjera të rajonit financohen përmes kredive nga BE, Banka Botërore, Turqia apo Kina.
– Problemi thelbësor: Shpesh këto marrëveshje realizohen pa transparencë të plotë. Borxhet e komunave, agjencive shtetërore dhe ndërmarrjeve publike nuk raportohen në mënyrë të qartë.
– Pasojat: Në rast krize ekonomike, barrën do ta mbajë buxheti publik dhe qytetarët. Rritja e varësisë nga kreditorët e huaj mund të ngadalësojë zhvillimin dhe të kufizojë sovranitetin ekonomik të shtetit.

2. Manipulimi i tregut të ushqimit dhe energjisë

Ballkani është jashtëzakonisht i prekshëm nga luhatjet globale të çmimeve të ushqimeve dhe energjisë.
– Realiteti i padukshëm: Rritjet e shpejta të çmimeve shpesh nuk burojnë nga kostoja reale e prodhimit, por nga spekulimet e ndërmjetësve dhe kontrolli i kompanive gjigante mbi zinxhirët e furnizimit.
– Efekti direkt: Çmimi i bukës, vajit, karburantit apo energjisë elektrike shpesh i kalon kufijtë e përballueshëm, duke e bërë jetesën e familjeve me të ardhura të ulëta edhe më të vështirë.

3. Kriza demografike dhe kërcënimi për skemat pensionale

Migrimi masiv i të rinjve drejt Evropës Perëndimore po krijon boshllëqe të mëdha në tregun e punës.
– Problemi kryesor: Rritja e numrit të pensionistëve krahasuar me uljen e kontribuuesve aktivë rrezikon stabilitetin e skemave të pensioneve brenda 15–20 viteve.
– Pasojat: Në mungesë të reformave të thella, gjeneratat e reja do të përballen me pensione më të ulëta dhe barrë tatimore më të lartë, duke e vënë në pikëpyetje vetë kohezionin social.

Nevoja për veprim të menjëhershëm

Ndërsa debati publik vazhdon të fokusohet në çështje të menjëhershme si inflacioni apo investimet kapitale, kërcënimet e padukshme të përmendura më sipër mund të sjellin pasoja shumë më të mëdha në afatin mesëm dhe të gjatë.
Prandaj, është thelbësore të ndërmerren:
– Transparencë e plotë në huamarrje dhe marrëveshje financiare,
– Mbikëqyrje rigoroze e tregut të ushqimit dhe energjisë,
– Reforma të qëndrueshme demografike dhe pensionale.
Vetëm përmes këtyre hapave mund të sigurohet që ekonomia e Kosovës, Shqipërisë dhe Ballkanit të mos mbetet një “ekonomi e heshtur” që rrezikon të shpërthejë kur është më së paku e pritshme.