Nga: Diane Cole / BBC
Përkthimi (me shkurtime)

Ishte autorja e parë që i dihet emri në të gjithë historinë e regjistruar: poetja, princesha dhe priftëresha e Mesopotamisë – Enheduana.

U befasuat?

“Kur njerëzit pyesin se kush është autori i parë, ata nuk mendojnë për askënd në Mesopotami. Dhe, nuk është kurrë grua”, thotë Sidney Babcock, kurator i ekspozitës së hapur së fundmi në Bibliotekën Morgan të Nju-Jorkut: “Ajo që ka shkruar: Enheduanna dhe gratë e Mesopotamisë, c. 3400-2000 p.e.s”. Zakonisht, thotë ai, sugjerojnë një figurë nga Greqia e lashtë; nëse përmendin një autore femër, është Safo që jetoi mbi një mijë vjet më vonë, dhe vepra e së cilës ka mbijetuar më pak se ajo e Enheduanës.

Nëse nuk keni dëgjuar kurrë për të, nuk jeni të vetmit. Enheduana ishte krejtësisht e panjohur për modernitetin, derisa – në vitin 1927 – arkeologu Sir Leonard Woolley nuk gërmon objektet që mbajnë emrin e saj. Tashti e dimë se emri i saj në sumerisht do të thotë “Zbukurim i Qiellit” dhe si kryepriftëreshë e hyjnisë së Hënës, Nanna-Suen, krijoi 42 himne tempulli dhe tri poema më vete që, si “Epin e Gilgameshit” (nuk i atribuohet ndonjë autori me emër), studiuesit e konsiderojnë si pjesë të rëndësishme të trashëgimisë letrare të Mesopotamisë.

Në lidhje me statusin e saj si figurë fetare dhe priftëreshë, Enheduana e shfrytëzoi pushtetin politik si vajza e Sargonit të Madh – figurë e cilësuar nga disa historianë si themelues i perandorisë së parë në botë. Në veçanti, ajo luajti rol thelbësor duke ndihmuar në lidhjen e rajonit verior të Mesopotamisë së Akadit, ku Sargoni u ngrit për herë të parë në pushtet, përpara se të vazhdonte të pushtonte qytet-shtetet sumere në jug. Ajo e bëri këtë duke ndihmuar në shkrirjen e besimeve dhe të ritualeve që ndërlidheshin me perëndeshën sumere Inanna, me ato të perëndeshës akadiane Ishtar, dhe duke i theksuar ato lidhje në himnet dhe poezitë e saj letrare dhe fetare, duke krijuar kështu një sistem të përbashkët besimesh në gjithë perandorinë. Secili prej himneve që Enheduana i shkroi për 42 tempuj në gjysmën jugore të Mesopotamisë, theksonin karakterin unik të perëndeshës mbrojtëse për besimtarët në ato qytete; pas vdekjes së saj, himnet për qindra vjet u kopjuan nga skribët nëpër tempuj.

Shkrimet e Enheduanës janë gdhendur në argjilë në stilin kuneiform

Shkrimet e Enheduanës shfaqen gjatë gjithë kohës – jo në dorëshkrimet që jemi mësuar t’i shohim në ekspozita, të themi të Jane Austenit ose Charlotte Brontesë, por në pllaka balte që kanë gjurmët në formë pykë dhe që njihen si kuneiforme. Në këtë fragment, nga poezia “Lartësia e Inanës”, ajo përshkruan procesin krijues:

“E krijova,
O zonjë e lartësuar, (këtë këngë) për ju.
Atë që ua lexova në mesnatë
Le ta përsërisë për ju këngëtarja në mesditë!”

Dhe, ajo pretendon autorësinë e saj në përfundim të Himneve të Tempullit, duke thënë:

“Përpiluesja e tabelës (është) Enheduana. Perëndi, atë që është krijuar (këtu) askush nuk e ka krijuar më parë.”

“Zëri që dëgjojmë në himne është i poetes së talentuar”, shkruan analistja jungiane dhe përkthyesja e Enheduanës, Betty De Shong Meador, në librin e saj të vitit 2009 “Princesha, priftëresha, poetja”. “E përshkruan me çiltërsi jetën e përditshme, kujdesin dhe natyrën e qenësishme të hyjnive dhe tempujve të tyre. E popullon gjithë kozmosin përreth me qenie aktive hyjnore, tërheqëse dhe të pakontrollueshme”.

Ato poezi mund të lënë të kuptohet zotërimi i fortë i matematikës nga Enheduana – ndoshta jo aq befasuese kur kujton se historianët origjinën e matematikës e gjurmojnë në Mesopotami, së bashku me zhvillimin e shkrimit kuneiform dhe sistemeve të tjera të hershme të shkrimit. Si shkrimi ashtu edhe numërimi u zhvilluan ndoshta nga nevoja për ekonomitë aktive bujqësore dhe të tekstileve të Mesopotamisë, ku sistemet u ndërthurën kur fermerët dhe tregtarët numëronin atë që prodhohej dhe regjistronin atë që shitej dhe tregtohej.

Pamje nga ceremonia e sakrifikimit, ku shfaqet Enheduana

Ekspozita, shpreson Babcock, do t’i sjellë Enheduanës një shikueshmëri më të madhe. E shohim të portretizuar në një disk kalciti, që daton afërsisht në vitin 2300 p.e.s., që u gërmua nga Woolley në vitin 1927. Skena e gdhendur e përshkruan Enheduanën me tri shoqëruese të veshura thjesht, duke mbajtur objekte rituale, të gjithat duke marshuar solemnisht në rresht jashtë një hapësire, në një tempull të ngjashëm me zigurat. Dallohet nga mbulesa delikate rrethore e kokës dhe rrobat e saj me nivele të shtruara. Fytyra e Enheduanës shfaqet në profil, ndërsa ajo ngre sytë nga Inana, perëndesha e dashurisë dhe e luftës. E mbajti pozicionin e saj për 40 vjet, deri në vdekje.