Nga Giacomo Fasola, Corriere della Sera

Një shekull e gjysmë më parë, Shtetet e Bashkuara blenë Alaskën nga Rusia (dhe disa në Moskë e duan atë përsëri). Tani, përsëri në Alaska, e ardhmja e luftës në Ukrainë mund të vendoset.

Historia moderne e Alaskës, shtetit amerikan ku takimi midis Donald Trump dhe Vladimir Putin do të zhvillohet më 15 gusht, duke vendosur potencialisht fatin e Ukrainës, fillon në 1741. Atë vit, Vitus Bering, një eksplorues dhe kartograf rus i lindur në Danimarkë, lundroi nëpër ngushticën që më vonë do të mbante emrin e tij dhe pa Malin Saint Elias (disa vite më vonë, italiani Alessandro Malaspina do të kalonte gjithashtu këtu, por kjo është një histori tjetër).

Kështu filloi pushtimi i Alaskës nga Perandoria Ruse, e cila do të mbante kontrollin e gadishullit për 84 vjet: nga viti 1784, kur u themelua vendbanimi i parë i përhershëm në Kodiak, deri në vitin 1867, kur u nënshkrua akti i shitjes Shteteve të Bashkuara. Një shekull e gjysmë më vonë, një tjetër shkëmbim territorial mund të ndodhte në Alaskë (vetë Trump e ka thënë këtë): dhe është këtu që ndoshta do të vendoset e ardhmja e luftës në Ukrainë, e vendosur midis një armëpushimi dhe përshkallëzimit ushtarak.

Pushtimi i Alaskës

Eksploratorët rusë që hynë në akullin e Alaskës në mesin e shekullit të 18-të e kuptuan shpejt se ajo ishte e banuar nga miliona kafshë me qime, kryesisht vidra dhe foka, dhe se ky territor i ri mund të sillte mallra dhe para në atdhe.

Kështu, në vitin 1784, kompanitë tregtare Selikov dhe Golicov themeluan bazën e tyre në Kodiak, e cila u bë vendbanimi i parë i përhershëm rus në Alaska. Pesëmbëdhjetë vjet më vonë, në vitin 1799, u themelua Kompania Ruso-Amerikane, e autorizuar nga Cari Paul I për të tregtuar deri në paralelin e 52-të verior.

Megjithatë, kolonizimi i vërtetë nuk ndodhi kurrë. Për shkak të klimës së ashpër, popullsia ruse në Alaska nuk i kaloi kurrë 800, dhe eksploruesit rusë filluan të shikonin drejt jugut në kërkim të një klime më të favorshme. Ata arritën deri në Kaliforni, ku në fillim të shekullit të 19-të themeluan një vendbanim në Fort Ross.

Sa larg është Shën Petersburgu?

Faktorë të tjerë, përveç të ftohtit, e ndërlikuan marrëdhënien midis Alaskës dhe Perandorisë Cariste. Kodiak ishte shumë larg kryeqytetit të atëhershëm, Shën Petersburgut, dhe komunikimet ishin të vështira, kështu që shumë preferonin të zhvendoseshin atje për një kohë dhe pastaj të ktheheshin në shtëpi pasi të kishin fituar disa para.

Marrëdhëniet me vendasit nuk ishin kurrë të lehta, pavarësisht përpjekjeve të misionarëve ortodoksë për konvertim. Dhe kështu në mesin e shekullit të 19-të, kur edhe kafshët me qime po bëheshin të rralla, ideja e heqjes dorë nga Alaska filloi të dilte në sipërfaqe.

Shtysa vendimtare ishte Lufta e Krimesë, e cila nga viti 1853 deri në vitin 1856 e vuri Perandorinë Ruse kundër një koalicioni të udhëhequr nga Britania. Rusët ishin të tmerruar nga një sulm i mundshëm nga Marina Mbretërore në Alaska, dhe kështu, pas konfliktit, Cari Aleksandër II arriti në përfundimin se territori duhej të lihej. Por kujt? Jo britanikëve…

Një grusht dollarësh

Në imagjinatën e shumë amerikanëve, Alaska përfaqësonte një tokë mundësish dhe, pse jo, madje edhe ari. Nga ana tjetër, për Rusinë, Shtetet e Bashkuara ishin bashkëbiseduesi ideal: si sepse marrëdhëniet midis dy vendeve ishin të mira, ashtu edhe sepse shërbenin si kundërpeshë ndaj britanikëve në Amerikën e Veriut (Kanadaja ishte një koloni britanike).

Bisedimet me Perandorinë Ruse filluan nën Presidentin Andrew Johnson, pasardhës i Abraham Lincoln, dhe u zhvilluan nga Sekretari i Shtetit William H. Seward. Ato përfunduan më 30 mars 1867, në Sitka, me nënshkrimin e Blerjes së Alaskës, kontrata që përcaktonte blerjen e Alaskës nga Shtetet e Bashkuara për 7.2 milionë dollarë (pak më shumë se 4 dollarë për kilometër katror). Transferimi i sovranitetit u bë zyrtarisht më 8 tetor, kur flamuri rus u ul dhe ai amerikan u ngrit në Sitka.

“Kopshti i Ariut Polar” i Johnson-it

Në atë kohë, operacioni u prit me skepticizëm nga shumica e publikut amerikan. Blerja filloi të quhej “Marrëzia e Seward-it” dhe Alaska si “Kopshti i Ariut Polar i Johnson-it”.

Klima ndryshoi rrënjësisht tre dekada më vonë, kur u zbuluan depozita ari në zonën e Nome dhe Alaska u pushtua nga kërkuesit. Kur u gjet më shumë ar në Klondike aty pranë, në territorin kanadez, shumë kërkues (përfshirë shkrimtarin Jack London) filluan të lëviznin nga njëra anë në tjetrën, gjë që inkurajoi rritjen e vendbanimeve të para dhe ndërtimin e rrugëve.

Në vitin 1884, Alaska u bë një distrikt i Oregonit, pastaj një “territor i organizuar” në vitin 1912. Më 7 korrik 1958, Presidenti Eisenhower nënshkroi Aktin e Shtetësisë, duke e bërë Alaskën shtetin e 49-të të SHBA-së. Në vitin 1968, depozita më e madhe e naftës dhe gazit natyror në Amerikën e Veriut u zbulua në Alaska.

Pasojat e Blerjes së Alaskës

Marrëveshja e nënshkruar në vitin 1867 “përdori” Ishujt Diomede, dy ishuj të vegjël në mes të Ngushticës së Beringut, për të vendosur kufirin midis Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara, dhe për këtë arsye midis Azisë dhe Amerikës. Vija, thuhet në traktat, do të ndante “në distancë të barabartë” Diomeden e Vogël dhe Diomeden e Madhe: njëra në Alaska, tjetra në Siberi.

Kufiri i parë, ai gjeografik, u bashkua në vitin 1884 nga një kufi kohor, me gjurmimin e Vijës Ndërkombëtare të Datës, e cila ndante Lindjen dhe Perëndimin e botës. Vetëm 85 kilometra larg – më pak se katër kilometra nëse përfshihen Ishujt Diomede – Alaska dhe Siberia tani ndaheshin nga një ndryshim kohor prej 21 orësh.

Me shpërthimin e Luftës së Ftohtë, ato kufij simbolikë u bënë një mur i pakalueshëm: nëse njëra ushtri do të kalonte vijën e kuqe në mes të Arktikut, konflikti do të kishte qenë i pashmangshëm. “Perdja e Akullit” u shkri vetëm më 7 gusht 1987, kur amerikania Lynne Cox notoi — me bekimin e Reaganit dhe Gorbaçovit — 3.8 kilometrat që ndanin Ishujt Diomede.

Sarah Palin dhe ish-Presidenti Medvedev

Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, ideja e lashtë dhe interesante e një Ure në Ngushticën e Beringut, një lidhje ambicioze ndërkontinentale që ishte diskutuar që nga shekulli i 19-të, u rikthye në qendër të vëmendjes (me shumë mundësi nuk e pa dritën e ditës për shkak të çështjeve teknike, klimatike dhe gjeopolitike).

Alaska u rikthye në lajme në vitin 2008, kur guvernatorja e shtetit dhe kandidatja për zëvendëspresidente Sarah Palin shqiptoi frazën tashmë të famshme: “Rusët janë fqinjët tanë; në fakt mund ta shihni Rusinë nga këtu”. Fjalët e saj u morën fjalë për fjalë dhe u bënë një slogan (“Unë mund ta shoh Rusinë nga shtëpia ime!”). Por padyshim që kishte një grimcë të vërtete: Alaska është me të vërtetë afër Rusisë, dhe kësaj – përveç burimeve të saj natyrore – ia detyrohet rëndësia e saj strategjike.

Shteti më verior në Shtetet e Bashkuara është një matës i mirë i marrëdhënieve me Rusinë. Dhe nuk është rastësi që në vitet e fundit, disa komentues të Moskës kanë argumentuar se Alaska duhet t’i kthehet Rusisë. Dmitry Medvedev, si gjithmonë, kontribuoi në hedhjen e benzinës në zjarr duke shkruar në Twitter: “Presim që [Alaska] të kthehet çdo ditë”.

Takimi midis Trump dhe Putin më 15 gusht, i cili mund të vulosë armëpushimin në Ukrainë ose të varrosë negociatat e paqes, do të mbahet në Anchorage. Një vendim që sigurisht ka vlerë simbolike, të paktën nga perspektiva e dy protagonistëve. Edhe një herë, si në vitin 1867, historia po vendoset në akullin e Arktikut.