DINO BUZZATI

Rrëfimi

Zonja Laurapaola dergjej në shtrat e sëmurë, diçka e lehtë, çështje tri katër ditësh i pat thënë mjeku. Prej kohësh vuante nga shqetësime të bezdisshme, por familjarët gati e vinin në lojë duke e quajtur të fiksuar, edhe mjeku i thoshte që s’duhej të shqetësohej në asnjë mënyrë.

Gjatë pasdites, derisa po pushonte pak, kamerierja e lajmëroi mbërritjen e patër Kuarcit, nga kuvendi i françeskanëve minorë aty afër, ku Laurapaola shkonte zakonisht të rrëfehej. Përse të kish ardhur vallë?

– Mirëdita, bijë e dashur! – i tha patër Kuarzi duke hyrë brenda. – Po kaloja këtej pari, po bëja një vizitë në fëmijët e mi të gjorë, të sëmurë, mendova të trokisja edhe në portën tuaj. Dhe më kanë thënë që ju… Po a bëhet kështu? Jepi, jepi, forca, ju dua të shëndetshme dhe të shkathët si zakonisht. Një zonjë moderne dhe aktive si ju! Por, meqë ra fjala… si vallë nuk është më ajo plakushja simpatike që më hapte përherë derën?

– Mos ma zini në gojë, atë, – i tha Laurapaola. – Shumë e moshuar, nuk kuptonte më asgjë, nuk bënte më asnjë punë, m’u desh ta pushoja.

– Po prej sa vitesh punonte për ju?

– Kush e mban mend, që kur kam lindur e kam parë përherë në shtëpi. E ma do mendja që ajo ndodhej prej shumë vitesh më parë ndërkohë.

– E pushuat nga puna?

– Po ç’të bëja? M’u desh, atë i dashur. Nuk është azil për pleqtë kjo shtëpi…

– Kuptoj, kuptoj, – vazhdoi patër Kuarci. – Por, më tregoni, bija ime, çfarë bëtë gjatë kësaj vere?

Laurapaola nisi të tregojë atëherë aktivitetet e verës, udhëtimin në Spanjë, korridat, martesën e kunatës së vogël nga Arezzo, pastaj kroçiera me anije, poshtë, deri në Qipro dhe Anadoll.

– Me shoqëri simpatike, besoj…

– Pa dyshim, atë. Tetë veta ishim, lere pastaj ditët që kaluam, çfarë hareje, ç’diell, asnjëherë s’jam kënaqur kaq shumë.

– Bashkëshorti juaj, kështu, më në fund i dha vetes pak pushim, apo jo?

– Ah, jo. Im shoq s’e sheh dot me sy detin. Pastaj kishte gjithë ato punë, s’e di më çfarë kongresesh në Francë dhe në Suedi.

– Po fëmijët?

– Oh, vogëlushët e mi! Qëndruan në kolegjin e tyre në Zvicër, një parajsë e vërtetë. Sikur ta dinit, për fëmijët, atje lart, është si pushim gjatë gjithë vitit.

Fliste e s’pushonte më, vila e re në Porto Erkole, mësimet e jogës (“Edhe shpirtërisht, atë, e ndien shndërrimin, më besoni?”), nisja tjetër për në Saas Fee, ankandi i fundit i pikturave, fliste e fliste, e flakëronte e ndezur në fytyrë. Patër Kuarci dëgjonte. I ulur, qëndronte drejt, si një statujë. Nuk buzëqeshte më.

– Bija ime, – tha në fund, – folët mjaftueshëm, nuk do të doja që të lodheshit – dhe u ngrit gjatë e gjerë. – Tani do t’ju jap faljen e përjetshme.

– Çfarë?

– Nuk e doni, bija ime?

– Oh jo, atë… Faleminderit, madje… Por nuk e kuptoj…

– In nomine Patris et Filii – filloi patër Kuarci, me fytyrë të rreptë. Edhe ajo i kryqëzoi duart.

Kështu, Laurapaola mësoi që do të vdiste.

Autostrada

Po udhëtoja i vetëm, rreth orës dy të një pasditeje korriku, në autostradën e Diellit, në rrugën mes Parmës e Fidences. Ishte ora e ngathët dhe e rëndë e përgjumjes dhe e mirazheve. Pak makina mund të shihje në rrugë. Në një moment dallova një veturë të madhe të bardhë që ecte në drejtim të kundërt në korsinë tjetër, e brenda dukej sikur s’kishte njeri. Mendova mos më bënë sytë apo shoferi do të ish përkulur për pak, meqë m’u pa bosh brenda. Por një drithërimë më përshkroi kurrizin: një “spaider[1]” gri e metalizuar – e njoha menjëherë markën – më parakaloi nga fare pranë: brenda nuk kishte frymë njeriu. Dy, tre, pesë makina të tjera që ndesha menjë­herë më pas, ishin njëlloj të zbrazëta: makina fantazmë që udhëtonin rregullisht dhe në parakalime ndiznin sinjalin, siç e do rregulli. Përshtypja ishte paralizuese.

Mos isha sëmurur papritmas? Më kishin vënë përfund halucinacionet? Me zemrën që po më shpërthente ngadalë­sova, duke ndaluar në korsinë e jashtme, në buzë të rrugës. Zbrita i turbulluar. Në atë çast kaloi një Fiat multipla e ngarkuar përsipër me valixhe, përfshirë edhe një karrocë fëmijësh. Një familje e tërë, që ndoshta po shkonte me pushi­me diku. Por brenda nuk dallova asnjë pjesëtar. Ç’të kishte ngjarë? Çfarë magjie e vetmisë pat ndodhur që në atë rrugë, njerëzit, megjithëse ekzistonin, prapë zhdukeshin? Atë çast dëgjova nga një grup pemësh, goxha në distancë, një këngë të përsëritur gjinkalle. Pashë përqark. Nuk dukej as hija e një shtëpie të vetme. Fshati po flinte i topitur nën diel. Poshtë meje, sapo kaloje rrjetën metalike ndarëse, një shtratth lumi i thatë, paralel me autostradën. Në bregun e kundërt hapej një tokë e vogël lëndine, e rrethuar nga shkurre. E ndërsa i përhumbur, po vlerësoja situatën absurde, diçka lëvizi përtej lumit. Pashë. Nga shkurret doli një qen i zi, me përmasa mesatare, që i pasigurt në hapa, përshpejtonte drejt gropës.

Pata një shkëndijë. Po ai ishte qeni im, Moroja, që e braktisa dy ditë më parë në shtëpinë në fshat, të plakur e të sëmurë. Ngjante gati qesharake, megjithatë thirra: Moro! Moro! Pa tjetër që nuk mund të ishte ai, pasi ndodhej larg, të paktën mbi 200 kilometra në vijë ajrore. Gjithsesi qeni, për një çast, më pa dhe m’u duk sikur tundi bishtin.

– Moro! Moro! – thirra sërish. Por ai nuk përgjigjej më. Duke u dridhur, nisi të vijë rrotull vetes, ashtu siç bëjnë qentë para se të shtriheshin përtokë. U kruspullua, në fakt, duke u këputur, sikur ta braktisnin forcat e fundit.

E gjora kafshë, mendova. Pat ardhur, ashtu si bëjnë kafshët, të vdiste në vetmi, ndërsa unë i kisha prishur këtë kënaqësi të fundit të jetës.

I shtrirë pa fuqi përtokë, me dy-tre dridhje nevrotike u mbështet në njërën anë, me këmbët e ngrira. Kërkoi akoma të ngrinte hundën, me një ankim të ëmbël që i doli i dobët, pastaj mbeti i palëvizur.

Pas shpinës time dëgjova një tof-tof motoçikletash. Ishin dy agjentë të policisë rrugore.

– Më mirë të mos qëndroni këtu zotëri, – tha një prej tyre. – Ka sheshpushime të veçanta për ndalesat. Apo ju nevojitet gjësend?

– Jo, asgjë, faleminderit! – mërmërita duke e shkundur veten.

Kaloi një dyvendëshe plot zhurmë, e drejtuar nga një tip i madh e sanguin me mëngët e këmishës të përthyera. Kaloi një Fiat “Seiçento”, e drejtuar nga një zonjë e moshuar. Gjithçka qe kthyer në normalitet?

Hodha sytë atëherë mbi fushë, përtej lumit. Ishte e qetë dhe e shkretë, nga qeni nuk dukej më asnjë shenjë.

(Pastaj mësova që në atë orë ekzakte, Moroja pat shkuar të vdiste, i vetëm, në vetmi, në bregun e lumit Piave, më shumë se dyqind kilometra larg shtëpisë).

Varri i Atilës

Pas njëzet, tridhjetë, dyzet vjetësh kërkim, më në fund Xhovani Tasol zbuloi, në zemër të Pyllit Verior, varrin legjendar të Atilës. Kjo është fitorja më e madhe e jetës së tij.

Pat dëgjuar të flitej për të, herën e parë, kur ishte fëmijë, nga mësuesi i gjimnazit Xhorxhio Nikara (që nuk jeton më), dhe po atë mbrëmje i deklaroi të atit (që nuk jeton më) qëllimin e tij për t’u bërë arkeolog dhe eksplorues.

Edhe shoku i ngushtë i shkollës Enriko Ermogjeni (që nuk jeton më) u përfshi nga i njëjti pasion dhe të dy kishin shkuar te gjeografi i famshëm Acolina (që nuk jeton më) për ta pyetur në mbante ndonjë hartë antike të Pyllit Verior dhe Acolina (që nuk jeton më) u pat treguar një të tillë, por ishte gabim.

Pastaj erdhën vitet e lodhshme të studimit, derisa profesor Sulavita (që nuk jeton më) e emëroi si asistent të vetin duke i dhënë për detyrë, bashkë me të sapodiplomuarin tjetër Nikola de Merci (që nuk jeton më) fillimisht një kërkim përgjatë shtegut të supozuar të rrugës Olobrona e cila në antikitet ndante mespërmes Pyllin e frikshëm verior.

Ishin kohët e arta të rinisë, kur miqtë mblidheshin çdo të shtunë në sallonin e zonjës Mimi Dominguez (që nuk jeton më), qendër e jetës kulturore dhe artistike. Pikërisht këtu njohu të ëmblën Aneta Fosadoro që duhej të bëhej gruaja e tij (edhe ajo nuk jeton më).

Kërkimi duhej t’i hapte rrugët e karrierës akademike, por kolegu dhe shoku i afërt i tij Serxho Basotoli ia punoi duke i marrë meritat (edhe ai nuk jeton më) dhe në njëfarë mënyre Tasolit iu desh të riniste nga e para. Një periudhë e vështirë kjo, e nxirë edhe nga një proces gjyqësor ndaj Lukës, djalit të tij të madh (që nuk jeton më) për fyerje ndaj oborrit mbre­tëror.

Peripecitë akademike, të lehtësuar nga mbështetja bujare dhe e vazhdueshme e rektorit të universitetit, profesor Tullio Brozada (që nuk jeton më), përfunduan me rënien e monar­kisë. Pas kësaj, si u bë akademik, organizoi kërkimin e parë të vërtetë për kërkimin e varrit të Atilës, duke u përkra­hur nga dy studiues të rinj e të guximshëm, Maks Serantini dhe Xhanfranko Sibili (që nuk jetojnë më).

Njëkohësisht kërkime të tjera u ndërmorën nga peruviani Salvator Lasa, nga markezi Alfred Sofregon dhe nga apolidi[2] Xhusto De Fonseka (që nuk jetojnë më). Një epope e gjatë që kushtoi shumë lot e gjak, por tani Xhovani Tasoli ka ngulur flamurin kombëtar mbi mbetjet e atij monumenti të mreku­llueshëm: ndërsa drejt tij fluturon, majë tre helikopterëve, një skuadër e televizionit me të gjitha pajisjet e nevojshme.

Në kampin e krijuar afër mbetjeve antike, në zemër të bimësisë së egër, u ndezën zjarret e mbrëmjes. I ulur mbi një gur, Tasoli vështroi përqark. Nuk dalloi tjetër, veçse pisha, pisha, pisha, të dendura, të errëta. Mendoi për ata që e ndihmuan drejt fitores, i shtrenjti Enio De Tibertis, funksio­nar në administratën pyjore, aq mirëkuptues (nuk jeton më), sekretarja e palodhur e institutit të tij, Gracia Maraska (që nuk jeton më), shoferi i devotshëm Armando (që nuk jeton më), piloti Arduino Malinoski që e ndihu të fluturonte sipër zonës për ta zbuluar varrin (edhe ai nuk jeton më).

Kreu i Shtetit i dërgoi përgëzimet e ngrohta të rastit. Asi­stentët e rinj, teknikët, punonjësit, tani po përgatiten t’i bëjnë festën aty, në vendndodhje, me mjete të rastit. Ndihet gëzimi përqark.

I ulur mbi një gur, vështroi përreth. Pemë, pemë, pemë. Asgjë tjetër. Është i vetëm.

Regjistruesi

 I pat thënë (duke pëshpëritur), i lutej hesht pak, të lutem, regjistruesi po regjistron nga radioja, mos bëj zhurmë, e di që më pëlqen shumë, po e regjistroj Mbretin Artur të Purcelit, mahnitës, i pastër. Por ajo, inatçore, moskokëçarëse, e poshtër, lart e poshtë me takat që kërcitnin vetë, për t’ia errësuar sytë, e pastaj e pastronte zërin, e pastaj kollitej (me qëllim) e pastaj qeshte me të madhe me veten dhe ndizte shkrepësen për të bërë sa më shumë zhurmë të mundej, e pastaj ende hapa që kumbonin lart e poshtë, pa mbarim, e ndërkohë Purceli Moxarti Bahu Palestrina, hyjnorët dhe të përsosurit këndonin më kot, ajo mjerania, pleshti, zgjebja, ankthi i jetës, kështu nuk vazhdohej dot më përpara.

Dhe tani, pas kaq shumë kohësh, ai vendos sërish ta dëgjojë shiritin e vjetër torturues, kthehet mjeshtri, i gjithëpushtet­shmi, kthehet Purceli Bahu Moxarti Palestrina.

Ajo nuk është më, u largua, e braktisi, pëlqej ta lë, ai as me hamendje nuk e di ku ndodhet. Ja Purceli, Moxarti, Bahu, Pelestrina bëjnë muzikë, melodi të mallkuara, neverindjellëse të kota. Ato tingëllima takash lart e poshtë, ajo zhurmë, ato të qeshura (e dyta sidomos), ajo gërvimë e zërit, kolla. Kjo po, muzika hyjnore.

Ai dëgjon. Nën dritën e llambës, i ulur, dëgjon. I ngurtësuar mbi poltron e vjetër të shkallmuar, ai dëgjon. Pa lëvizur qoftë edhe një muskul, ulet duke dëgjuar: ato zhurma, ato fjalë, atë kollë, ata tinguj të adhurueshëm, sublimë që nuk ekzistojnë më, e nuk do të ekzistojnë më kurrë ndonjëherë.

Ditët e humbura

Disa ditë pasi hyri në zotërim të vilës madhështore, Ernst Kazirra, duke u kthyer nga jashtë, dalloi së largu një burrë që po dilte nga një portë dytësore e murit rrethues me një arkë mbi shpatulla që e ngarkoi në një kamion.

Nuk arriti dot ta ndalonte para se të nisej. Atëherë e ndoqi me makinë. Kamioni bëri një rrugë të gjatë deri në periferinë e largët të qytetit, duke u ndalur buzë një rrëpire të thellë. Kazirra zbriti nga makina dhe u afrua të shihte. I panjohuri e shkarkoi arkën nga kamioni dhe si bëri ca hapa, e vërviti në greminën e tejmbushur me mijëra e mijëra arka të tjera të njëjta.

Iu afrua burrit dhe e pyeti: – Të pashë që po nxirrje jashtë atë arkën nga parku im. Çfarë kishte brenda? Po gjithë këto arka të tjera çfarë janë?

Tjetri e vështroi dhe buzëqeshi: kam akoma në kamion, për të flakur poshtë. Nuk di gjë? Janë ditë.

– Çfarë ditësh?

– Ditët e tua.

– Ditët e mia?

– Ditët e tua të humbura. Ditët që ke humbur. I prisje, s’është kështu? Erdhën. Çfarë bëre me to? Shikoji, të paprekura, ende të fryra. Kurse tani…

Kazirra vështroi me vëmendje. Formonin një grumbull të stërmadh. Zbriti poshtë, në brendësi të greminës dhe e hapi një kuti. Brenda gjendej një rrugë vjeshte dhe në fund Graciela, e fejuara e tij që po ikte përgjithmonë, kurse ai as që po i telefononte.

Hapi një të dytë. Ishte një dhomë spitali dhe mbi shtrat vëllai i Jozefit, i sëmurë, që e priste. Por ai gjendej jashtë për punë.

Hapi një të tretë. Në portikun e shtëpisë së vjetër mjerane qëndronte Duku, qeni besnik që e priste prej dy vjetësh, i katandisur kockë e lëkurë. Ai as që e çonte ndër mend të kthehej.

Ndjeu të pështjellohej nga një farë gjëje këtu, në murin e stomakut. Shkarkuesi i kamionit qëndronte drejt, buzë rrëpirës, i palëvizshëm, si një ekzekutues.

– Zotëri! – klithi Kazirra. – Më dëgjoni. Më lini që të marr me vete të paktën këto tri ditë. Ju përgjërohem. Të paktën këto të tria. Unë jam i pasur. Do t’ju jap ç’të dëshironi.

Shkarkuesi bëri një gjest me të djathtën, si për të treguar një pikë të paarritshme, si për të thënë që ishte tepër vonë e që nuk mund të zgjidhej dot më gjë tani. Pastaj u tret në ajër, e në çast u zhduk edhe grumbulli i stërmadh i arkave mister­ioze, kurse hija e mbrëmjes po zbriste teposhtë.

Marrë nga numri i 13-të i revistës “Akademia”. Përktheu: Eris Rusi

[1] Lloj makine kabriole e prodhuar në Amerikë.

[2] Kështu emërtohen shtetasit pa një shtetësi të përcaktuar. (Shën. i përkth).