Shkruan: Prof. dr. Fejzulla BERISHA

Më 12 qershor 1999, kujtohet një ndër ngjarjet më monumentale në historinë e shqiptarëve të Kosovës – dita kur përfundoi sundimi shtypës serb dhe nisi një epokë e re drejt lirisë, vetëvendosjes dhe ndërtimit të shtetit. Ky çlirim nuk erdhi si një akt i befasishëm, por si kulmim i një rezistence të gjatë dhe të shumëformshme: politike, kulturore dhe ushtarake, që përfundoi me ndërhyrjen vendimtare të NATO-s pas një varg ngjarjesh tragjike që shënuan përgjithmonë memorien historike të këtij populli.

I. Rrënjët e shtypjes dhe rezistenca paqësore

1. Shfuqizimi i autonomisë (1989)
Në vitin 1989, presidenti serb Sllobodan Millosheviq, me masa të dhunshme dhe antikushtetuese, shfuqizoi autonominë e Kosovës, duke e vendosur atë nën kontroll të drejtpërdrejtë të Beogradit. Mijëra shqiptarë u larguan me forcë nga puna në institucione publike, administratë, shëndetësi dhe arsim. Universiteti i Prishtinës u vendos nën administrimin serb, ndërsa mësimi në gjuhën shqipe u ndalua në mënyrë sistematike.

2. Rezistenca paqësore (1990–1998)
Nën udhëheqjen e Ibrahim Rugovës, u ngrit një sistem paralel institucional që synonte ruajtjen e identitetit kombëtar dhe organizimin e jetës politike e shoqërore në kushte pushtimi. U zhvilluan zgjedhje për një kuvend paralel, ndërsa arsimi në gjuhën shqipe u zhvillua në shtëpi private – një formë rezistence paqësore që për vite me radhë mbajti gjallë aspiratat për liri.

II. Kalimi në rezistencë të armatosur dhe reagimi serb

1. Krijimi i UÇK-së
Me përkeqësimin e kushteve të jetës dhe mospërfilljen e kërkesave paqësore, në vitin 1996 doli në skenë Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), e cila synonte çlirimin e vendit përmes luftës së armatosur. Fillimisht e stigmatizuar si “organizatë terroriste” nga qarqe ndërkombëtare, UÇK fitoi shpejt mbështetje masive nga popullata shqiptare dhe u bë faktor vendimtar në ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës.

2. Masakra e Prekazit (mars 1998)
Më 5, 6 dhe 7 mars 1998, forcat serbe rrethuan dhe sulmuan kompleksin e familjes Jashari në Prekaz, duke vrarë mbi 50 anëtarë të saj, përfshirë gra, fëmijë dhe pleq. Adem Jashari, komandant i njohur i UÇK-së, ra bashkë me familjen e tij në një akt që u kthye në simbol të rezistencës kombëtare. Kjo ngjarje shënoi një pikë kthese në luftën për çlirim.

III. Lufta dhe kulmi i dhunës (1998–1999)

1. Eskalimi i dhunës dhe masakrat e organizuara
Masakra e Reçakut (15 janar 1999): Në këtë fshat afër Shtimes, forcat serbe ekzekutuan 45 civilë të paarmatosur. William Walker, shefi i misionit të OSBE-së, e cilësoi masakrën si “krim kundër njerëzimit”, duke nxitur reagim ndërkombëtar të menjëhershëm.
Masakra e Krushës së Madhe (25–27 mars 1999): U ekzekutuan mbi 240 civilë shqiptarë, kryesisht burra dhe djem të ndarë nga familjet, në një ndër masakrat më të mëdha të luftës.
Masakra e Mejes (27 prill 1999): Gjatë përpjekjeve për t’u larguar nga zona e Gjakovës, mbi 300 civilë u ekzekutuan dhe u varrosën në varre masive.
Masakra e Poklekut, Drenas: 53 civilë, kryesisht gra dhe fëmijë, u dogjën të gjallë në një shtëpi të rrethuar nga forcat serbe.

IV. Ndërhyrja e NATO-s dhe fushata e bombardimeve

1. Dështimi i negociatave në Rambuje
Në shkurt – mars 1999, në Rambuje të Francës u zhvilluan negociata që parashihnin autonomi për Kosovën dhe praninë e forcave ndërkombëtare. Serbia refuzoi marrëveshjen, duke i hapur rrugë ndërhyrjes ndërkombëtare.

2. Fillimi i fushatës ajrore të NATO-s (24 mars 1999)
NATO nisi bombardimet kundër caqeve ushtarake dhe infrastrukturore serbe në Kosovë dhe Serbi. Kjo ishte hera e parë që Aleanca Atlantike ndërhynte ushtarakisht për arsye humanitare pa një mandat të drejtpërdrejtë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

3. Spastrimi etnik
Gjatë bombardimeve:
-Rreth 1000,000 shqiptarë u detyruan të largohen në Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të Zi.
-Rreth 150,000 shqiptarë u zhvendosën brenda Kosovës.
-Mijëra shtëpi, shkolla dhe objekte fetare u dogjën apo u shkatërruan.

V. Çlirimi i Kosovës – 12 qershor 1999
1. Marrëveshja e Kumanovës (9 qershor)
Pas 78 ditësh bombardime dhe presioni ndërkombëtar, Serbia nënshkroi marrëveshjen për tërheqjen e forcave ushtarake dhe policore nga Kosova.

2. Hyrja e trupave të NATO-s

Më 12 qershor, trupat e KFOR-it hynë në Kosovë:
-Trupat britanike, nën komandën e gjeneralit Mike Jackson, hynë në Prishtinë dhe rivendosën rendin.
-Trupat gjermane u pritën me entuziazëm në Prizren.
-Në qytete si Pejë, Gjakovë, Suharekë dhe Ferizaj, qytetarët dolën rrugëve me flamuj dhe lot gëzimi për të pritur aleatët.

VI. Pas çlirimit: Ndërtimi i paqes dhe institucioneve

1. Vendosja e UNMIK-ut dhe KFOR-it
-Misioni i Kombeve të Bashkuara (UNMIK) mori përgjegjësinë për administrimin civil të Kosovës.
-NATO vendosi një forcë shumëkombëshe prej mbi 50,000 trupash për të garantuar sigurinë dhe kthimin e refugjatëve.
2. Rindërtimi institucional
-U ngritën institucionet e përkohshme të vetëqeverisjes.
-Arsimi dhe shëndetësia kaluan në duart e autoriteteve vendore.
-Filloi procesi i identifikimit të viktimave dhe hapja e varrezave masive në Kosovë dhe Serbi (si Batajnica, Petrovo Selo dhe Rudnica).

VII. Trashëgimia e 12 qershorit

Dita e çlirimit nuk është vetëm një moment historik, por një simbol i triumfit të vlerave njerëzore ndaj dhunës dhe gjenocidit. Ajo përfaqëson fitoren e drejtësisë, dinjitetit dhe të drejtës për të jetuar të lirë.
Trashëgimia e saj na kujton përherë:
-Të nderojmë sakrificën e dëshmorëve.
-Të ruajmë me përkushtim lirinë e fituar me gjak.
-Të ndërtojmë një shtet demokratik, të drejtë dhe gjithëpërfshirës.

Në këtë përvjetor, Kosova përkulet me respekt para të rënëve, para bashkëpunimit ndërkombëtar që mundësoi lirinë, dhe para idealit që mbajti gjallë një popull në dekada robërie – lirinë që kurrë nuk duhet shpërdoruar.