Shkruan: Prof. dr. Fejzulla Berisha

I. Një fund i paralajmëruar politik

Moskonstituimi i Kuvendit dhe pamundësia për zgjedhjen e kabinetit të ri qeveritar në Kosovë shënojnë, de facto, fundin e një epoke politike që nisi me entuziazëm popullor, por përfundoi në zhgënjim institucional.
Ky dështim nuk është teknik apo aritmetik parlamentar – është krizë e filozofisë së qeverisjes, e cila për gjashtë vjet ndërtoi mitin e vetëpërjetësisë së një njeriu, jo të forcës së institucioneve.
Albin Kurti erdhi në pushtet mbi valën e idealizmit qytetar, por shumë shpejt e shndërroi atë në kult personaliteti. Ideologjia që dikur shpaloste ndershmëri dhe drejtësi sociale, u deformua në një formë narcizizmi politik, ku çdo mendim ndryshe u identifikua me “tradhti”, çdo kritikë me “armik”, dhe çdo partner institucional me “pengesë ndaj vullnetit të popullit” që ai pretendonte ta mishëronte.
Në këtë mënyrë, Kosova përjetoi personalizimin ekstrem të pushtetit, fenomen i njohur në literaturën politike si liderizëm karizmatik autoritar. Shembuj të tillë njihen nga Chávez në Venezuelë, Orbán në Hungari e deri te Tsipras në Greqi. Kosova, fatkeqësisht, u bë ilustrimi ballkanik i këtij modeli të rrezikshëm.

II. Nga moralizmi politik në degradimin institucional

Në vend që të forconte shtetin e së drejtës, qeverisja Kurti ndërtoi një moral politik selektiv: ligji interpretohej në funksion të pushtetit, e jo pushteti në funksion të ligjit.
Disa nga shenjat e këtij devijimi janë të qarta: – Shkelja e parimit të ndarjes së pushteteve, përmes ndërhyrjeve të përsëritura në sistemin gjyqësor dhe në emërimet e institucioneve të pavarura; – Kundërshtimi i hapur i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese, sidomos në rastin e komunës së Zveçanit dhe të mandatimit të Qeverisë së dytë më 2020; – Margjinalizimi i Kuvendit të Republikës, i reduktuar në arenë propagandistike pa dialog parlamentar real; -Centralizimi i plotë i vendimmarrjes, ku ministrat dhe partnerët u trajtuan si zyrtarë të ekzekutimit, jo si bashkëhartues të politikave publike.
Kjo qasje, e kombinuar me propagandën masive në rrjete sociale dhe me diskursin armiqësor ndaj opozitës, krijoi një atmosferë frike e polarizimi, ku demokracia filloi të perceptohej si rrezik, jo si garanci.

III. Dëmet në planin ndërkombëtar

Asnjë qeveri pas shpalljes së pavarësisë nuk e ka dëmtuar pozicionin ndërkombëtar të Kosovës më shumë se ajo e Albin Kurtit.
Marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara – partnerin ekzistencial të shtetit të Kosovës – u tensionuan për herë të parë në mënyrë të hapur, përmes refuzimit të koordinimit politik në procesin e dialogut me Serbinë.
Në vitet 2022-2024, masa e njëanshme për targat, moszbatimi i marrëveshjeve të Brukselit dhe politizimi i çështjes së Asociacionit të Komunave me shumicë serbe e paraqitën Kosovën si partner të vështirë e të pabesueshëm.
Pasojat ishin të drejtpërdrejta: pezullim i programeve zhvillimore amerikane dhe ftohje e dukshme me BE-në.
Në vend që ta afirmonte subjektivitetin ndërkombëtar të Kosovës si shtet sui generis, diplomacia e Qeverisë Kurti u reduktua në retorikë nacional-romantike.
Në arenën ndërkombëtare, moralizmi politik nuk është strategji – është naivitet diplomatik.

IV. Ideologjia narcizoide si sëmundje e shtetit

Ideologjia narcizoide përmbys rendin e qeverisjes: pushteti nuk buron nga institucioni, por nga figura.
Në Kosovë kjo u shfaq përmes tri shenjave:
Personifikimi i shtetit me liderin.
– Çdo arritje u paraqit si meritë personale;
– Çdo kritikë ndaj qeverisë u etiketua si “sulm ndaj shtetit”;
– Patriotizmi u privatizua si pronë ideologjike e liderit.

Krijimi i një opozite virtuale.
Në vend të debatit real, kundërshtarët u demonizuan në rrjete sociale, ndërsa mediat u përballën me presione të heshtura dhe diskreditim publik.
Degradimi i kulturës shtetërore.
Institucionet u kthyen në mekanizma propagande, duke zhdukur meritokracinë – themelet e çdo shteti modern.

V. Pasojat kushtetuese dhe nevoja për riformatim institucional

Në planin juridik-kushtetues, periudha e fundit paraqet një precedent të rrezikshëm.
Mosrespektimi i ndarjes së pushteteve, i parimit të ligjshmërisë dhe i barazisë para ligjit krijoi një kulturë politike që tentoi të legjitimonte “pushtetin moral” mbi rendin juridik.
Ky devijim afron Kosovën me demokracitë iliberale, ku vullneti i shumicës interpretohet si e drejtë absolute për të kontrolluar çdo pushtet.
Nëse kjo logjikë nuk ndalet, pasojat do të jenë afatgjata: një shtet që humb respektin ndaj Kushtetutës, humb respektin ndërkombëtar dhe besimin qytetar.

VI. Shembuj të dështimit institucional

– Kriza e komunave veriore (2023): vendim unilateral pa konsultim me aleatët çoi në përplasje, sanksione dhe izolim diplomatik.
– Dështimi i reformës në drejtësi: në vend të pavarësimit të sistemit, u thellua kontrolli politik.
– Raportet me diasporën: në vend të forcimit të lidhjeve, retorika përçmuese ndaj kritikëve e dobësoi imazhin e Kosovës – sidomos në SHBA.

VII. Përtej narcizizmit – drejt një kontrate të re kushtetuese

Pas rënies së kësaj ideologjie, Kosova duhet të hyjë në fazën e racionalitetit politik dhe institucional.
Nevojitet rikthim te bashkëpunimi institucional dhe diplomacia e matur, e bazuar në besim dhe përgjegjësi, jo në konfrontim.
Kosovës i duhen shtetarë, jo misionarë; institucione të forta, jo figura të përkohshme.
Prandaj, ripërtëritja e kontratës kushtetuese është domosdoshmëri: – për të kthyer besimin e qytetarëve në shtet, – për të rindërtuar rendin demokratik, – dhe për të përshtatur sistemin qeverisës në mënyrë që të shmangen bllokadat kronike parlamentare.
Vetëm kështu mund të ndërtohet Kosova e pasnarcizmit politik – republikë që ecën përpara me dinjitet e partneritet ndërkombëtar.

VIII. Mësimi përfundimtar

Qeveritë kalojnë, por idetë mbeten. Ideologjia narcizoide që dëmtoi shtetin e Kosovës duhet të shërbejë si mësim historik, ashtu siç diktaturat e së kaluarës mbeten plagë kujtese për kombin shqiptar.
Asnjë lider, sado karizmatik qoftë, nuk mund të jetë më i madh se Republika.
Institucionet janë themeli, Kushtetuta është mburoja, ndërsa qytetari është burimi i çdo legjitimiteti.
Kosova ka kaluar nëpër periudha të rënda, por gjithmonë ka ditur të ngrihet mbi individët dhe të mbrojë idealin e saj për shtet demokratik e evropian.