Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1. Pavarësia e Kosovës si Dëshmi e Vullnetit të Popullit

Më 17 shkurt 2008, përfaqësuesit legjitimë të popullit të Kosovës, të zgjedhur përmes një procesi demokratik dhe pluralist, shpallën pavarësinë e Republikës së Kosovës. Ky akt ishte shprehje e drejtpërdrejtë e vullnetit të popullit, i cili është themeli mbi të cilin ndërtohet çdo shtet sovran dhe demokratik. Ky vullnet është i paprekshëm, i pandryshueshëm dhe i patjetërsueshëm, ashtu siç është e drejtë e popujve të përcaktojnë fatin e tyre në përputhje me normat dhe parimet e të drejtës ndërkombëtare.

Pavarësia e Kosovës është rezultat i një procesi të gjatë historik, juridik dhe politik, që përfshin: Rebelimin e popullit shqiptar kundër sundimit serb (1981-1999); Ndërhyrjen ndërkombëtare humanitare të NATO-s në vitin 1999; Administrimin e përkohshëm nga Kombet e Bashkuara në bazë të Rezolutës 1244 të KS të OKB-së; Procesin e Vjenës (2005-2007), ku u përcaktua se Kosova nuk mund të rikthehej nën sovranitetin serb; Shpalljen e pavarësisë më 17 shkurt 2008 dhe konfirmimin e saj nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (2010).

Duke u mbështetur në këto zhvillime historike dhe juridike, Republika e Kosovës ka një sovranitet të pacenueshëm dhe të mbrojtur me të gjitha mjetet ligjore dhe kushtetuese që ka në dispozicion shteti.

2. Pavarësia e Kosovës në Dritën e të Drejtës Ndërkombëtare

E drejta për vetëvendosje është një e drejtë themelore e popujve, e njohur në të drejtën ndërkombëtare, përfshirë: Kartën e Kombeve të Bashkuara (neni 1, paragrafi 2); Deklaratën e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së mbi të Drejtën për Vetëvendosje (Rezoluta 1514/1960); Akti Final i Helsinkit (1975), i cili njeh të drejtën e popujve për të zgjedhur lirisht statusin e tyre politik.

Rasti i Kosovës u konfirmua si legjitim edhe nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në vitin 2010, e cila në opinionin e saj këshillimor vendosi se Shpallja e Pavarësisë së Kosovës nuk e ka shkelur të drejtën ndërkombëtare. Në këtë mënyrë, u konfirmua se Kosova ka të drejtë të funksionojë si një shtet i pavarur dhe sovran, pavarësisht kundërshtimeve të Serbisë apo të disa shteteve të tjera.

1. Rasti i Timorit Lindor – Timori Lindor u nda nga Indonezia në vitin 2002 pas një konflikti të gjatë dhe një referendumi që konfirmoi dëshirën e popullit për pavarësi. Ashtu si Kosova, Timori Lindor kaloi përmes një periudhe administrimi ndërkombëtar nga OKB-ja përpara se të bëhej shtet i pavarur.

2. Rasti i Sudanit Jugor – Pas një referendumi në vitin 2011, Sudani Jugor shpalli pavarësinë nga Sudani. Ky rast konfirmon se e drejta për vetëvendosje dhe vullneti i popullit janë parime themelore të rendit ndërkombëtar, pavarësisht kundërshtimeve nga shteti amë.

3. Rasti i Eritresë – Eritrea fitoi pavarësinë nga Etiopia pas një lufte të gjatë çlirimtare dhe një referendumi të organizuar nga OKB-ja. Ky rast tregon se ndërhyrja ndërkombëtare dhe vullneti i popullit janë faktorë kyç për krijimin e shteteve të reja.

Kosova i përmbush të gjitha kriteret e një shteti sipas Konventës së Montevideos (1933), që përcakton se një shtet duhet të ketë:
– Popullsi të përhershme;
– Territor të përcaktuar;
– Qeveri funksionale;
– Aftësi për të hyrë në marrëdhënie ndërkombëtare.

3. Sovraniteti i Kosovës dhe Integriteti Territorial

Territori i Kosovës është i pacenueshëm dhe i garantuar nga Kushtetuta e Republikës së Kosovës. Në nenin 1 të Kushtetutës thuhet qartë se Kosova është shtet i pavarur, sovran dhe i pandashëm.

Sfidat ndaj sovranitetit të Kosovës:

1. Ndërhyrjet e Serbisë përmes strukturave paralele – Serbia vazhdon të financojë dhe mbështesë struktura ilegale në Veri të Kosovës, të cilat minojnë funksionimin e shtetit. Për shembull, sulmet ndaj KFOR-it dhe Policisë së Kosovës në Banjskë më 24 shtator 2023 ishin dëshmi e përpjekjeve për destabilizim.

2. Kushtëzimet ndërkombëtare dhe marrëveshjet e Brukselit – Marrëveshjet e ndërmjetësuara nga BE-ja kanë pasur efekte të ndryshme mbi sovranitetin e Kosovës. Serbia shpesh e përdor dialogun për të zvarritur njohjen dhe për të minuar pozicionin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare.

3. Mosnjohja nga disa vende dhe pengesat në anëtarësimin ndërkombëtar – Pavarësisht njohjes nga mbi 100 shtete, Kosova ende nuk është anëtare e OKB-së dhe përballet me vështirësi në anëtarësimin në organizata si NATO dhe BE për shkak të vetos së disa vendeve si Spanja, Rusia dhe Kina.

4. Detyrimi për të Mbrojtur Shtetësinë dhe Vullnetin e Popullit

Shteti i Kosovës ka për detyrë të mbrojë pavarësinë dhe integritetin territorial me të gjitha mjetet kushtetuese dhe ligjore. Kjo përfshin: Forcimin e institucioneve shtetërore për të parandaluar ndërhyrjet e jashtme; Rritjen e bashkëpunimit me aleatët ndërkombëtarë, sidomos me SHBA-në dhe BE-në; Zbatimin e reformave për të përshpejtuar integrimin evropian dhe euroatlantik; Ndërprerjen e çdo përpjekjeje për ndarjen territoriale ose statusin special për veriun e Kosovës, i cili do të krijonte precedentë të rrezikshëm për rajonin.

5.Kosova është e Pacenueshme si Republikë Sovrane

Vullneti i popullit të Kosovës, i shprehur më 17 shkurt 2008, nuk mund të vihet në pikëpyetje. Pavarësia është një realitet i pakthyeshëm dhe duhet të mbrohet me të gjitha mjetet në dispozicion të shtetit. Çdo përpjekje për ta minuar atë është në kundërshtim me parimet e rendit demokratik dhe me të drejtën ndërkombëtare. Për këtë arsye, Kosova duhet të forcojë institucionet e saj, të shtojë përpjekjet për njohje ndërkombëtare dhe të mbështetet në aleancën me SHBA-në dhe BE-në për të siguruar të ardhmen e saj si një shtet i zhvilluar dhe sovran.