MUSA RAMADANI

Qëkur isha fëmijë, në shkollë, dhe më vonë, në hartë gjeogra­fike e përqendroja vëmendjen në hapësirën e gjerë të shënuar me ngjyrë të kaltër që i thonë det. As malet, as fushat, as liqenet e as qytetet, që ka mjaft në hartën e vendit tonë, nuk më tërhi­qnin aq sa madhë­shtia e tij – deti. Kur i shikoja pjesët e tjera të relievit, më duket se qepallat shkundnin gjumin prej syve të mi. E sa herë vështroja pjesën e detit, mund të qën­droja me orë të tëra, me sy të micëruar duke shaluar kalin e shpejtë të ëndrrës që më shpinte viseve të panjohura e të banuara ku sundues i vetëm isha unë.

Fshehtësia e detit ngjallte tek unë imazhe të çuditshme.

Edhe në këto çaste, derisa jam ulur fikalli vetëm në një breg të detit, përsiatjet e pyetjet e mia s’kanë mba­rim. Ndoshta pse ky breg e ka huajtur qetësinë e detit dhe tek-tuk ndokush lahet a rrezitet majtas e djathtas meje, por sidoqoftë larg, që të mund të trazojë sado­pak këtë heshtje deti që për mua e ka domethë­nien e vet. Të heshtësh, kam dëgjuar se ndonjëherë do të thotë madhështi. Nëse kjo ndryn në vete një grimë vërtetësie atëbotë me siguri deti na qenka madhështia më e madhe, se ai gjith­monë heshtjen e ka ndër buzë. Dhe ndoshta është më mirë kështu. Deti ndoshta ka sy e vesh, kush mund ta dijë (nuk duhet qenë absolut në këtë botë relative) por ja se gjuhë nuk ka. Si thotë, ta zëmë, ajo kënga popullore për detin:… por je i gjerë e duron shumë…! Sa njerëz, notues, peshkatarë, bar­ka, anije e luftëra e kanë shqetësuar e plagosur, e ai gjithnjë ka ngelur: det, dhe i heshtur. Ndoshta më mirë që është memec. Të këtillë e duan të tjerët dhe detarët. Se po të kishte gojë, do të bëhej kia­meti. Do të dilnin në syprinë, si nga llavë e madhe vullkani të gjitha fshehtësitë që ndryn. Të gjitha misteret e botës që flenë përgjithmonë në paanësinë dhe thellësinë e tij, prandaj edhe poetët e të gjitha epokave e racave i qasen dhe shkojnë. I kën­dojnë detit dhe vazhdojnë. Detin e simbolizojnë me gruan dhe gruan me detin. E madhështojnë po kurrën e kurrës s’mund ta zbër­thejnë. Mahniten me të dhe vdesin. E deti, i njëjtë, i thellë, i pandryshuar, i gjerë, i pakohshëm, i kaltër, i amshuar mbetet gjithmonë…

Deti është varreza më e përsosur në botë. A ka vdekje më të mirë se të vdesësh në det! Varret s’shihen po e di se aty janë.

– Do të dëshiroja që jeta ime të përfundoj në det, i pata thënë njëherë bashkëshortes sime, – ndoshta dhe unë do të isha i amshuar!

Këso vdekje unë ëndërroj gjithmonë, pat thënë ajo, e gal­duar nga ideja ime, do të ishte e mistershme ndaj e bukur!

Për herë të parë ishim pajtuar dhe kjo më bëri të lumtur.

Por, detin e kemi larg, – i pata thënë njëherë tjetër, – kur të vijë koha, ndoshta nuk do të mund ta gjej detin!

– Unë ani mendoj krejt ndryshe, – pat shtuar edhe këtë ajo, – kur të kem nevojë për të, deti ndoshta s’do të më pranojë!

“Pse nuk jam në gjendje ta shoh dhe ta përjetoj vdekjen time?” kjo gjë më mundonte.

Kështu, për çudi, filloi të më preokupojë vdekja e sime grua. Kjo zu të më përsëritet aq shpesh, sa më, dashur e padashur, nuk mund të gjeja rrugëdalje nga mendime të këtilla. Kudo që shkoja, kurdo që rrija vetëm, çfarëdo që bëja, tabloja e vdekjes së sime grua si nga ndonjë mjeshtër i paparë më pikturohej para syve të mi. Edhe kur protokolloja aktet në zyrë, edhe kur kthe­hesha rrugës për në shtëpi, edhe kur haja bukë, edhe kur pushoja sadopak qoftë, edhe kur lexoja gazetën e ditës, edhe kur merrja ndonjë libër për lexim, edhe kur dëgjoja radion, edhe kur dilja mbrëmjeve në qytet, edhe kur bija të flija me të, madje ndonjë­herë edhe kur… merret vesh edhe se kur.

Gjithsesi, gati prore, kur mbetesha apo më linin fikalli vetëm, derisa po merresha me rëndomësitë më të parëndomta të dy obje­kteve a obsesioneve të mia: jetës e vdekjes.

Ditë të tëra përsiatja se si më së miri do të mund të vdiste ime grua.

Stinët e bënin të veten, e unë e bëja timen vetëm në men­dime.

Njeriu është i vdekshëm, kjo dihet, madje edhe thuajse ka lindur që të mundet një ditë të vdesë. Po ka lloj-lloj vdekjesh: në shtrat, në fatkeqësi, në luftë. Varet edhe prej njeriut se si parapër­gatitet apo parandien për vdekjen e vet. Dikush, ta zëmë, edhe po të ishte kohë lufte, do të kishte dëshirë të vdesë në shtrat të butë, duke ngrënë e pirë deri në pikën e fundit, në mbikë­qyrje të plotë, mes njerëzve të gjirit familjar. Dikush tjetër do të ishte i lumtur të vdesë në luftë për të fituar ndonjë famë apo nga koshienca për veprën e tij patri­otike. Dikush krejt tjetër do të priste çastin që edhe në gjendje paqe të tregojë se do të mund të bëhej vepër heroike. Pra, mënyra si kush mendon apo do të dëshironte të falej përfundimisht me jetën, nuk është edhe krej­tësisht çështje rasti, spontaniteti, aksidenti.

Kështu lindin e zbulohen, më në fund, edhe trimat e qyqarët.

Njëherë mendova se vrasja nuk do të ishte akt aq i tmerr­shëm që do të mund të më trondiste, sa të mos isha në gjendje që të vazhdoja pastaj jetën… Bleva një revole as të madhe as të vogël, po më parë të vogël, aso gjashtë-tridhjetë e pesë, dorë pas dore. Ia pata blerë edhe pesë plumba, katër prej të cilëve nuk më duheshin sepse kam vetëm një grua, por le të gjenden për çdo eventualitet. E pata fshehur atë në syzën e poshtme të tavolinës sime të punës që mbyllet me çelës. Sa herë që ime grua vente tek ndonjë shoqe apo për të tregtuar diçka sado të vogël, e hapja syzën e tavolinës. E merrja revolen në dorë, e prekja atë heku­raqe të ftohtë që sikur më ngjitej për dore. E shikoja me orë të tëra, dhe çuditesha se si edhe arma, ndje­llazezë, mund ta kishte njëfarë bukurie të vet të jash­tme. Ndo­njëherë, vetvetiu, mendoja edhe për autorin, desha të them për konstruktorin e saj, që vështirë se do të kishte mundur të ketë qenë sadopak filantrop. Ia prekja këmbëzën e vogël mu sikurse do ta prekësh gacën apo kokën e gjarprit me njëfarë droje e trishtimi që valëzohej përgjatë trupit. Pastaj ia ktheja tytëzën telartë, dhe sytë e mi sakaq në tavan pikatnin rrathë që krijo­heshin shumë më të mëdhenj sesa ishte në të vërtetë vetë tytëza. Në çast shikoja drejt e në vrimën e tytëzës: ishte e shkurtër, por e errët dhe para syve më zgjerohej edhe më, sa më dukej do të zinte të tërin me këto njëqind e tetëdhjetë centimetra sa i kam. Edhe këtu mund të humbja një kohë të mirë, dhe e zmbra­psja vetëm e vetëm kur sytë m’i përfshinte flaka e tytëzës që ishte verbuese bashkë me tymin që lëshonte. E nxirrja shpesh edhe shanzherin e vogël me pesë plumba në të, duke kontrolluar disa here tytëzën në mos ishte ngatërruar gjë në të, ndonëse e dija se plum­bat s’do kenë mundur të shtohen. Plumbat e vegjël i peshoja në dorë, i matja njëri me tjetrin, pa mundur të mos çuditem se si mund t’ia marrë jetën njeriut vetëm njëri sish. Atëherë prapë i radhisja në shanzher, të cilin plot kujdes e vendosja në shtratin e vet, duke zmbra­psur gishttreguesin që të mos zërë vend në këm­bëzën e vogël. Në çastin kur kryhej ky veprim i stër­përsëritur, seç me vinte një dëshirë të shti së paku një herë sa për t’ia dëgjuar krismën. Ndaj, zgjatja dorën para vetes, dhe sa përshkoja shënjestrën me shikim të marr në shenjë një çfarëdo pike – sa çel e mëshel sytë – në atë pikë më pikturohej figura e sime grua! Atëherë pa lëvritur dorën, po symbyllur e me kokë të kthyer anash, dëgjoja në mua një krismë, si atë të bombës së Hiroshimës: diçka e rëndë bënte takim të paparaparë në dysheme. Hapja sytë, të cilët sa ora m’i mbyllte vrushkulli i gjakut që më plogështonte trupin e m’i këpuste të dy këmbët. Vetëm pas një copë here mezi mund të vija në vete…

(Më duket se po e shoh lexuesin eventual teksa reagon në këtë vend apo në fund të tregimit me pyetjen: ku është këtu motivi? Mund të them se motivi për vrasje ekziston, por nuk dua ta emërtoj, sepse ka lexues që do të mundohej ta gjejë gjuhën e pajtimit aty për aty, sikundër që me çdo rast veprohet në gjyq, në procedurën e kërkesës së kurorëzimit.)

… U bëra edhe me thikë. Ishte ajo një thikë as e gjatë as e shkurtër, hamendazi, aq sa të mund t’ia sjellë vdekjen çdo njeriu prej mishi e gjaku sidomos po ta qëllonte aty ku duhet. Dorëzën e kishte pakëz si të gjatë e të rrumbullakët sa më flinte në dorë shumë më mirë se revolja. Në mes, ku ndahen dorëza e tehu, kishte veshët si në shpatat e lashta. Në pjesën e mprehtë përgjatë kurrizit ishte më e trashë, e në të dyja anët tëhollohej përderisa arrinte mprehtësinë e një zhileti. Në majë zgjatej si thimthi i gjarprit, sa me një ngac­mim të vogël, do të ngulej në të butë. Thikën e mbaja në çantën e madhe që, po ashtu, mby­llej me një çelës të vogël, prej së cilës pothuaj nuk ndahesha kurrë. Kur e kudo më shfaqej rasti, e vështroja me njëfarë këna­qësie të veçantë thikën. Këllëfin e kishte prej rripi që e përthe­konte me një sustë edhe pjesën e sipërme të dorëzës së saj. Disa herë a kam pasë matur gjatësinë, njëherë prej maje deri te veshët, pastaj prej aty e deri ku përfundon dorëza e, merret vesh, edhe atë tërës­isht. Ia mësova përmendësh dimensionet, ku sa centi­metra ka, saqë po t’i përfillja këto imtësi, do të dilte gjë e mër­zitshme. Seç vezullonte ana e mprehtë e saj, dytehëshe, kur e merrja në dorë, duke provuar në pozita të ndryshme. Kushedi sa herë kam shqyer me të vellon e ajrit apo të natës duke e vërtitur dorën me thikë majtas e djathtas, përpara e mbrapa. Ia prekja majën mandej, asgjë: s’ishte hëngër asnjë fije – krejt ndryshe është kur ajo takohet me një objekt, sidomos të butë… Ashtu mund të shihen rezultatet e saj, mprehtësia, përshkimi, fuqia dhe qëllimi. Kur m’i lëbyrte sytë fek­simi i tehut, shihja para vetes figurën e sime grua, në të kraharorin e plotë, në kraharor – zem­rën, në zemër – edhe një zemër të vockël e në të – damarët, e në damarë – masën e trashë e të kuqe. Thika lëshonte dorën time, vërsulej në zemrën e saj, e ajo përgjysmohej dhe shpërthente gejziri i gjakut. Ajo plandosej përtokë dhe gjaku arratisej prej trupit të saj, fitonte lirinë, mësynte nga unë që s’mund të lëvizja as një pëllëmbë kurrkah. Së pari më mbulonte shputat e këm­bëve, pastaj zog­that, dalëngadalë ngjitej te gjunjët, lartësohej deri në brez, për të mësyrë deri në fyt duke më vërshuar të tërin… Kjo tablo më rrymonte të rrëqethura, më djer­siste ballin, më shtrëngonte pas qafe në zverk, më ngrinte të tërin, për të më shkrirë sakaq si një spec akulli të çative që nga rrezet e forta diellore bie hunde­buzë në tokë.

Por, gjaku, gjaku, imazh që më plogështon nga fëmijëria!

Gjaku është qiell i rëndë, tokë e papeshuar!

Do të dëshiroja që jeta ime të përfundoj në det…

“Këso vdekje ëndërroj gjithmonë…”

Bluante koka ime posi gur mulliri.

Bregu e ka huajtur qetësinë e detit dhe dremitet posi barkat duken si lodra në largësi. Deti vetëm vër­teton heshtjen, miste­rin e vet, në këtë ditë kur erërat kanë njëfarë pushimi. Përgjatë anës së djathtë të bre­gut, larg, njerëzit lahen ose rreziten në rërën e valë të pasdites. Rri pranë detit duke shikuar kaltërinë e paanë dhe shikimi më puqet me kaltërinë e qiellit. Ajo, e shtrirë, ka zgjatur këmbët, aq sa vala më e vogël e detit ia përkëdhel dashurisht shputat e bardha.

“Kjo është kushedi e sata herë që vijmë në det prejse jemi martuar” – tha ajo me një shikim që i rrëshqiste pasqyrës së detit.

– Sa vjet martesë kemi, aq herë jemi takuar së bashku me detin – thashë sikur të kisha përgatitur kushedi sa përgjigjen në pye­tjen që s’e pritja.

Suvalët e vockla rrymoheshin, vetëm aq sa të thyejnë reflek­timin e dritës mbi syprinën e pambarim.

Bregu dhe deti na kishin nënshtruar ligjeve të veta.

– Do të vdes pa mësuar not, – m’u drejtua papri­tmas.

– Mund të mësosh edhe shumë gjëra para se s’mund e shqip­tova fjalën që ngjallte para syve të mi kufomën.

– Ti je fajtor, asnjëherë nuk më trimërove!

– Asnjëherë edhe s’e ke provuar!

Ajo më shigjetoi me sy që flitnin në gjuhën e vet.

– E di ç’do të thuash: pa u hedhur në ujë, nuk mëson not, sikundër thotë ajo fjala popullore, tha.

– Jo, por: pa u futur në ujë më të thellë… – dhe gëlltita gjym­tyrën tjetër të paramenduar të fjalisë.

– Do të provoj, pra, tash!

– Çështja jote, si të duash.

– Nuk dëshiroj të vdes pa mësuar not, do të pro­vojmë, i dashuri im!

– Për çdo mësim lypset një çik guxim, do të provojmë, e dashura ime!

Detin e shqetësuam me këmbë, e kur uji ngrihej për nga brezi, atëbotë edhe duart gjenin punë. Këmbët na rëndonin, trupi na tundej andej-këndej bashkë me kokë, e kur ai preku kër­thizën, ndaluam. Zgjata duart me shuplaka të kthyera telartë, mbi të cilat rëndoi gjoksi dhe barku i saj i lëmuar si peshku.

– Hape rrugën e ujit me duar, e lëvizi këmbët si bret­kosa, – i thashë.

Ajo herë lëvizte duart e herë këmbët, por assesi t’i harmoni­zonte këto dy veprime.

Mësynim kah gjiri i detit, që kushedi ku e kishte.

Sa vinte syprina e ujit ngrihej mbi brez, duke u ngjitur kah fyti, ndaj edhe e mbaja kokën lart. Uji më vërshente dalënga­dalë, si bregun kur e zë batica.

– A jam duke u mësuar? – tha ajo që deri atëherë e mbante gojën të kyçur.

– Guximi është në anën tënde, shpresa po ashtu – thashë.

Së pari tërhoqa njërën dorë pa e ndërprerë notimin. E kur uji preku mjekrën time, përnjherësh lëshova edhe dorën tjetër. Ajo sakaq lëshoi një zë të paarti­kuluar, dhe këmbët e duart rrahën ujin me fuqi. Unë u zhyta në ujë pa dalë derisa sprovova atomet e fundit të qëndresës.

Dhe sapo nxora kokën në syprinë, duke e tundur majtas e djathtas për t’i shkundur qepallat, tabloja e papandehur sa s’m’i verboi sytë: ajo po i afrohej bregut duke ngrehur pas vetes valë e shkumë si një erë e harlisur!

Teksa doli në breg, dy palë shigjeta të zgjatura gjetën pikën e vet të takimit mbi syprinën feksuese.

Tani ajo ma bënte me dorë, e unë shikoja distancën mes nesh që shtohej.

Sa vinte, rëndoja si peshë e stërshtuar dhe ajo më zvogëlohej në sytë e mi.

Ajo tundte dorën si flamur, unë ia pikatja vetëm gishtërinjtë.

Më tretej edhe ajo edhe bregu.

Marrë nga numri 23 i revistës “Akademia”