Shkruan: NAZMI JUSUFI

Shekulli XXI po shënon një ndryshim historik në shpërndarjen e pushtetit ekonomik global. Ndryshe nga periudhat e mëparshme, ku shtetet kishin rolin kryesor në kontrollin e tregjeve, rezervave monetare dhe politikave fiskale, sot korporatat shumëkombëshe po bëhen aktorë dominues, shpesh me ndikim më të madh se disa qeveri kombëtare. Kapitali i tyre i pakufizuar, shtrirja ndërkombëtare dhe kontrolli mbi teknologjitë e avancuara i kanë shndërruar në superfuqi financiare të reja, me peshë të krahasueshme me fuqinë e shteteve tradicionale.

Shembuj konkretë përfshijnë Apple, me kapital më të madh se GDP-ja e shumë shteteve të mesme; Amazon, që kontrollon zinxhirët globalë të furnizimit dhe infrastrukturën cloud; Alphabet (Google) dhe Microsoft, që përcaktojnë standarde globale në teknologji dhe inteligjencë artificiale; si dhe Tesla dhe NVIDIA, që kanë ndikim strategjik në tregun automobilistik, energjetik dhe teknologjik. Këto kompani nuk janë më thjesht aktorë ekonomikë, por institucione që formësojnë ekonominë globale, vendosin ritmet e inovacionit dhe ndikojnë politikisht në nivel ndërkombëtar.

Ky fenomen ka implikime të rëndësishme për shtetet. Ato shpesh nuk mund të konkurrojnë me fleksibilitetin dhe shpejtësinë e korporatave, ndërkohë që ndikimi fiskal dhe politik i këtyre të fundit rrit pabarazinë ekonomike dhe bën që vendimmarrja globale të mos reflektojë më interesin publik. Për më tepër, korporatat shpesh krijojnë standarde dhe infrastruktura teknologjike që shtetet nuk arrijnë t’i rregullojnë në kohë, duke vendosur një realitet ku pushteti ekonomik dhe teknologjik është në duart e aktorëve privatë.

Në këtë kontekst, sfida kryesore e shekullit XXI është ruajtja e balancës midis interesit publik dhe ndikimit korporativ. Shtetet që investojnë në teknologji, reformojnë administratat publike dhe krijojnë politika fleksibile industriale mund të mbeten relevante në ekonominë globale. Ndërsa ato që nuk adaptohen, rrezikojnë të mbeten periferike në një rend ekonomik ku superfuqitë nuk burojnë nga territori, por nga kapitali dhe teknologjia.

Ky transformim kërkon reflektim të thellë akademik dhe zhvillimin e mekanizmave të rinj për të siguruar që ekonomia globale të mos dominojë mbi demokracinë, barazinë dhe interesin publik.