Pas tërheqjes së Jared Kushner nga projekti që lidhet me Shtabin e Përgjithshëm, a hapet mundësia e rinovimit të tij, apo qeveria e Serbisë do të kërkojë një investitor të ri?

Në Serbi vazhdojnë pafundësisht polemikat rreth ndërtesës së Shtabit të Përgjithshëm, pasi kompania e Jared Kushner (dhëndërr i Presidentit amerikan Donald Trump) hoqi dorë nga projekti për të ndërtuar një kompleks luksoz në atë vend.

Tani shtrohet pyetja nëse qeveria serbe do të përpiqet të gjejë një investitor të ri për të ndërtuar në atë vend, apo do të kundërshtohet ndërtimi. Por një pyetje shumë me rëndësi është: A duhet t’i paguajë Serbia kompensim kompanisë së Kushner, sepse, sipas të gjitha gjasave, ajo nuk i ka përmbushur garancitë nga kontrata e nënshkruar në vitin 2024.

“Pa mburojën e PR të partnerit amerikan”

Arkitekti Miljan Salata thotë për DW, se ekziston edhe një tjetër pyetje e hapur, që ka të bëjë me “partnerin e dytë në projekt”.

“Me sa di unë është edhe një investitor arab (Mohamed Alabar, d.m.th. kompania e tij Eagle Hills) i cili është gjithashtu i pranishëm në projektin e Belgrade Waterfront. Tani, pa ‘mburojën e PR’ të ofruar nga partneri amerikan dhe në kontekstin e presionit mediatik, është e dyshimtë se sa i gatshëm do të jetë ai partner tjetër të vazhdojë projektin. Është gjithashtu e dyshimtë, duke marrë parasysh veprimet hetimore, d.m.th. aktakuzat (në rastin e Shtabit të Përgjithshëm), se kush është tani i gatshëm të investojë atje”, thekson Miljan Salata, i cili është anëtar i Shoqatës Serbe të Arkitektëve.

Pavarësisht kësaj, ai mendon “se autoritetet nuk do të ndalen këtu dhe do të kërkojnë mënyra për të vazhduar projektin”.

Estela Radonjiq Zhivkov, nga Instituti për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës (RZS), gjithashtu beson se qeveria serbe do të përpiqet të gjejë një investitor të ri.

“Përvoja nga vitet e kaluara tregon se qeveria serbe e sheh këtë zonë kryesisht si një hapësirë ​​të përshtatshme për shitje dhe ndërtim, e jo si një hapësirë ​​historike urbane ku ka disa asete kulturore të paluajtshme. Prandaj është realiste të pritet që do të bëhet një përpjekje për të gjetur një investitor të ri”, thotë ajo.

Sipas saj, RZS do të duhej të këmbëngulë në rendin ligjor – sepse heqja e statusit kulturor për Shtabin e Përgjithshëm (i cili është bombarduar dhe dëmtuar seriozisht gjatë kohës së bombradimeve të NATO-s) është i diskutueshëm.

Kërcënime për aktakuza penale

Lajmi për vendimin e kompanisë së Jared Koushner u publikua në të njëjtën ditë kur Zyra e Prokurorit Publik për Krimin e Organizuar (JTOK) ngriti një padi kundër Ministrit të Kulturës, Nikola Selakoviq, Sekretares së Ministrisë, Slavica Jelaça, Drejtorit në detyrë të RZS, Goran Vasiq, dhe Drejtorit në detyrë të Institutit për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës të Qytetit të Beogradit, Aleksandar Ivanoviq.

Ata akuzohen për shpërdorim detyre dhe falsifikim të dokumenteve zyrtare, siç u tha nga JTOK, “në lidhje me paligjshmëritë në heqjen e statusit të pronës kulturore nga ndërtesat e Shtabit të Përgjithshëm”.

Kjo ka zemëruar edhe Presidentin Aleksandar Vuçiq, i cili ka kërcënuar me ngritjen e padisë penale kundër të gjithë “pjesëmarrësve në shkatërrimin e investimit (të Kushner)” – kundër individëve nga policia dhe prokuroria, dhe të gjithë atyre që kontribuan në “minimin ekonomik të Serbisë”.

Shtrohet pyetja nëse lista e Vuçiqit mund të përfshijë edhe punonjësit e Shërbimit të Sigurisë Shtetërore, të cilët refuzuan të hiqnin Shtabin e Përgjithshëm nga regjistri i monumenteve kulturore, pasi Parlamenti serb miratoi një “lex specialis” që i hoqi statusin kompleksit si pronë kulturore dhe mundësoi prishjen e tij.

“Nëse respektimi i ligjit, profesionit dhe interesit publik konsiderohet pjesëmarrje në shkatërrimin e një investimi, atëherë është e qartë se problemi nuk është tek punonjësit e Institutit, por tek mënyra se si investimet po imponohen jashtë sistemit ligjor të shtetit”, thotë Estela Radonjiq Zhivkov.

Ajo thotë se punonjësit e RZS “nuk janë aktorë politikë, as kundërshtarë, por profesionistë që veprojnë në përputhje me ligjin”.

“Kriminalizimi i punës profesionale dhe frikësimi i punonjësve përfaqëson një precedent të rrezikshëm që kërcënon drejtpërdrejt pavarësinë e institucioneve dhe sundimin e ligjit. Një qasje e tillë është e papranueshme në çdo shtet ku sundon ligji. Shpresoj që Serbia të vazhdojë të jetë e tillë”, thekson ajo.

Mundësia e pagesës së kompensimit

Mediat përmendin mundësinë që Serbia t’i paguajë kompensim kompanisë së Kuchnerit në rast se ajo ka shkelur ndonjë nga garancitë e kontratës. Por a është kjo e mundur, kur dihet se ndërtesa e Shtabit të Përgjithshëm u hoq nga statusi i monumenteve kulturore?

“Përpjekja për t’i hequr Shtabit të Përgjithshëm statusin e tij si aset kulturor përfaqëson një nga rreziqet më të mëdha ligjore për shtetin. Nëse konstatohet se vendimi është marrë në kundërshtim me ligjin, përgjegjësia kalon ekskluzivisht te vendimmarrësit politikë”, thotë Radonjiq Zhivkov.

“Zgjidhje alternative”

Miljan Salata thotë se në rast se qeveria gjen një investitor të ri, arkitektët do të kundërshtojnë prishjen e Shtabit të Përgjithshëm me veprime publike. Ata do të kërkojnë rindërtimin e godinës.

Megjithatë, autoritetet në Serbi e kanë hedhur poshtë prej kohësh mundësinë e rindërtimit të kompleksit të Shtabit të Përgjithshëm, të ndërtuar në mesin e shekullit të kaluar sipas një projekti nga arkitekti Nikola Dobroviq.

Vuçiq ka thënë se Shtabi i Përgjithshëm është “një ndërtesë e shembur dhe se shtrohet vetëm dilema kur do të fillojnë të bien tullat prej tij”.

Megjithatë, Salata thotë se arkitektët do të ofrojnë një “zgjidhje alternative” për zonën ku ndodhet kompleksi, i cili është në rrezik të shembet.

Rindërtimi – një standard në Evropë dhe në botë

Arkitektët thonë se kompleksi i Shtabit të Përgjithshëm nuk është shembur, “por është vetëm një vepër arkitekturore e dëmtuar rëndë, por e ruajtur me vlerë të jashtëzakonshme”. Sipas tyre, ndërhyrje të tilla dhe rindërtimi janë “një standard në Evropë dhe në botë, veçanërisht kur bëhet fjalë për ndërtesa me vlerë të fortë simbolike, historike dhe arkitekturore”.

Shtabi i Përgjithshëm u dëmtua rëndë gjatë bombradimeve të NATO-s në kohën e luftës së Kosovës. Praktikat e konservimit apo rindërtimit të objekteve të tilla janë një standard i njohur. Kemi shembullin e Urës së Vjetër në Mostar, e cila u shemb gjatë luftës dhe u rindërtua. Ajo është futur në Listën Botërore të Trashëgimisë Kulturore dhe Natyrore të UNESCO-s. Raste të ngjashme ka edhe në vende të tjera./DW/