Adem Gashi

Lajmi për vdekjen e Xhemës erdhi i ftohtë, si (çdo mandatë e vdekjes. Dita ishte ngrysur tërësisht kur dëgjova trokitjen në portë. Tashti më duket se edhe trokitja ishte tjetërfare, e pazakontë. Ndryshe nga çfarë trokitnin mysafirët, shokët a nëpunësit e shërbimeve komunale. Tak, tak, tak, tak – simfonia heroike e Bethovenit, dhe unë brofa në këmbë. Njëherë prita mos do të përsëritej, por kur pashë se gjysmëpauzat po vononin, u nisa drejt portës. Tak, tak, tak, tak – erdhi ritmi i dytë po me atë befasi dhe unë u shtanga. Nuk pata forcë as të nxirrja zë sa për të shqiptuar një fjalë të vetme “hyr!” apo “kush është?” Midis shtangimit tim të pritjes u hap porta ngadalë…

Tash pas kaq ditësh ende nuk e kam të qartë nëse e kam hapur unë vetë portën apo i ardhuri. Madje nganjëherë bie në një misticizëm dhe, për dreq, besoj se as unë, as i ardhuri nuk e kemi hapur portën, por se ajo është hapur vetë nga një veprim i padukshëm. Kështu më pati thënë edhe gruaja, që në ato çaste e kishte ndjekur tërë ngjarjen nga kuzhina, dhe ky variant duhet të jetë më i besueshmi, meqë gruaja nuk ishte nën presionin e ndjenjës së përhumbjes. Ajo ishte shumë e qetë dhe të vetmin kontakt e mbante me erën e qepëve që fërgoheshin në tiganin mbi furrnelë.

– Xhema ka vdekur, – erdhi një zë nga hija përtej portës, – kufoma arrin nesër.

Hija që shqiptoi këtë fjalë qe zhdukur në errësirën e natës dhe porta gjysmë e hapur zuri të lëshonte një tërsëllimë gërryese derisa u mbyll. Në ato çaste mendova mos më shqetësoi ndjenja e pikëllimit, po më vonë u binda se nuk kisha ndier aspak pikëllim, veçse një ushtimë të fuqishme në veshë, një kakofoni orkestrale. Kush ishte? – më pati pyetur gruaja. Qeshë zënë me një mendim të papërqendruar, sepse s’dija ç’t’i thosha. Njëmend, as tashti nuk e di se kush ka qenë i ardhuri i cili ma ka sjellë atë lajm. Madje nuk mund të them në ishte zë fëmije, gruaje apo burri. – Paska vdekur Xhema, i pata thënë dhe vetëm kur e shqiptova vetë lajmin, provova ndjenjën e pikëllimit. Më vajti mendja te Zonja. M’u duk se po e shoh fytyrën e saj të bukur nën velin e pikëllimit. Imazhi ishte tepër i qartë. Ja njollat e lotëve që i kanë rrëshqitur nga bebëzat, sipër mollëzave të përskuqura dhe i kanë rënë në mjekër. Sytë i janë buhavitur nga grimi i dëshpërimit, kurse flokët i janë shkapërderdhur prej stuhisë. Me njërën dorë mban ballin, ndërsa me tjetrën përkëdhel Fatin e vogël, që tashti i është ulur në prehër i vetëdijshëm se ka ndodhur diçka e pandreqshme. Nga dhoma tjetër vjen kuja e vajzave, kurse në paradhomë është shkundur poçi elektrik. Një rubinetë ka mbetur e pakyçur dhe currili i ujit që rrjedh nxit përfytyrimin e shiut vjeshtor.

– E gjora Hankoja e Madhe – pata thënë me vete, – a do të ketë forcë ta përballojë gjëmën?

Hankoja e madhe! Kështu e thërrisnin të gjithë, po unë i thosha Zojnë. Kjo më kishte mbetur që nga koha kur banoja me qira tek ata. Mbase edhe asaj i pëlqente kështu. E joshte ndjenja se qe padrone. Po nuk ndërronte gjë as kur e thërrisnin me emrin Hanko. I mjaftonte që i shtonin mbiemrin e madhe. Ndjenja e madhështisë dhe e lumturisë kishte zënë vend moti në shtëpinë e tyre dhe, jorastësisht, zilia e fqinjëve e tirrte fijen e përgojimeve.

Unë gjithmonë kam ndier respekt dhe admirim ndaj Xhemës e Zonjës, ndaj vajzave të tyre dhe ndaj Fatit të vogël. Bile edhe më pastaj, kur nuk banoja më tek ata. Xhemën e shihja rrallë. Ai të shumtën ishte jashtë, udhëtonte nëpër botë, ku di unë për çfarë.

Herë-herë e merrte me vete edhe Zonjën dhe që andej sillnin suvenire të rralla, çarçafë nga Polonia, parfume bullgare, perde të tulta nga Stambolli, ndërvesa, lugë e pirunë. Po përse të mos i binin derisa i kërkonte këto gjëra lumturia e tyre. Nganjëherë më sillnin edhe mua ndonjë dhuratë për kujdesin që tregoja.

Zonja vërtet ishte e Madhe. S’kalonte java e të mos mbushej salloni i saj me mysafirë të nderuar, pastaj uikendet, vizitat, koncertet e shfaqjet do të dukeshin të zbehta po të qëllonte e të mungonte madhështia e saj.

Në lumturinë e tyre, doemos, edhe unë kisha pjesën time. Ishte një shembull ideal sesi duheshin rregulluar marrëdhëniet familjare. Madje Zonja shpesh më thoshte “ti je yni”, dhe unë në ato çaste intimiteti vërtet ndihesha pjesëtar i barabartë i lumturisë.

E gjora, Hankoja e Madhe! – A do të këtë forcë ta përballojë gjëmën? Dhe ç’gjëmë se? Midis mirëqenies e lumturisë, as më pak as më shumë se vdekje – pata thënë me vete.

Përfytyrimi për pikëllimin, sidomos shprehja e Zonjës: “ti je yni” zgjuan tek unë ndjenjën e fajit që nuk kisha vrapuar menjëherë tek ata. E dija se kanë shumë dashamirës, po sidomos unë duhej të gjendesha në radhët e para. Tashti nuk e di në i pata treguar gruas ose jo se për ku nxitoja, po besoj ta ketë marrë me mend.

Nata e freskët e tetorit më pati shndërruar në siluetë të dyshimtë tek përvidhesha parkut. Kalova pastaj varrezat, lagjen e jahudive dhe mora alenë e bukur që shpinte drejt shtëpisë së tyre. Në të vërtetë isha aq i shpërqendruar, sa do ta kisha humbur udhën po të mos më printe: përfytyrimi im për pikëllimin. Isha aq i sigurt se imazhi i përparshëm do të më shfaqej me tërë konkretësinë e mundshme, pa shtuar dhe hequr gjë. Kur u afrova fare pranë pashë se shtëpia ishte fundosur në terr. Vetëm dritarja e sallonit kishte një krah të hapur dhe që andej vinte një dritësim i kaltër, sigurisht nga abazhuri që Zonja më kishte blerë në Itali. Atë abazhur e kisha parë kaq herë mbi tryezën e tualetit të saj dhe Zonja më kishte thënë se është i punuar nga ashti i zier i breshkës. Pamja që kisha përpara më çorientoi fare. Asgjë nga përfytyrimi im. Ndjenja e pikëllimit m’u zëvendësua me një dyshim idiotik dhe në vend se të prekja butonin e ziles, u zvarrita mbi garazhin e veturës dhe që andej, si një hajn i zhdërvjellët, u kapa për shufrat e paravanit të tarracës. Kur u gjeta pranë krahut të hapur të dritares, qëndrova dhe vura veshin të përgjoja.

– Oh, shpirt!

– Ah, zemër!

Ç’është kjo dihatje, ky ngulçim i shpirtit dhe i zemrës midis pasthirrmave oh e ah? – pata pyetur veten. Abazhuri regëtinte dritëza spektrale. Mënjanova me kujdes perden jeshile në këndin e poshtëm, sa të mund të hidhja shikimin brenda sallonit. Në krevatin e madh, sipër çarçafit të bardhë ishin derdhur flokët e zezë të Zonjës dhe lëshonin një refleks mnershëm. Pranë saj m’u vizatua figura vigante e një bretku. E shqova qartë fytyrën e Kasapit, po fantazia ime tashmë ishte çakërdisur dhe më parë mund t’i besoja të gjitha shfaqjet areale sesa atë që e shihja me sy. U tërhoqa një hap prapa, këmbadoras, si t’i kërkoja gjurmët e mia. Kërceva mbi garazh me rrapëllimë, pastaj prita mos alarmova çfarëdo qoftë. Po asgjë. U vura për udhë. Duke kaluar nga varrezat, sipër çdo pllake m’u vizatua bretku vigan. Mëkati po më printe drejt shtëpisë sime.

Atë natë nuk pata bërë gjumë fare. Qeshë shtrirë në krevat dhe pata mbyllur sytë përdhunshëm, po mendimet nuk më shqiteshin nga koka. E tërë ajo që kisha parë pak më herët më dukej vetëm një andrallë dhe asgjë më shumë. Herë-herë më vinte një zë i butë “ti je yni” dhe ky intimitet m’i përvijonte kujtimet e mia për Xhemën e për Zonjën, për lumturinë e tyre që shpërtheu sidomos me lindjen e Fatit. Atë ditë Xhema nuk pat qëlluar në shtëpi. Mamitë venin e vinin nëpër korridore dhe ajo ishte një ngutje që tejkalonte shpejtësinë e kujdesit. Vajzat e Zonjës kishin ardhur në dhomën time dhe së bashku prisnim sihariqin. Pas pak ai erdhi në jetë me të qara. E, ç’i duhej vaji, kur vinte mu në qerthullin e lumturisë. Mamia kryesore na e pat sjellë lajmin “është djalë”, megjithëse lajmin që më parë e pat dhënë vetë i porsalinduri. Unë nuk e di pse qe vrenjtur vajza e madhe, ndërsa e vogla pat nxjerrë gjuhën si një lazdrajkë e paedukatë. Ku ta dish, pata menduar, mbase kështu e manifestojnë gëzimin e papritur njerëzit që nuk kanë provuar derte. Pastaj m’u dha detyra t’i telefonoja Xhemës, po ku ta kërkoja? E dija se lajmi i keq vetë i gjen fijet dhe përhapet tmerrësisht shpejt, sepse gjëra të tilla kisha provuar kaq shumë në jetë: vdekja e babait, e motrës, e vëllait dhe me në fund vdekja e nënës, derisa mbeta fillikat; po lajmi i mirë? Me të puna qëndronte ndryshe. Më në fund e pata ngritur receptorin dhe formova një numër prej tetë shifrash. Në kufje më vinin gjithfarë zërash në gjithfarë gjuhësh. Madje një herë dëgjova një zë të hollë që shqiptonte pareshtur fjalë njërrokëshe dhe m’u mbush mendja se fija e telit po e kërkonte Xhemën nëpër kantonet kineze. Unë s’thosha asgjë më shumë se emrin dhe mbiemrin e tij. Dikur fija e telit e hodhi pikiatën në anën tjetër të botës dhe unë dëgjova një përzierje gjuhësh, theksash e shqiptimesh. Ser Xhema, London! Ser Xhema. Xhema! – ia bëra pa ditur çfarë thosha pos emrit.

Pas një pritjeje të shkurtër u hap linja dhe që andej erdhi një gajasje grash me basin e trashë të një burri që shqiptoi emrin “Xhema”. Ia thashë lajmin që kisha dhe ai, pa e humbur aspak, më pyeti në i ngjante i biri. Kokë e këmbë, – i thashë, megjithëse as e kisha parë.

Xhema pati ardhur pas dy ditësh dhe bashkë me të erdhi festa e vërtetë. Zonja e kishte marrë shpejt veten. Kishte hedhur në supe një pulovër dhe rrinte hijerëndë në fronin kryesor. Unë vonë e kuptova se kjo ishte ceremonia e pagëzimit. U hodhën shumë emra, po më vonë u ndanë në dysh: Pala e parë me Zonjën pëlqenin emrin Fatmir, pala e dytë me Xhemën pëlqenin emrin Fatbardh. Më në fund duhej të jepja edhe unë mendimin. E ndjeva veten si Athinaja në gjyqin që i bëhej Orestit. Një votë imja e vendoste çështjen. Shikova nga të pranishmit. Nga t’ia mbaja? Kush ndjek dy lepuj, mbetet pa asnjërin – më përftoi në kokë titulli i një tregimi të Çehovit. Më në fund vendosa. Fat, thashë dhe shtova një shpjegim. Ky emër përfaqëson dy të përparshmit, sepse është rrënjë e të dyve, po njëkohësisht mund të formojë edhe kompozita të tjera – dhe i pata përmendur disa. Sa s’më rrëshqiti gjuha të thosha edhe Fatzi.

Po tashti, Fatit të vogël, ç’fjalë do t’i vihet pas? Ç’kompozitë do të formohet. Me këtë mendim më pati zbardhur mëngjesi. Koka më ushtonte si një daulle e çjerrë. Papritmas gruaja ma pati sjellë kafenë dhe më tha të nxitoja se mos vonohesha në varrim.

Kur dola jashtë shtëpisë, fresku i mëngjesit vjeshtor ma fërkoi ballin dhe m’i zhdavariti mendimet e natës. Duke kapërcyer parkut m’u shfaq një imazh i ri për pikëllimin dhe zinë që do ta ketë kapluar shtëpinë e Kërtollajve. Me të dalë nga parku përpara varrezave, realiteti i vrazhdë ma fshiu çfarëdo përfytyrimi pikëllimtar. Jo larg rrugicës pashë dy varrmihës që ngjanin çuditërisht me të Trashin dhe të Hollin nga filmat pa zë dhe për pak sa nuk më mbërtheu një gaz grotesk. Humusi që nxirrnin nga varri shkëndijonte një refleks të zi, si të flokëve të Zonjës. Më erdhi një dëshirë e marrë të hapja bisedën, po ata s’ma varen fare. Vazhduan me të tyre.

Varrmihësi i trashë: Ç’thua, ë? Varr i bukur për një qen zgjeban.

Varrmihësi i hollë: Si qeni, si bushtra.

Varrmihësi i trashë: – Bushtra mbetet ende për ta dredhur bishtin.

Varrmihësi i hollë: – Para dyqanit të Kasapit.

Varrmihësi i trashë: – Pas perdes së Floktarit.

Varrmihësi i hollë: – Si e pësoi Fat-ziu?!

Varrmihësi i trashë: – Ishte një adoptim i fshehtë.

Varrmihësi i hollë: – Një fshehtësi që kurrë s’do të merret vesh.

O zot, – thashë më vete, – ç’po flasin këta kështu? Ç’është kjo blasfemi? Kush janë këta që kanë këso guximi të çmendur? Si shpifin ndaj njerëzve më të lumtur, ndaj shtëpisë më të ndershme? Më erdhi t’i hidhesha në grykë të Trashit, po u stepa kur mendova se lehtë mund të ma bënte varrin pranë Xhemës. Mëkati se kisha dëgjuar këtë bisedë, më shtyri të largohesha. Ishte mëkati i dytë që kur kisha marrë lajmin. Më ruaj zot nga i treti! – thashë me vete dhe u futa në Lagjen e Jahudive. Kur dola përtej, aleja m’u duk e shëmtuar. Asnjëherë s’e kisha parë të tillë. Oborri para shtëpisë ishte mbushur me njerëz. Çudi, asnjërin s’po e shihja me të zeza. Në të vërtetë, kur erdha pak në vete, hetova se asnjërin nga njerëzit nuk e po e njihja, s’i kisha parë kurrë. Si të qe ndërruar njerëzimi sa çel e mbyll sytë. U përpoqa ta lëvizja kujtesën nga amullia, po kot. Ata njerëz s’i kisha parë madje as në rrugët e qytetit, as në stadium, as në koncerte, kurse në sallonin e Zonjës assesi jo. Jam gati të dëshmoj me kokën time. Tek sorollatesha sa te një grumbull, sa te një tjetër, syri ma zuri floktarin pehriz. Më në fund u gëzova që po e shikoja një fytyrë që në njëfarë mënyre e njihja, sado që ditëve të tjera m’i çonte të vjellat.

– Janë njerëzit e vendlindjes së tij që kanë ardhur t’ia bêjnë nderimet e fundilt, – po i thoshte floktari njeriut përballë.

– Ha, ha, ha! – u gajas tjetri dhe unë e mora me mend se ai ishte kasapi, – ç’u është dashur gjithë kjo rrugë për një kërmë?

Sidoqoftë është i tyre, po edhe ne kemi pjesën tonë.

– Ku po e qet? – pyeti kasapi.

– Shkurt hesapi, – vazhdoi floktari, – ai që merr vajzën e madhe, e merr bashkë me të ëmën, shëmtia e të voglës shkon me shtëpinë.

– Shohim e bëjmë sa të kryhet varrimi.

– Varrimi është i kryer, – përfundoi tjetri.

Ja edhe mëkati i tretë, – i pata thënë vetes, – prite fatkeqësinë mbi kokën tënde. Më mirë nisu e zini vendin e varrit Xhemës sesa të dëgjosh hata të tilla. Ata po e përbaltin familjen e shenjtë, po e përbaltin dhe po e përgojojnë Zonjën, po i vënë të gjallët në kiste lotarie, po e nëpërkëmbin Fatziun, si të kishte lindur pa fat! Vetëm atëherë qeshë kujtuar se askund nuk po dukej Zonja dhe mungesa e saj s’përfillej.

Më në fund e patën nxjerrë arkivolin nga garazhi i veturës. Dikush përpiqej të formonte kortezhin sipas sërës së afrisë me të ndjerin. Katër nga ata që e ngritën arkivolin, doemos qenë nga të vendlindjes, po njëri qëlloi më i shkurtër dhe ai u bë shkak që t’i vihej kapaku tërë rrëfimit grotesk. Sa ndërruan hapin e parë, arkivoli rrëshqiti dhe kur ra në alenë e betontë u ça katafalku. Ç’të shikonim?! Në arkivol ishte shtrirë kërma e një qeni të madh, nga ata të racës bulldog.

Nga ai çast më nuk më kujtohet asgjë, pos që kam parë sy të panumërt njerëzish, sy të hakërryer. Pastaj e di se komandën e drejtimit tim e kanë marrë këmbët dhe më kanë prurë drejt e në shtëpi. Kur e ka parë gruaja çehren time prej meiti më ka hedhur ujë të ftohtë. Atëherë jam përmendur dhe i kam thënë: Grua, pëlciti fasada e lumturisë. Copërat e saj po bien mbi zhgënjimin tim si shkëmbinjtë e një ishulli të shkretë mbi valët e detit. Grua, a do të kemi kohë ta ndërtojmë lumturinë sipas mënyrës sonë, pa imitime, pa rekuizita, pa suvenire?

Në fytyrën e saj i pata parë lotët e gëzimit, që flisnin më qartë se çfarëdo shpjegimi. / Sh. B. Armagedoni/