Profesoresha e letërsisë, Vjollca Dibra, pas mbrojtjes së punimit pasdoktoral krahasimtar mbrojtur në Universitetin “Karl-Franzens” të Gracit (Austri) Qendra për Studime Kulturore (Centre for Cultural Studies), para komisionit të përbërë nga: Mario Huber, Rita Rieger, Gero Graf Von Roedern dhe Riccardo Schoefberger. Mentore: Ao. univ. prof. dr. Susanne Knaller, ka botuar librin “Shkrimtari dhe njeriu : (studim pasdoktoral krahasimtar: Poundi, Andriqi, Handke)” me shtëpinë botuese “Armagedoni”.

Autorja, në parathënien e librit, ka bërë me dije se “autorët, veprat dhe veprimet e të cilëve i kam marrë si objekt studimi, janë Poundi, Andriqi dhe Handke. Njëri amerikan, tjetri jugosllav, i fundit austriak. Poundi dhe Andriqi kaluan në botën e përtejme para një çerek shekulli. Andriqi laureat i çmimit “Nobel”. Hankde i gjallë dhe, po ashtu, laureat i çmimit “Nobel”. Që të tre janë emra eminentë jo vetëm brenda arealit të tyre gjuhësor, por edhe më tutje, në hapësirat e letërsisë botëro­re. Që të tre me prirje “djathtiste” nga këndvë­shtrimi i fjalorit politik. Portali që na i hap dyert për interesimin tonë shtrihet në tri pista: në iden­titetin, në individualitetin dhe në personalitetin e tyre”.

Më poshtë parathënia e librit:

 Parathënie

 Hulumtimet në fushën e letërsisë janë një terren i gjerë dhe i pafund. Ato nisin nga kureshtja e parë e leximit të një vepre letrare dhe shtrihen gjithandej në trajtë tundimi të përhershëm. Zanafilla e këtij problemi nis sidomos në muzgjet e hershme të vep­rave të artit letrar, po thellohet me ndarjen epo­kale të letërsisë popullore (orale) me letërsinë e shkruar. Është pra koha kur veprat nga anonimati popullor marrin autorësi personale. Kështu, së paku sipas paraqitjes, pavarësisht prej hamendësi­meve dhe mistifikimeve, veprat e para me auto­rësi na dalin Iliada dhe Odiseja të Homerit, që i bie rreth nëntë shekuj Para Lindjes së Krishtit.

Në këtë vazhdë edhe interesimet për veprat let­rare të shkruara, me autorë, marrin shtrirje më të shumanshme, duke pasqyruar jo vetëm përmbajtjet e atyre veprave, jo vetëm format dhe gjinitë, por edhe raportet: Autori – Vepra, Autori – Jeta shoqë­rore, Koha dhe Hapësira, Filozofia e veprës dhe Politika e kohës, Estetika e saj dhe Etika e jetës, Imagjinata dhe Realiteti.

Mbase ndëshkimin a mallkimin e parë mbi shkrim­tarët e hodhi Platoni në projeksionin e tij ideal për Republikën. Vepra e tij erdhi në gjuhën shqipe një herë me titullin SHTETI pastaj REPUBLIKA, por që është e vetëkuptueshme përderisa ka për model Athinën e lashtë, Polisin ose Qytetin-shtet. Ai shkrimtarëve nuk u la vend midis filozofëve, ushtarëve e punëtorëve, ngaqë i shihte si plëng­prishës. Një kurs pak a shumë të ngjashëm ndoqi edhe filozofi tjetër, Aristoteli, duke e konsideruar veprën e tyre si prodhim të sëmundjeve emocio­nale dhe shpirtërore. Këtu mori shkas edhe disi­plina e studimit të sëmundjeve të shkrimtarëve që njihet me emrin Patografia (biografia mjekësore me të dhëna mbi origjinën a trashëgiminë e zhvi­llimit të sëmundjes). Prandaj duket si i parathënë edhe Fenomeni i Ostracizmit ose fenomeni i për­zënies së shkrimtarëve, fat të cilin e përjetoi tragje­diani i lashtësisë greke, Eskili. Ky fenomen në forma të ngjashme a me modifikime u ndoq edhe tutje gjatë zhvillimit të shoqërisë njerëzore deri te poeti latin Ovidi. Dante, po ashtu, përjetoi një fat të ngjashëm. Në trajtën e përndjekjes së shkrim­tarëve, po ky fenomen erdhi deri në periudhën e diktaturave komuniste, ku përballë dënimeve e vrasjeve të shkrimtarëve dukej madje një luks ose një dënim nderi, siç ndodhi me Boris Pastërnakun dhe Brodskin në Bashkimin Sovjetik.

Një variant ende më i zbutur, megjithëse i vësh­tirë për t’u realizuar, erdhi dhe u zhvillua me “ikjen e vullnetshme” ose arratinë e shkrimtarëve nga vendet diktatoriale, si Salman Rushdie (ndjekur nga Fatvaja homeiniane) ose ekzili i Ismail Kada­resë në Francë në prag të shembjes së komunizmit në Shqipëri.

Deri këtu jemi brenda qëndrimit ose profilit të vetë shkrimtarëve me oponencë të theksuar ose nonkonformizëm me rendin e gjërave. Një rebe­lizëm i nxitur nga mbrojtja e lirisë dhe e të drejtës, nga prirja humaniste dhe idealet e demokracisë. Po a ndodh përherë kështu? A është përherë dhe për secilin shkrimtar kjo kahja e duhur? Jo.

Në këtë punim ne do të provojmë diçka të kun­dërt, të rrallë e të çnatyruar.

Në fushën e studimeve të artit në përgjithësi dhe të letërsinë në veçanti, pothuajse kurrë nuk mund të pretendosh studim të gjerë kërkimor dhe shte­rues, pavarësisht nga kryerja e studimeve teorike, historike, estetike ose krahasuese. Kjo rrjedh nga vetë natyra e arteve dhe e letërsisë.

Duke qenë pjesë e ndërgjegjes shoqërore dhe e jetës njerëzore, ato vijnë dhe zhvillohen në një mënyrë imanente dhe metafizike. Në këtë proces duket se jemi të një mendimi me Teorinë e Ajn­shtajnit mbi Relativitetin.

Megjithatë, brenda këtij procesi në zhvillim, mund të arrihet në përfundimin se studimet his­torike-letrare, teorike-letrare si dhe studimet este­tike përparojnë në kërkimin e korpusit letrar në rritje. Megjithatë, e njëjta gjë nuk mund të thuhet për fushën e studimeve të letërsisë krahasuese, pava­rësisht nga fusha e saj gjeopolitike.

Ndërsa historianët, teoricienët dhe estetët e letër­sisë shqipe, padyshim paraqesin dhe shtojnë një yjësi në atë që quhet traditë, krahasuesit janë të paktë pasi vetë literatura krahasuese është një fushë e re krahasuar me zhanret e tjera studimore let­rare.

Sipas studiuesit bashkëkohor të letërsisë kraha­simtare, Steven Totosy, arsyet themelore përse e studiojmë letërsinë krahasimtare janë vlerat inte­lektuale që i ofron kjo disiplinë me qëllim të njoh­jes së të tjerëve duke u angazhuar në njohjen e thellë të disa gjuhëve dhe letërsive. (Totosy, 1998:19)

Steven Totosi së fundmi flet mbi një frymë të re të letërsisë krahasimtare, të cilën e emërton letër­sia krahasimtare e re. (Totosi, 1998:28) Këtu letër­sia krahasimtare gërshetohet me një fushë të re të quajtur ‘studime kulturore’, prandaj dhe si rezul­tat i kësaj kemi një fushë të re studimore të emë­ruar ‘studime krahasimtare të letërsisë dhe kultu­rës’, e cila aktualisht zë vend të rëndësishëm në shkencat humane perëndimore. Studiuesit e rinj të këtyre shkencave shprehin mendimin se pasi që letërsia është një nga shumë diskurset tona kultu­rore, atëherë atë duhet studiuar në kuadër të socio-kulturës për shkak se studimet estetike më nuk mund të jenë qëllimi i vetëm i studimeve letrare. Kjo shkollë tekstin nuk e kufizon vetëm në tekst të shkruar dhe letërsinë vetëm në letërsi të pastër, siç jemi mësuar ta perceptojmë deri më tani, por gjurmimet e saj i shtrinë edhe në film, pikturë, letërsi popullore etj.

Në kulturën e një populli dhe në historinë e tij përvojat sintetizohen për t’i nënshtruar problemet e të tashmes dhe mënyrës si t’i shmangim në të ardhmen. Kur këto përvoja t’i kalojnë kufijtë lokalë edhe mund të shërbejnë si ndihmëse të rretha­nave të ngjashme diku tjetër. Bëhen universale, u për­kasin të gjithëve, ashtu si edhe veprat letrare.

Historia e veprave/historia e autorëve – historio­grafia krahasuese – duhet të merret me veprat e autorëve. Megjithatë, shmangia e autorit si perso­nalitet krijues nuk mund të përfillet. Është, thjesht, për të pohuar se kushdo që kërkon të ketë infor­macion mbi personalitetin e Ezra Poundit, ta zëmë, ose të Ivo Andriqit, ose edhe të një Peter Handkes mund të përdorë mjete të ndryshme nga vëllimet kushtuar atyre ose veprave të tyre, që janë shqyr­tuar në një perspektivë ndërkombëtare. Pikërisht, përvojat dhe mënyra e parashtrimit të fakteve, të cilat herë pas here bënë që autorët përkatës të gjenden mes parajsës dhe propagandës, më shtyn që të hedh dritë mbi një pjesë të errët të këtyre tre autorëve.

Autorët, veprat dhe veprimet e të cilëve i kam marrë si objekt studimi, janë Poundi, Andriqi dhe Handke. Njëri amerikan, tjetri jugosllav, i fundit austriak. Poundi dhe Andriqi kaluan në botën e përtejme para një çerek shekulli. Andriqi laureat i çmimit “Nobel”. Hankde i gjallë dhe, po ashtu, laureat i çmimit “Nobel”. Që të tre janë emra eminentë jo vetëm brenda arealit të tyre gjuhësor, por edhe më tutje, në hapësirat e letërsisë botëro­re. Që të tre me prirje “djathtiste” nga këndvë­shtrimi i fjalorit politik. Portali që na i hap dyert për interesimin tonë shtrihet në tri pista: në iden­titetin, në individualitetin dhe në personalitetin e tyre.

Biobibliografi

Vjollca Dibra lindi më 29 maj 1976 në Prishtinë.

Studioi në Fakultetin e Filologjisë në Prishtinë, në Degën e Letërsisë Shqipe dhe Degën e Gjuhës Angleze, paralelisht, deri më 6 mars 1999, kur diplomoi në Degën e Letërsisë Shqipe.

Në vitin 2008 mori gradën Magjistër i Shken­cave Filologjike në Universitetin e Prishtinës, Fakultetin e Filologjisë, ndërsa në vitin 2011 mori titullin Doktor i Shkencave Filologjike në Univer­sitetin e Shkupit “Sveti Kiril i Metodij”, Fakulteti i Filologjisë “Blazhe Koneski”.

Në tetor të 2011-s filloi punën e profesoreshës në Fakultetin e Edukimit (Universiteti “Hasan Prishtina”) në Prishtinë dhe në Universitetin “Ukshin Hoti” në Prizren, ku punon edhe tash.

Më 8 korrik 2019 filloi punën si u. d. dekan në Fakultetin e Filologjisë në Universitetin “Ukshin Hoti” në Prizren.

Më 7 tetor 2019 filloi punën prorektore për Çështje Akademike dhe Ngritje të Cilësisë në Universitetin “Fehmi Agani” në Gjakovë.

Në fushën e krijimtarisë letrare është nderuar me shumë çmime.

Jeton në Prishtinë me bashkëshortin dhe tri vajzat.

Ka publikuar:

Suvalë e përgjumur, (poezi), Prishtinë, 1995

Minotauri, (roman), Prishtinë, 2000

Përtej vetes, (poezi), Prishtinë 2005

Mozaiku i jetës model i artit (poetika e tregimeve të Anton Pashkut), Prishtinë, 2009

Heroinat e deheroizuara (kontekstualiteti shoqëror dhe artistik i dy protagonisteve: – studim kompa­rativ për romanet Nata me hënë të Ismail Kadaresë dhe Nderi i humbur i Katerina Blumit të Hajnrih Bëlit), Tiranë, 2011

De-heroized heroinës (Social and Artistic Conte­xtuality of the Two Protagonists – A Comparative Study on The Lost Honor of Katharina Blum by Heinrich Böll and A Moonlit Night by Ismail Kadare), Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani”, 2020.

Ka publikuar shumë punime shkencore në fushën e letërsisë në revista brenda dhe jashtë vendit.