Adem Gashi

Mëngjesi i zbuloi konturet e qytetit të madh, të gurtë, vijat e të cilit, pak më parë, nga largësia, dukeshin si një mjellmë e përhitur. Tashti ato erdhën e u ngritën dhe u bënë blloqe guri e llaçi, brenda të cilave gëlonte jeta e brishtë e njerëzve. Rrugëve dhe shesheve të gjera ishte nderur qetësia solemne me një fresk mëngjesor në skajet. Dëgjohej vetëm llokoçitja e lehtë e valëve të detit dhe troku i kuajve që tërhiqnin karrocën. Ajo, megjithëse gjatë gjithë natës nuk kishte vënë gjumë në sy, nuk e hetonte lodhjen. Sa sodiste përjashta, sa dëgjonte trokun, ritmin e vrapit të kuajve, sa përgjonte frymëmarrjen e lehtë të të birit, koka e të cilit i rëndonte në prehër. Nganjëherë e mashtronin kujtimet dhe ajo kthehej për shumë vite pas. E gjente rininë e vet duke ëndërruar trimin, kryetrimin. Duke i afruar atij bucelën me ujë që ta shuajë etjen. Po kryetrimi ishte larg, shumë larg dhe i digjej zgori për një pikë ujë të burimeve të ftohta të maleve. Kryetrimi u binte pash me pash shkretëtirave, ndërsa ne veniteshim nën grinë e gjysmëhënës, nën dairen e turbullt. Kryettimi hapte rrëketë e gjakut në hartat e padishahut dhe në to skiconte me shpatë ëndrrën e vet të madhe në të cilën rritej rinia ime.

– Ç’pate, Donikë? – pyeti karrocieri.

-Asgjë, vëlla. Kujtimet nganjëherë më trazojnë.

Karrocieri deshi t’i thoshte: shporri kujtimet, motër, por nuk pati fuqi. Buza e poshtme iu dridh. Shtrëngoi edhe më shumë dizgjinat e kuajve dhe e vringëlloi kamxhikun mbi vithet e tyre. Kot që iu bie kuajve, erdhi një zë nga brenda, kafsha nuk e heq dot mërzinë tënde. E mblodhi veten, pastaj i foli me të qetë:

– M’u bë se fole!

– Oh, jo! Ishte një ofshamë.

Karrocieri nuk gjeti fjalë për ta vazhduar bisedën. Ai kërkonte mënyrë që ta harronte vetveten, po nata është e çuditshme, sa t’i shpërndan mendimet nëpër hone kujtimesh, sa t’i mbledhë ato në një pikë që të rëndon më shumë se toka. Ai edhe vetë e ndjeu se po rrëshqiste ngadalë atij honi të rrezikshëm. E gjeti veten pranë kryetrimit, në flakët e betejave, brenda kështjellave të rrethuara. E gjeti veten pranë njeriut të zakonshëm, emri i të cilit shtrihej mbi dy kontinente. E gjeti veten në ditën e përzishme; kur i Pari i Dukagjinëve kishte zënë ballin me dorë dhe thoshte se po tranden malet, dhe thoshte se po çahen fushat… Dhe tashti, ja, po e shpie gruan e tij, gruan e kryetrimit drejt molit. Që andej, ajo do ta kalojë detin. Vallë, do të kthehet më?…

– Më duket se arritëm! – tha Donika.

– PO, – u përgjigj i hutuar karrocieri.

Dita tashmë ishte hapur. Pak terr vithisej vetëm në të ndarat e maleve. Në qiell endeshin ca re të tymta. Deti kishte një qetësi të çuditshme, një bunacë që të jepte përshtypjen se çdo qetësi ka diçka joshëse dhe tronditëse njëkohësisht. Kur u ndal karroca, kuajt nisën të turfullonin. Sipër rripave u ngrihej një avull i lehtë.

– Unë do të shëtis pak bregut, – tha Ajo, – të ma kesh kujdes djalin se mos më zgjohet!

– Mirë, motër – ia karrocieri.

Ajo hodhi pelerinën e zezë supeve dhe doli nga karroca. Menjëherë e hetoi atë qetësi mortore që padashur zgjonte ndjenjën e pikëllimit, por eci e sigurt dhe krenare drejt një trungu të ullirit.

Kur u afrua dhe zgjati dorën drejt trungut, ndjeu një shlodhje të befshme si të mbështetej në trupin e atdheut, në trupin e burrit. Ai ishte një trung i moçëm me një mijë unaza. Pa më thuaj ti, o i moçëm, nisi ajo t’i fliste trungut, ç’ke parë nga ky breg sipër molit? Ç’luftëtarë e luftëtare kanë shkelur para meje këtu? Ç’njerëz kanë zbarkuar nga deti bashkë me stuhitë e furtunat e tyre? Ç’njerëz janë nisur para meje kah deti e nuk janë kthyer më kurrë në vatrat e tyre? Ti nuk flet, o i moçëm. Flet zëri yt me gjuhën time. Zëri yt do të flasë gjithmonë me ata që të kuptojnë, me ata që e ndiejnë frymëmarrjen e blertë të gjetheve të tua, me ata që kanë nga një pikë në zemër, nga një pikë sa kokrrat e tua. Zëri yt i heshtur do të flasë gjithmonë për ndarjet e takimet, për lotët e mallit e të gëzimit. Nesër sërish do të vijë dikush si unë këtu pranë teje e do të nisë kuvendimin. Në degën tënde do ta shohë të varur shpatën e kryetrimit si tashti në një këngë që e kanë ngritur rapsodët. Dhe duke parë atë shpatë të flakëruar me rrezet e diellit, mistrali do t’ia sjellë edhe hingëllimat e gjogut të kalorësit. Kështu thotë kënga, kështu thotë testamenti i kryetrimit. Ai testament më nisi dhe mua sot në rrugën përtej detit. Dikur… Edhe unë vëntitja shpatën me këtë krah dhe shaloja kalin. Dikur… Po tashti jam Nënë dhe djali do sisën, do rrëfimin për babanë, do rrëfimin për vendin e për gjuhën, do dhe rrëfimin për ty e për mendimet e tua të heshtura, trung i moçëm. Kush do t’ia mësojë të tëra këto pos meje?

– Donikë, u zgjua djali! – thirri karrocieri.

– Le të vijë tek unë- – i tha Ajo.

Djali e pa që larg se si lozte era me kindin e pelerinës së saj dhe nxitoi hapat. Ajo tashmë i kishte fshirë lotët dhe kur erdhi i biri zuri t’ia ledhatojë faqet dhe balluket. Djali ngriti shikimin drejt fytyrës së Nënës. Në sytë e saj pa një mallëngjim thellë, që mund të shpërthente sakaq në çurg lotësh. Në sytë e të birit Nëna pa copa të. kaltra të qiellit si dy liqene malore që përpiqeshin të shikonin përtej kohës, hapësirës, përtej detit.

– Nënë, sa i madh qenka deti! – foli i biri. – Po, o biri i Nënës, deti është shumë i madh dhe i thellë, – tha Ajo. – Ulu ta shikojmë. E sheh atë zog atje lart midis reve të hirta? Shi koje! Ai është albatrosi. Kur bën mot i qetë, albatrosi fluturon lart, shumë lart midis reve, sipër reve. Kur bën sqotë e stuhi, kur ngrihen valët me stërkala, ai vërsulet midis dallgëve, hyn në ujëra, pastaj del, pastaj sërish futet. Loja e tij është e gjatë, e rrezikshme dhe e lodhshme. Po është një lojë që veç atij i pëlqen. Dhe në mos gjettë asgjë për të vegjlit, ai me sqep hap .gjirin e tij dhe i ushqen. Shikoje, bir, shikoje! Sa herë del ai mbi lartësinë e reve, diku tej horizonteve nisen furtunat.

– Kah shkojnë ato furtuna, Nënë?

– Vijnë drejt brigjeve të detit tonë, o bir. Vijnë drejt nesh. Vijnë drejt këtij trungu të moçëm të ullirit dhe rrahin të na i fshijnë gjurmët tona, bisedat, këngët, vallet, o bir.

– Pastaj, Nënë?

– Pastaj vijnë erërat nga të katër anët, sa nga malet, sa nga fushat dhe i mundin furtunat dhe gjurmët tona mbesin të paprekura. Ja, e sheh këtë trung këtu? Ky trung është shumë i moçëm dhe mban mend shumë furtuna të tilla dhe mua tashti m’i rrëfen të tëra me një gjuhë të heshtur që ti nuk e dëgjon se je i vogël. Kur të rritesh edhe ca, trungu do të të flasë edhe ty. Pak më parë rnë rrëfente për një mbretëreshë dhe për Pinin e vogël. Më rrëfente sesi mbretëresha ishte ndeshur me furtanat e egra pasi kishte mbetur pa albatrosin e vet. Më tregonte sesi ishte hedhur midis dallgëve pikërisht si një albatros. Më tregonte se, para se të hidhej, edhe ajo kishte qëndruar para këtij trungu dhe i kishte folur për Pinin e vogël që po e linte në kujdesin e tij.

– Doniiikë! – u dëgjua thirrja e karrocierit, anija është gati, po pret të niseni.

– Nisu, bir! – i tha Ajo djalit, – nisu se tash po VIJ edhe unë sa t’i lë një fjalë trungut. Djali mori një vrap të lehtë. Era nisi të lozë me balluket e tij. E ëma e vështroi dhe në përfytyrimin e saj ai u rrit. Sa më shumë largohej, aq më shumë rriteshin përmasat e tij derisa në vegimin e saj u shfaq trajta e kryetrimit: “E dija se do të shfaqeshe – i foli Ajo përfytyrimit të vet, – e dija se patjetër do të vije në takimin e fundit me mua, Gjergj. Dhe në qoftë se kronikat aziate flasin për vdekjen tënde, ato e përmendin vetëm emrin tënd, të dytë, emrin që vetë ta vunë. Po emri yt i parë, ja, vjen edhe përtej varrit. Gjergj, unë e di se trungu i ullirit nuk flet. Ai ishte vetëm një mashtrim për djalin, po unë i flisja hijes sate. E dija se ti je këtu diku dhe më dëgjon. Unë po nisem përtej detit, sipas fjalës sate. Nuk e kam lehtë. E di, Gjergj, se më nuk do të kthehem kurrë, se kurrë nuk do t’i shoh më këto vende, këtë qiell e këtë det, këtë trung ulliri e atë albatros. Tashti koha do të kthehet prapa, sipas atij kalendarit të tyre, që i thoshe Hixhër. Mbase, më vonë do të kthehet sërish së mbari dhe ne do të jemi prapë bashkë. Sidoqoftë, tashti po ndahemi. Do të shëtisim shekujve poshtë e lartë. Koha ka mjaft hapësirë për shëtitje. Unë do të jem e qetë dhe e lumtur që jetova në kohën tënde. I përkisja kësaj kohe edhe kur ti ishe i të gjithëve, kur të gjithë ishin të tutë. Lamtumirë, Kryetrim!” Në vegimin e saj përfytyrimi i Gjergjit u tret. Ajo mblodhi kindin e pelerinës që ia hidhte era dhe u nis drejt molit.

Duke kaluar përmes sheshit ndjeu sesi u hap një derë dhe në të u duk një plakë që kishte vënë dorën si strehë mbi ballë. Pastaj u hap edhe një portë, pastaj edhe një tjetër. Po niset Donika, – dëgjoi sesi i foli dikush një tjetri dhe kjo ndjeu një ngrohtësi në kraharor, një ndjesi prej nëne. Nuk ishte mësuar ta thërrisnin mbretëreshë dhe nuk e honepste. Donikë e thërriste edhe vetë Gjergji. Kur arriti në. mol, ku e priste karrocieri bashkë me dy luftëtarë dhe me të birin, ajo pa se sheshi ishte mbushur me njerëz.

– Të priftë e mbara, Donikë dhe na u kthefsh shpejt! – uroi karrocieri, duke e fshehur bindjen se më s’do ta shihte kurrë.

— E mbara qoftë me ju, vëlla! – ia ktheu Ajo, e bindur se më s’do të arrinte kurrë ta shikonte vendin e saj.

Ajo kaloi shkallaren dhe hipi në anije bashkë me të birin. Pastaj qëndroi në kuvertë me shikim nga sheshi. Anija nisi të largohej nga moli. Ujërat mbllaçiteshin për barkun e saj. Donika mbante gjithnjë shikimin nga sheshi ku valëviteshin në ajër duart, shamitë… Anija largohej gjithnjë. Midis sheshit dhe anijes u fut largesa. Sheshi u mjegullua në shikimin e Donikës. Era ia shpalonte lehtë kindat e pelerinës së saj të zezë.

– Nënë, – e thirri i biri, – shiko si i çan ujërat anija!

– E shoh, o bir! – i foli ajo me përkëdheli, duke i fshehur sytë e përlotur nga i biri. – Kështu si ne në anije midis ujërave të detit na ishte njëherë një popull i tërë. Dhe deti ishte i qetë, dhe njerëzit ishin të lumtur, dhe nënës i thoshin Nënë, dhe bukës i thoshin Bukë, dhe ujit i thoshin Ujë. Dikur, papritmas zunë të shqetësonin ujërat, pastaj u çuan valët sa bjeshkët, pastaj u shfaqën furtunat. Anija hepohej para përbindëshave të ujit e të qiellit. Uji sterronte, qielli sterronte. Fanari nuk dukej askund. Dikur, midis tyre u ngrit një Kapedan. E zuri fort timonin me duar dhe nisi ta drejtonte anijen valëve, midis sqotave, drejt furtunave. Para tij hapeshin hone e gjeratore, por ai nuk jepej. Syri i tij pishë që larg shikonte fanarin dhe pa u trembur drejtonte anijen…

Ajo akoma i fshihte sytë e përlotur nga i biri, po kureshtja e tij tashmë bridhte nëpër një det tjetër me sqotë e me stuhi.

– Pastaj, Nënë? – foli i biri – u bëri ballë kapedani furtunave?

Kapedani nuk dorëzohet kurrë, o bir – iu përgjigj e ëma, ai çan përpara si ai albatrosi që ta tregova atje në mol. Ai pushon sipër reve vetëm kur është moti i qetë. Edhe Kapedani i anijes që të tregova, i kaloi të gjitha furtunat dhe e shpuri anijen drejt fanarit. Po ishte lodhur shumë. Edhe ishte plakur Kapedani. Kur doli në breg kërkoi ta mbështetnin për një trungu të moçëm të ullirit, me fytyrë kah deti. Tashti më lini të qetë – u tha shokëve – se dua të prehem pak. Ata u hoqën mënjanë dhe Kapedani i mbylli sytë. Atë e zuri një gjumë i rëndë dhe nuk u zgjua më…

– Nuk u zgjua? – pyeti i shqetësuar i biri.

– Nuk u zgjua. Ai ishte gjumi i vdekjes…

– Po sikur të shfaqeshin prapë furtunat?

– Para furtunave të reja gjithmonë ngrihen kapedanët e rinj, o bir!

Midis ujërave të detit një anije çante përpara. Me vete bartte nënë e bir, bartte pikëllimin e ndarjeve, barrën më të rëndë të jetës. Midis detit të kaltër e qiellit të kaltër, fluturonin fjalët: Nënë, Bukë, Ujë.

Marrë nga libri “Pëllumbi i paqes”. Radhiti “Armagedoni”.