Aziz Kelmendi dhe enigma e vrasjeve pa luftë në kohë robërie 

Shkruan: Lulzim Sahiti

Ditën e hënë, më 7 shtator 1987, Melihatja kishte shkuar në shkollë si zakonisht, mirëpo të nesërmen ndryshon gjithçka. Ishte ora e pestë, ajo e Historisë, kur nxënësit prisnin profesoreshën Bukurie Morina për të filluar orën e rregullt mësimore. Pak pa filluar kjo orë shkon në klasë kujdestari i klasës dhe e fton Melihaten, duke e porositur që ta marrë me vete çantën dhe bashkë me të lajmërohen te drejtori i shkollës. Duke zbritur shkallëve nga kati i tretë, kanë takuar profesoreshën Bukurie. Ajo i drejtohet kujdestarit të klasës: “Ku po e çon çikën, ku po e çon çikën…?” E brengosur tej mase, pa pasur mundësi të bënte diç, ishte ngjitur përpjetë shkallëve. Atje në klasë, para nxënësve, thuhej se mësimdhënësja Bukurie sillej vërdallë nëpër klasë duke thënë: “Jua morën shoqen, jua morën shoqen…!” Kur hynë në zyrë, aty gjendej drejtori i shkollës bashkë me anëtarët e Këshillit të Nxënësve, që përbëhej edhe nga mësimdhënësit. I pranishëm ishte edhe arsimtari i gjuhës angleze dhe dy policë. Me këtë rast, drejtori i jep Melihates vendimin e Lidhjes së Rinisë Socialiste që ishte përjashtuar nga kjo organizatë rinore dhe nga shkolla, ndërkaq policët i kishin thënë se duhet të shkojë me ta në SPB të Prizrenit sepse kanë urdhër ta marrin me vete. Nëse ke ndonjë shoqe të ngushtë, policët i sugjerojnë ta marrë me vete, mirëpo fjalë pas fjale kishin vendosur të shkojë ajo vetëm. Me të dalë në oborr të shkollës, nën shoqërim të policisë, një shoqe e klasës (Shyqerije Kryeziu) e kishte parë nga dritarja, e cila nga kati i tretë filloi të çirrej nja dy-tri herë me sa zë që kishte: “Meli ku po shkon…?!” Në Sekretariat kur kishte mbërritur, atë e merr në pyetje një inspektor i sigurimit shtetëror shqiptar, ku në tavolinën tjetër qëndronte ulur edhe një hetues serbë.

Gjatë kohës sa ishte duke shërbyer Azizi në shërbimin ushtarak, në emër të familjes Melihatja kishte komunikuar me të përmes letrave. Siç dihet mirëfilli, shtëpia e familjes së Azizit ishte kontrolluar nga policia më 3 dhe 5 shtator 1987 dhe gjithçka që kishin gjetur në emër të tij e kanë marrë me vete duke përfshirë librat, fletoret, letrat e tij që kishte komunikuar me familjen nga ushtria etj. Gjatë bisedës informative ata ishin të interesuar të dinë se me kënd ishte shoqëruar Azizi, domethënë cilët ishin shokët e tij, pastaj e kishin pyetur Melihaten se a mos kanë komunikuar me kode me të ndjerin e kështu me radhë. Në vitin 1987 ishte koha kur diskutohej për flamurin kombëtar shqiptar, ku asokohe kërkohej që yllit të verdhë pesëcepësh që ishte mbi shqiponjën dykrenare t’i ndërrohet vendi e madhësia e tij. Për këtë, Azizi në atë kohë, gjatë komunikimit me letra, e kishte shprehur shqetësimin e tij, tregon Melihatja. Prandaj, inspektorët e sigurimit shtronin pyetje të ndryshme.
“Ata më ofronin fletoret e Azizit (të gjitha fotokopje), për të cilat më thonin ‘shiqo çka ka shkruar Azizi’”, tregon Melihatja. “Mbaj mend dy vjersha, njëra titullohej: ‘Vëllezërit Gërvalla në Gjermani’, por nuk më kujtohen rreshtat e saj. E di që inspektorët më thoshin: ‘A po e sheh çka ka shkruar?’ Vjersha tjetër mbante titullin ‘Vajza sylaroshe’, ku bëhej fjalë se u ndamë (më duket), thashë lamtumirë, eca dhe e ktheva kokën, ia pashë lotët në faqe…” Ata bënin përpjekje dhe dëshironin të dinë se a ka pasur Azizi ndonjë vajzë të dashur sylaroshe? “Unë vërtet nuk kam ditur lidhur me këtë çështje”, tregon Melihatja.

Foto: Melihate Kelmendi

Përjashtimi i saj nga shkolla kishte bërë bujë. Mediat sllovene e kroate kishin reaguar duke potencuar se ngjarja është zhvilluar në Paraqin e në Kosovë po ndëshkohet një e mitër vetëm pse është motra e Aziz Kelmendit. Lajmi kishte bërë jehonë të madhe tek opinioni publik dhe pas dy jave, drejtoria e shkollës detyrohet nga presioni publik që të ftojë Melihaten për vazhdimin e mësimit të rregullt.
“Dy-tri javët e para vlonin gazetarët para shtëpisë tonë”, tregon Melihatja. “Atë ditë që rifillova mësimin një gazetar shqiptar më tha: Këta janë gazetarë sllovenë dhe po iu intereson a të kanë përjashtuar nga shkolla? Po u thashë, por sot më kanë kthyer përsëri. Të nesërmen, për të vërtetuar këtë gjë, të njëjtët gazetarë kishin shkuar në klasën e Melihates, të cilët fotografojnë klasën dhe ditarin…”

Shërbimi ushtarak në Paraqin dhe shoqërimi i shqiptarëve gjatë kohës së lirë

Në Kazermën e Paraqinit shërbenin ushtarë të të gjitha nacionaliteteve të ish-Jugosllavisë, në mesin e të cilëve kishte edhe shqiptarë nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi. Ata ishin kryesisht rekrutë të ardhur nga kazermat e tjera, të cilët, pas përfundimit të trajnimit tremujor (që njihet si “Obuka”) në lëmenj të ndryshëm ushtarakë, janë transferuar në Paraqin. Më 14 shtator 1986, Afrim Mehmeti dhe Aziz Kelmendi kishin nisur trajnimin ushtarak për tanke në Postën Ushtarake në Leskovc. Mandej, në muajin dhjetor, të dytë së bashku i dërgojnë në “prekomandë”, një javë në Dellovac e pastaj i transferojnë në Kazermën e Paraqinit. Pas kryerjes së trajnimit tremujor për këmbësori, në janar të vitit 1987 nga Kazerma e Knjazhevcit ishte transferuar Pajazit Aliu në Paraqin. Ndërkaq, më 26 qershor 1987 nga Kazerma e Zajeçarit e transferojnë edhe Rizah Xhaklin si vozitës dhe dhjetarin Rizo Alibashiq. Gjithashtu, po në muajin qershor nga Kazerma e Nishit kishte ardhur në Paraqin, Abdylxhemil Alimani, i cili atje, nga data 18 mars 1987, e kishte kryer trajnimin për shërbim teknik-ndërlidhës. Kështu ka vazhduar ardhja edhe e rekrutëve të tjerë në Paraqin. Gjatë gjithë shërbimit ushtarak, Afrim Mehmeti ka qenë gjithnjë së bashku me Azizin, kurse më pas ka vazhduar shoqërimi i tyre edhe me Rizah Xhaklin, Abdylxhemil Alimanin, Shefqet Paçarizin, Pajazit Aliun, Enver Behlulin dhe Islam Mahmutin, i cili ishte pjesëtar i komunitet rom, mirëpo gjithnjë shoqërohej me shqiptarë ngaqë nuk e njihte fare gjuhën serbokroate. Në momentin kritik ka pasur edhe disa shqiptarë të tjerë që nuk kanë qenë në kazermë, por ishin duke ruajtur depot ushtarake të municionit në vendin e quajtur “Karadjordjevo Brdo”, rreth 3 kilometra larg Garnizonit të Paraqinit. Në vendin e rojës kanë qenë: Isuf Ponik nga Prizreni, Sejfullah Selimoviq nga Shkupi dhe Feti Zuka nga Kamenica, ndërsa atë natë ushtari Nexhmedin Hajrizi nga Gumnasella e Lipjanit kishte qëlluar larg kazermës.

Gjatë kësaj periudhe shqiptarët që shërbenin në Kazermën e Paraqinit gjatë kohës së lirë kishin realizuar ndeja e takime të ndryshme spontane. Gjatë takimeve të tyre të përbashkëta ato shoqëroheshin kryesisht me diskutime të rëndomta për familje, por nuk mund t’i anashkalonin edhe bisedimet e shumta për situatën e atëhershme politike që mbretëronte në Kosovë, siç ishin: Ardhja e Sllobodan Millosheviqit në Fushë-Kosovë më 24 prill 1987, ku me fjalimin e tij nacionalizmi serb u legjitimua nga kreu më i lartë politik i Serbisë, pastaj fushata serbe kundër Fadil Hoxhës, organizimi i mitingjeve serbe, situata e tensionuar me provokime të llojllojshme në Kosovë, kinse shqiptarët po provokojnë serbët e shumë e shumë shkrime dhe lajme të njohura të asaj kohe. Thjesht, fushatës së Serbisë kundër Kosovës dhe çdo gjëje që lidhej me shqiptarët nuk po i shihej fundi. Të gjitha këto lajme, shkrime dhe veprime të Jugosllavisë së atëhershme kishin krijuar një situatë të urrejtjes së vazhdueshme ndaj shqiptarëve. Andaj kjo gjë reflektohej edhe në mesin e shqiptarëve ku shërbenin në ushtrinë jugosllave, ku në shumë raste kanë qenë rëndë të ofenduar në aspektin kombëtar, që ndonjëherë eskalonte deri në përleshje fizike. “Pra, si ushtarë shqiptarë shpeshherë mblidheshim dhe diskutonim këto gjëra, ku më i zëshmi ishte Aziz Kelmendi dhe e dëgjonim me vëmendje. Të gjitha këto diskutime në mënyrë spontane kanë ndodhur në fushën e sportit dhe në korridoret e pavijonit”, tregon Afrim Mehmeti.
Të gjitha këto takime e ndeja më vonë u përdorën nga hetuesit ushtarakë për montim të procesit të Paraqinit, si “takime për koordinim të veprimeve për vrasje me motive armiqësore kundër Jugosllavisë”. Zakonisht, këto takime ishin të rralla sepse shumë nga ushtarët ishin të nxënë me detyra të zakonshme ditore. Kjo karakteristikë apo natyrë e tubimit të ushtarëve shqiptarë në çaste të caktuar ka qenë e natyrshme kudo në Ushtrinë Jugosllave. (Vijon)