Adem Gashi

Pas azdisjes njëorëshe nëpër fushëtirën e pambarim, kali zuri të turfullojë dhe të nxjerrë shkumë nga goja. Kalorësi e vuri re lodhjen e kalit dhe ia tërhoqi frerin. Kur qëndroi kali, ai zbriti. Shpejt u lodhe sot, o vranç! – i foli si t’i fliste një miku. Çoi shikimin kah qielli dhe për pak sa s’u rrëzua. Një pancir i zjarrtë derdhte nxehtësi të prushtë mbi tokë. Ai ndjeu turbullim dhe u kujtua të gjente ndonjë hije, po nuk i zuri syri asnjë trung ulliri. Shikoi nga të gjitha anët e horizontit se mos vërente ndo një re që do t’ia ndillte flladin, por nuk pa gjë pos një pluhurimi bronzor që e kishte tkurrur jetën vetëm në dy pika, në atë fushëtirë të pambarim.

Kalorësi shikoi kalin: Krenaria e tij kishte humbur në kërkimin e hijes së vet, po hije s’ki shte gjëkundi.

Kali shikoi kalorësin: Kthjelltësia e tij kishte humbur në kërkimin e burimit të flladit, po fllad s’kishte gjëkundi. Ai ecte përpara, ka li i vinte pas. Ai ecte përpara, kali i vinte gjithnjë e më pas. Ai ecte…, kali qëndroi. Midis njeriut dhe kalit hyri largesa dhe zuri të shtrihej, të zgjerohej, të zgjatej, të zgjatej, të zgjatej derisa u bë kodrinë, kodër, mal. Pastaj u shndërrua në një mjegull të paformë, me përbërje bronzore dhe i ndau përjetësisht njeriun dhe kalin.

Nën një pancir të zjarrtë shtrihej fushëtira e pambarim në të cilën lëvizte një pikë e jetës e shtyrë nga largesa që të ikë sa më larg nga pajetësia.

Kalorësi ktheu kokën prapa, por nuk pa asgjë. Madje s’e pa as hijen e vet. Ajo ishte njëzuar me trupin dhe nuk i shqitej. Dikur i pa korbat në një anë të horizontit dhe e mori me mend se ata vinin të shtronin gostinë e mortit në sofrën e zhbërjes së jetës. Andej duhet të jetë toka, – mendoi me vete, – këtej deti. Shpejtoi hapat, po këmbët nuk iu bindën vullnetit të tij. Ato tashmë i shalonte lodhja, një lodhje e rëndë e lashtë, që s’dihej në ishte lodhje e trupit apo e shpirtit, në ishte e brendshme apo e jashtme. Ç’kam kështu sot? – pyeti. Tashti lodhja ishte ajo që e shtynte të ecte, e shtynte tok me urinë dhe me etjen, dhe ai, në ecjen e vet të mundimshme, s’kujtohej më për asgjë. Madje nuk e dinte në kishte dalë sot nga Kështjella, apo vërtitej si hije e paramijëvjeçarëve në një sfond bronzor. Hoqi rrëmbimthi shpatën nga milli dhe e vringëlloi në ajër. Pas dy-tri lëvizjeve krahu s’e mbajti më peshën e saj dhe u lëshua poshtë si një degë e prerë ulliri. Shpata sharroi thellë-thellë në tokë. Ai iu afrua ngadalë. Pa se vetëm dorëza i kishte mbetur mbi dhe. Në ç’rrugë po më prin fati kështu? – tha dhe drejtoi kurrizin. Çoi duart lart dhe iu drejtua Diellit: Më prij, o Diell, në rrugën e lavdisë! – e përsëriti tri herë me radhë. Kur ra në gjunjë t’i kërkojë ndjesë Në nës-Tokë, se mos i kishte prerë ndonjë damar, shpata doli ngadalë prej gjirit të saj. Nga e çara e tokës doli edhe Gjarpri. Kalorësi e futi shpa tën në miell dhe u nis pas tij. Dukej i përtëritur me forca të reja. Iu kthjellua shikimi dhe në një anë të horizontit pa një mjegull të bardhë, që erdhi e mori formën e Kështjellës. Nuk qenkam vetëm midis tokës e qiellit, tha ai dhe duke parë sesi valët e ritmonin vallen e tyre dhe e thyenin në kokëfortësinë e gurit, harroi se njëherë ishte nisur diku me vrançin, harroi se ishte kthyer gjurmëve të gjarprit për të gjetur Kështjellën. Që lart nga bedenat e panë kështjellarët dhe nxituan t’ia hapnin dyert. Kështjellarët mbetën pa gojë kur panë se ai kthehej pa kalë. Bashkë me të në Kështjellë hyri edhe hutimi si një epidemi trullosëse. Askush s’mund ta shprehte më mirë atë hutim sesa tingulli “ç”, i cili u përhap si një erë e fortë nëpër çdo kënd e skutë të Kështjellës. Ç, Ç, Ç? – ia bënë një plim trumcakësh nga dega e ullirit, kur kaloi atypari. Ai as që vuri re gjë, por me hap të nxituar mori nga Sheshi i Diellit, ku bëheshin përgatitjet për festat e Motit. Me të kaluar kthesën e parë, dëgjoi:

Çupa: “Jo, jo ,ndryshe s’mund luajmë. Unë, që jam më e madhe, bëhem Mbretëreshë, ti, që je më i vogël, bëhesh trashëgimtar i fronit, princ!”

Çuni: “Po, ç’t’i them unë Këshillit të Pleqve?”

Çupa: “Të tregoj unë. Në kohë paqeje s’duhen  shumë llafet, s’duhet as gjumi. Duhet të punojnë farkëtarët, duhet punohet toka”.

Çuni: “S’duhen llafet? Po ti pse flet në Darka të Mëdha? Pastaj kohën e luftës si ta di unë, si ta di, bie fjala, se do të na sulmojnë romakët?”

Çupa: “Fare lehtë. Kur vera është e begatë, kur vjeshta është me fruta, kur buka bëhet boll, ndërsa kështjellarët janë të hutuar, të mërzitur, – lufta është në prag”.

Çuni: “A duhet t’ia them këtë Këshillit të Pleqve?”

Çupa: “Mos harro se lavdia u prin mbretërve, kurse mbretëreshat e dëshirojnë atë më shumë”.

Çuni: “Po ty, kush t’i mëson të tëra këto? Jo, jo, mua kjo lojë nuk më pëlqen. Luajmë, ‘Bariu e baresha’”!

Lojë fëmijësh, tha kalorësi me vete dhe mori nga e djathta. Që larg dalloi Korin e Pleqve tek bënin përgatitjet e fundit. Kur u qas dëgjoi zërin e zvargur, që vinte si të dilte nga nëntoka. Mbase, ngaqë jam i lodhur, mendoi me vete dhe u përqendrua që të dëgjojë më me kujdes. Zëri erdhi edhe më i lodhur. Mbase i ka rënduar mosha, – e ngushëlloi vetveten, po përbrenda ndjeu sesi etja e zjarrtë po i shuhej me një ftohtësi të tmerrshme. La Korin e Pleqve dhe u nis drejt grupit të Valltareve. Dalloi që larg Etlevën, Brikenën dhe Edlyrën. I kishte parë shumë herë duke vallëzuar. Vallet i pëlqenin më shumë se çdo gjë tjetër. Hedhja e valles i dukej si një forcë e brendshme, e gëzueshme e jetës, i dukej si diçka që mbetet të jetojë përjetësisht në erë. Për këtë i kishte folur një herë edhe Mbretëreshës. I kishte thënë se Vallja është shpirti i popullit, është pjesa e paasgjë sueshme e tij, është lidhja midis Tokës e Qiellit, është vetë Jeta. I kishte thënë se… Ai shikoi Etlevën dhe u step: Mos është kjo ndonjë nga vallet që s’e kam parë më parë? – pyeti me vete. Jo, jo. Vallja është po ajo. Valltaret janë po ato. Një copë herë kundroi përreth, pastaj, kur pa se vallja po shuhej fare, ai mendoi se ishte me të mbaruar. Priti edhe ca, po vallja nuk mbaronte. Ajo zgjatej si një lodhje e mundimshme që s’dihet në do ta presë fundin. Ai shikoi Brikenën dhe u step: Mornica të ftohta ia përshkuan kurrizin. Gjithë shëndeti i saj pehatej si hija e një plepi. Vallja e Thanës nuk hedhet kështu – mendoi. – Perëndesha nuk na e fal mëkatin. Mbase duhet ndërruar valltaret, – hamendësoi. Ai shikoi Edlyrën dhe u step: Edlyra që fluturonte, po hepohej në përgjumje. Nuk duroi më. U ngrit edhe vetë kalamendas dhe mori një rrugë të pacak. Pas i shkoi vetëm hutimi. Në kthesën e dytë dëgjoi:

Luftëtari me pancir të bronztë: “Ka tri ditë që Mbretëresha nuk ka dalë të sodisë detin”.

Luftëtari me pancir të tunxhtë: “Mos është gjë e sëmurë? Ajo çdo mëngjes dilte tek bedenat e Kështjellës dhe e sodiste detin me orë të tëra”.

Luftëtari me pancir të bronztë: “Thonë se herën e fundit ka dalë në mbrëmje, macdje pa pelerinë dhe pa përcjelljen e valltareve”.

Luftëtari me pancir të tunxhtë: “Mos i ka ndodhur gjë e keqe Pinesit?”

Luftëtari me pancir të bronztë: “Flitet se Fari shihet rrallë me të kohëve të fundit dhe  është më i ngrysur!”.

Luftëtari me pancir të tunxhtë: “Duket sheshit, këtu lozet një valle praptazi, një valle nën rrogoz”.

Kalorësi u nëpërkëmb me tersllëkun e ditës. Ai që tashti e mori vesh se ishte futur në vallen praptazi. Valle nën rrogoz! – belbëzoi me vete. Ç’është kjo valle bastarde që lozet thellë nën ledhet e Kështjellës? Ç’është kjo sëmundje e valleve në prag të festave të Motit? Mbretëresha – Fari, Mbretëresha – Pinesi, Penesi – Fari, Vallja, Çupa – Çuni, Loja, Luftëtarët – Këshilli i Pleqve – Mbretëresha, Viti i begatshëm, Buka – Mbretëresha, Farkëtoret – Dielli -Gjarpri, Mbretë resha… Kalorësi ndjeu t’i dridheshin këmbët. Nën ledhet e Kështjellës gëlonte sëmundja e valleve. Ajo pas pak do të dilte mbi bedenat e saj e do të hidhte në erë lëvizjet e hareshme të shpirtit, do të lidhte vallen asnëtokëasnëqiell Ndoshta Syri i Keq vetëtiu dyshimi ngushëllues. As vetë nuk iu bind ngushëllimit të tillë të dyshimtë, por ndjeu një nevojë të domosdoshme për vetëmashtrim dhe, frymëmarrja e tij në atë çast, më shumë se ajrin, dëshiroi një copë qiell të kaltër si një katafalk paqeje, por e vërteta zuri të trokasë në kokën e tij më me hov se çekanët e farkuesve të shpatave. Paska rënë lodhja mbi vallet tona! – i doli një zë nga thellësia e qenies dhe ai e dëgjoi si të mos e kishte shqiptuar vetë. Asnjë epidemi murtaje, sado e tmerrshme të kishte qenë, s’do ta trondiste më shumë se zëri i vet që e shqiptoi lodhjen e valleve. Në përfytyrimin e tij, si hije fantazmash të plakura kaluan Etileva, Brikena, Edlyra, të shoqëruara me zërin e zvargur të Korit të Pleqve, me një gjëmim mbytur të rrënojave të gurta. Më prij, o Diell!… – thirri por, kur shikoi lart, Dielli i kishte lënë vendin territ. Një shandan, ndanë një porte, lëshonte tym. Mu kur deshi të ngjisë shkallaret e gurta ktheu kokën pas, si të ishte kujtuar befasisht për diçka të harruar moti. Pas portës dëgjoi:

Plaka e verbër: “Po i shoh rremtarët e përtejdetit tek po afrohen brigjeve tona. Po i shoh, po i shoh…”

Plaka e shurdhër: “Po i dëgjoj klithmat e gurit e të drurit. Po i dëgjoj, po i dëgjoj…”

Plaka e verbër: “Farit i shihet shqetësimi në fytyrë. Burrat pa krenari nuk e fshehin dot shqetësimin”.

Plaka e shurdhër: “Mbretëreshës i dëgjohet shqetësimi në zërin e dredhur. Femrat krenare i tradhton vetëm heshtja”.

Flaka e verbër: “Po i shoh lotët e Pinesit”.

Plaka e shurdhër: “Po e dëgjoj vajin e Pinesit”.

Kalorësi s’ishte më kalorës. Me dy hapa kapërceu shkallaret dhe u nis ta takojë Mbretëreshën. Para tij hyri hutimi, që deri në atë çast i vinte pas. Kalorësi qëndroi para një pishtari që lëshonte dritë të zbehtë, por Mbretëreshën nuk e vuri re. Ç’lajm më sjell, kalorës? – i foli ajo e para. Kalorësi shikoi andej kah i erdhi zëri dhe e pa Mbretëreshën në këmbë, me pelerinën hedhur supeve. U mat një herë t’ia thoshte të gjitha ato që i kishin ndodhur gjatë ditës, por iu duk se kishte shkuar vonë. Vallet, Mbretëreshë – tha kalorësi, vallet janë sëmurë. Ka rënë lodhja mbi vallet, Mbretëreshë, dhe mëninë e perëndeshës Thana nuk e zbusin asfarë flish. Ç’ka ndodhur kështu – me vallet tona, Mbretëreshë? Mbretëresha e pa që po i merrej fryma, prandaj qetë-qetë i tha që të ulej e ta merrte paksa veten. Ai u ul. Flaka e pishtarit po pehatej në një anë dhe odën e mbulonte përgjysmë hijesimi. Pothuajse të gjitha dritaret ishin të hapura dhe era e tërbimtë, që zuri të fryjë nga deti, u fut në odë (t’i trazojë gjërat, që në ndonjë rast tjetër nuk do të trazoheshin assesi). Era kërkonte skutat, kërkonte labirintet si minotauri për ta futur tmerrin për të shtuar ankthin, për të endur enigmën. Është vallja e erës së përtejdetit, – foli madhërisht Mbretëresha. Pa u pushtuar shpirti i popullit, nuk vihet nën zgjedhë trupi i tij. Është lëngata e valleve, e këngëve, që i paraprijnë shprishjes së ritmit e të harmonisë, kalorës. Pa u fashitur lëvizja, nuk shtro het jeta. Shih si janë të hapura kanatat e dritareve, të dyerve! Le të fryjë tramundana e për tejdetit që nga Korkyra në Durrah! Mbretëreshë, vallet… – u përmend kalorësi. Është radha e Valles së Vdekjes, – vazhdoi Mbretëresha. Atë që njeriu nuk e arrin gjatë gjithë jetës, e arrin brenda një çasti të vetëm. A nuk e ndien madhështinë e çastit, kalorës?

Kalorësi kishte mbetur mbi shalën e kalit të ngordhur diku në fushëtirën e pambarim. Ku ta kërkonte kalin? Mbi të kishte rënë pluhuri bronzor.

Kalorës, – thirri Mbretëresha, mblidhi gjurmët e shpirtit në Vallen e Përjetësisë, le t’i bar të era maleve, fushave, deteve; le t’i bartë era kohëve!

Kalorësi u nëpërkëmb sërish me tersllëkun e ditës. Tramundana hynte me tërsëllimë në odë. Mbretëresha fliste e fliste: Sërish do të linden Etleva, Brikena, Edlyra. Vallet nuk vdesin, ka lorës. Ç’je merakosur për vallet?

Mbretëresha fliste e fliste…

Mbretëresha vazhdonte të fliste, të thurte monologun e histerisë, po tramundana e përtejdetit e kishte shuar pishtarin, po kalorësi e kërkonte vallen e vet të dashur bregut të detit. Nata sterronte.

– Eh, Mbretëreshë! – foli me vete kalorësi, a nuk e dije se gocat e detit në qafën tënde nuk shkëlqejnë më kur sterron fusha e mali, kur sterron toka e qielli? A nuk e dije se Dhimitri mund të të lërë vetëm brenda çastit dhe të ikë me harrimin e vet mijëvjeçar mbi supet e mbi gjurmët? A nuk e dije se Pinesi mund ta mësojë të vërtetën për gostitë e për Darkat e Mëdha edhe pas rënies, edhe pas ngadhënjimit? Madhështia e çastit është vetëm një shkreptimë e ambicies, Mbretëreshë!

Kalorësi u fut ngadalë në gjirin e valës së detit dhe zuri të ritmohej në një valle të panjohur më parë. Siueta e tij vazhdoi të endej bregut të detit si një shqetësim gjithëkohor, derisa ferku e mbushi sfondin e bronztë me pluhurin e platintë. /N. Sh. Armagedoni/