Shumë prej nesh mendojnë për muzën në termat e Vëllazërisë Para-Rafaelite, atij klubi të djemve të xhindosur (dhe artistikisht të ndryshueshëm) me romantizimin e pasinqertë të modeleve që përdornin. Me sa duket, Dante Gabriel Rossetti e shpiku fjalën “mahnitëse”, që përdoret me kënaqësi nga shkrimtarët e tabloidëve për ta përshkruar çdo grua që mund ta ketë fatkeqësinë të paraqitet në faqen e tretë të botimeve të tyre – dhe kjo gjithçka flet për këtë.
Muza më e famshme ishte Lizzie Siddal, e përjetësuar në pikturë nga i dashuri i saj Rossetti (Beata Beatriks, 1870) dhe nga John Everett Millais (Ofelia, 1851-2), por mendimi për të i ndërlikon gjërat. Siddal ishte e vetëdijshme se nuk ka fuqi edhe si artiste që ishte, se mund të shpresonte të depërtonte në atë botë vetëm duke u kapur për bishtin e miqve dhe të burrave që dashuronte.
Historia e muzës, në një farë mënyre duket se qëndronte pa lëvizur gjithë shekullit XX: gjithmonë mendoj për portretin e Man Rayt me Picasson në qendër të vëmendjes, me atë vështrim depërtues, me cigaren që shihet në mënyrë të përsosur, ndërsa Dora Maar duket e tërbuar me duart që mbajnë kokën, sikur është e rraskapitur nga kufizimet artistike që vuante. Kishte një ndryshim gradual: në atë kohë në Meksikë, Frida Kahlo deklaroi “Jam muza ime. Jam subjekti që njoh më mirë” – dhe, duhet thënë se deklarata e Kahlos është ende e guximshme, edhe në vitin 2023.
A ka muza meshkuj? Mund të pohoni se dikush si Robert De Niro ishte muza e Scorseseit për shumë vjet dhe se është zëvendësuar kryesisht me qasjen e regjisorit ndaj Leonardo DiCaprios. Megjithatë, loja e fuqisë ndihet ndryshe – De Niro nuk është aspak forcë zemërmirë – dhe, në çdo rast, situata është disi ndryshe për aktorët, detyra kryesore e të cilëve është të marrin drejtimin.
Sa i përket portretit, egoja e Lucian Freudit nënkuptonte që disa gra, të përshkruara shpesh si muzat e tij, do të mbeten anonime, ndërsa ajo që Freudi nuk ishte në gjendje ta shtypte ishte një mashkull: Leigh Bowery, artisti skandaloz australian i performancës. Bowery kishte aq shumë kontroll mbi trupin e vet të madh – i përshkruar dikur nga Frojdi si “përsosmërisht i bukur” – saqë pothuajse duken si autoportrete.
Nëse ka një muzë që duhet lavdëruar për atë që ka arritur në atë rol specifik, është Elena Diakonova (e njohur ndryshe si Gala Dalí). Për më shumë se 50 vjet, dëshmoi se është burim i vazhdueshëm frymëzimi për burrin e saj surrealist, frika e të cilit nga vagina nënkuptonte se ndoshta nuk kanë bërë kurrë seks. Kur ajo vdiq në vitin 1982, krijimtaria e Salvadorit ra, si dëshmi se nëse marrëdhënia midis artistit dhe muzës duhet të ekzistojë, duhet të jetë bashkëpunim e jo kontroll.
Përndryshe, muza nuk ka vend në shekullin XXI. Në javën kur [filmi] Barbie i Greta Gerwigut ka marrë pushtetin mbi patriarkatin, është koha për të ecur para. /Telegrafi/
