Shkruan: Nazmi Jusufi

Ekonomia botërore po hyn në fazën më transformuese që nga revolucioni industrial. Pas dekadash globalizimi klasik, financiarizimi dhe ndërhyrjes së bankave qendrore, sot një faktor i ri po rikoncepton vetë arkitekturën ekonomike globale: inteligjenca artificiale (IA). Inteligjenca artificiale nuk është më një mjet ndihmës teknologjik, por po shndërrohet në arkitektin e ri financiar e që po ridizenjon tregjet, kapitalin dhe mënyrën e vendimmarrjes ekonomike.

Në qendër të këtij rikonstruksioni qëndron zhvendosja e pushtetit nga institucionet tradicionale drejt sistemeve algoritmike. Vendimet që dikur merreshin nga analistë, borde bankash apo politika monetare, sot po kryhen në mikrosekonda nga algoritme të inteligjencës artificiale. Tregtimi financiar, menaxhimi i rrezikut, vlerësimi i kredive dhe shpërndarja e kapitalit janë gjithnjë e më shumë të automatizuara. Kjo e bën ekonominë globale më të shpejtë dhe më efikase, por edhe më të ndërlikuar dhe më pak transparente për publikun.

Inteligjenca artificiale po transformon thellësisht tregjet financiare. Në bursat botërore, pjesa më e madhe e transaksioneve kryhet tashmë nga sisteme algoritmike që analizojnë miliona të dhëna në kohë reale. Këto sisteme nuk reagojnë ndaj emocioneve apo perceptimeve subjektive, por ndaj modeleve statistikore, çka e ndryshon vetë natyrën e cikleve ekonomike. Krizat nuk ndërtohen më gradualisht; ato mund të shpërthejnë brenda një kohe shumë shkurtër, si pasojë e reagimeve zinxhir të algoritmeve që ndjekin logjika të ngjashme vendimmarrjeje.

Në sektorin bankar dhe monetar, Inteligjenca artificiale po rishkruan rregullat e lojës. Bankat po përdorin inteligjencën artificiale për të vlerësuar rrezikun e kredive, për të optimizuar kapitalin dhe për të parashikuar lëvizjet e tregut. Ndërkohë, bankat qendrore po eksperimentojnë me modele algoritmike për të analizuar inflacionin, rritjen ekonomike dhe stabilitetin financiar. Kjo krijon një realitet të ri ku politika monetare nuk mbështetet më vetëm në indikatorë klasikë, por në analiza të thella të të dhënave masive.

Por rikonstruksioni i ekonomisë botërore përmes inteligjencës artificiale nuk është pa rreziqe. Centralizimi i teknologjisë në duart e pak korporatave globale po krijon një asimetri të re pushteti. Kompani të mëdha teknologjike, që kontrollojnë infrastrukturën e të dhënave dhe algoritmet kryesore, po fitojnë ndikim të krahasueshëm me atë të shteteve dhe bankave qendrore. Në këtë mënyrë, arkitektura e re financiare po ndërtohet jo nga institucionet publike, por nga aktorë privatë, shpesh pa llogaridhënie demokratike e transparante.

Për vendet e vogla dhe ekonomitë në zhvillim, ky transformim është një sfidë ekzistenciale. Pa investime në teknologji, arsim digjital dhe kapacitete rregullative, ato rrezikojnë të mbeten konsumatorë pasivë të një sistemi ekonomik të dizajnuar diku tjetër. Inteligjenca artificiale mund të përshpejtojë zhvillimin ekonomik, por gjithashtu mund të thellojë pabarazitë globale nëse aksesin dhe kontrollin e saj e mbajnë vetëm ekonomitë e mëdha.

Rikonstruksioni i ekonomisë botërore është tashmë në zhvillim dhe inteligjenca artificiale është arkitekti i tij i padiskutueshëm. Pyetja nuk është më nëse Inteligjenca artificiale do ta ndryshojë ekonominë globale, por si dhe në interes të kujt. E ardhmja financiare e botës do të varet nga aftësia e shteteve për të rregulluar, kuptuar dhe integruar këtë teknologji në mënyrë që inovacioni të mos zëvendësojë stabilitetin dhe demokracinë ekonomike.