Nga: Rowan Pelling (titulli: The Salt Path scandal has blown up, but there is already another memoir storm brewing)

Nuk është ndonjë lajm i madh fakti që disa rrëfime autobiografike janë të zbukuruara. Njërit prej vëllimeve të tij, i ndjeri Clive James i vuri me zgjuarsi titullin Kujtime të pasakta [Unreliable Memoirs], për të nënvizuar faktin se autorët priren të zbukurojnë anekdotat e veta. Por, një gjë është zbukurimi, dhe një gjë tjetër është të shqepësh gjithçka përgjatë qepjeve, të fusësh brokadë dhe një Homer Simpson të qëndisur me dorë, dhe të përpiqesh të këmbëngulësh se përpjekja jote është po aq autentike sa Tapiceria e Bajesë.

Pikërisht kjo është ajo që ndodhi me rrëfimin e autorit James Frey, për varësinë e tij ndaj drogës, Një milionë copëza të vogla [A Million Little Pieces], ku u zbulua se shumë detaje ishin të trilluara – përfshirë pretendimin se kishte kaluar 87 ditë në burg pas një përplasjeje me policinë, kur në fakt kishte qenë vetëm disa orë në burg.

Dhe tani, akuza të ngjashme janë drejtuar ndaj bestsellerit të madh në Mbretërinë e Bashkuar, Shtegu i kripës [The Salt Path], shkruar nga Raynor Winn. Libri paraqitet si një tregim shpengimi i një çifti që humbi shtëpinë e vet në Uells – pas një investimi të keq në biznesin e një miku dhe zbulimit të papritur se shtëpia e tyre ishte përdorur si kolateral. Pasi përjeton një goditje pas tjetrës, Raynor mëson se bashkëshorti i saj, “Moth”, vuan nga CBD-ja (një gjendje e pashërueshme dhe degjenerative e ngjashme me Parkinsonin), dhe të dy nisen në një shëtitje epike përgjatë bregdetit, 600 milje të gjatë, për të gjetur veten përmes natyrës. Në fund të librit, ata përjetojnë një epifani dhe Mothi madje zbulon se gjendja e tij shëndetësore është përmirësuar ndjeshëm.

E vetmja problematikë është se, siç është pohuar, e vërteta mund të ketë qenë disi ndryshe. Një hetim nga The Observer ka ngritur dyshime mbi shumë aspekte të librit – i cili u shndërrua në një film bestseller me Gillian Andersonin në rol kryesor – dhe ka akuzuar Winnin për “përvetësim fondesh” nga një punëdhënës i mëparshëm, për përdorimin e një emri të rremë, si dhe për mos zbardhjen e të vërtetës mbi gjendjen shëndetësore të bashkëshortit të saj dhe detajeve që frymëzuan librin.

Çifti këmbëngul se libri është “historia e vërtetë” e udhëtimit të tyre, por tashmë dimë se emrat e vërtetë të Raynor dhe Moth Winnit janë më pak ekzotikë si Sally dhe Tim Walker (me gjithë respektin, nëse do quhesha Tim, ndoshta do e ndryshoja emrin në Moth apo Hawk). Në raportimin e The Observer-it, Sally akuzohet për mashtrim ndaj një kompanie të vogël familjare, në vlerën 64 mijë funteve, gjë që bëri që çifti të merrte hua nga një i afërm i Timit duke përdorur shtëpinë si kolateral. Kur biznesi i të afërmit dështoi, kredia u kërkua menjëherë dhe shuma e detyrimit kishte arritur afërsisht në 150 mijë funte, duke çuar në shitje të detyruar të shtëpisë së tyre.

Gjithashtu, pretendohet se çifti zotëron një pronë të rrënuar dhe të pabanuar në Francë, e cila nuk është përmendur kurrë në libër. Së fundi, dhe më seriozja, janë ngritur pyetje edhe mbi sëmundjen e Tim/Mothit, pasi disa mjekë specialistë që trajtojnë CBD-në thonë se është e pabesueshme që dikujt që vuan nga kjo sëmundje t’i ndihmojë ecja e gjatë dhe e mundimshme – e lëre më të mbijetonte edhe 18 vjet të tjera. Ata që e kanë këtë gjendje, zakonisht vdesin brenda gjashtë deri në tetë vjet, dhe ata që mbijetojnë më gjatë janë jashtëzakonisht të paaftë.

Autorja ka dhënë një deklaratë përmes agjentit të saj, duke thënë se artikulli i Observer-it është “shumë mashtrues” dhe se ajo dhe bashkëshorti i saj “po marrin këshilla ligjore”, duke i lënë ndjekësit e thashethemeve të etur për kapitullin e radhës. Duhet të pranoj se jam shumë më e interesuar për këtë skandal sesa për “kujtesën” e thjeshtë dhe frymëzuese për shërimin në natyrë.

Ashtu si miliona të tjerë, ka diçka që i flet pjesës më themelore dhe argëtuese të natyrës njerëzore, kur sheh një rrëfim perfekt që pastaj shembet.

E pamë këtë në rastin e Elizabeth Holmesit, drejtoreshës së famshme të kompanisë amerikane Theranos, e cila pretendonte se mund të diagnostikonte sëmundje të shumta me vetëm një pikë gjaku. Ajo tërhoqi 700 milionë dollarë në investime dhe artikuj të pafund lavdërues për një pajisje që nuk funksionoi kurrë. Tani është në burg duke vuajtur një dënim prej 11 vjetësh – për mashtrim ndaj investitorëve. Por, ky është një mashtrim i vogël krahasuar me Sam Bankman-Friedin, i cili keqpërdori miliarda dollarë nga fondet e depozituara në bursën e tij të kriptomonedhave FTX.

Krahasuar me këta gjigantë të mashtrimit, është i parëndësishëm fakti që çdo shkrimtar që mitizon veten – apo shton elementë të trilluar në një histori që pretendohet si e vërtetë. Por, pyetja “si mendonin se do t’ia hidhnin pa u kuptuar?” mbetet jashtëzakonisht joshëse. Merrni si shembull Herman Rosenblatin, i cili dukej se kishte shkruar një bestseller të garantuar dhe prekës në formën e kujtimeve për Holokaustin, me titullin Engjëlli te gardhi: Historia e vërtetë e një dashurie që mbijetoi. Rosenblat pretendonte se kishte takuar për herë të parë gruan e tij kur ajo, si fëmijë nëntëvjeçar, i kishte dhënë ushqim përmes gardhit elektrik të kampit të përqendrimit në Shliben të Gjermanisë.

Vite më vonë, ata u ribashkuan rastësisht në Koni-Ajlend dhe zbuluan lidhjen nga e kaluara, ose të paktën kështu rrëfehej historia. Libri u anulua dy muaj para botimit (pas një episodi ku Oprah Winfrey e kishte quajtur atë “historinë më të madhe të dashurisë që kishte dëgjuar ndonjëherë”), kur u zbuluan detajet e pavërteta. Ajo që e bën këtë rast veçanërisht prekës është fakti që Rosenblati dhe gruaja e tij ishin vërtet të mbijetuar të Holokaustit dhe ai kishte qenë i burgosur në Shliben. Zbukurimet e tij dukeshin krejtësisht të panevojshme dhe, megjithatë, siç e dinë të gjithë shkrimtarët, ekziston një vijë shumë e hollë midis faktit dhe trillimit. Botuesit zakonisht rezervojnë detajet për historitë më të përsosura për stilin e Holivudit, dhe në rastin e Rosenblatit ai i kishte shitur paraprakisht – për 25 milionë dollarë – të drejtat për një film mbi kujtimet e tij.

Ndonjëherë, paratë nuk janë motivi kryesor, sa dëshira e shkrimtarit për ta paraqitur veten si heroi apo heroina e historisë. Dikush që kam njohur dikur – e përfshirë në botën letrare – u fiksua në një autor të suksesshëm të librave të udhëtimeve, i cili kishte kaluar kohë në Azinë Qendrore. Në një moment, ajo madje pretendoi se kishte marrë një propozim martese prej tij – megjithëse në të njëjtën periudhë thoshte gjithashtu se telefoni i saj po përgjohej nga MI5. Ky obsesion përfundimisht e çoi në shkrimin e kujtimeve për aventurat e saj në të njëjtën pjesë të botës: një rrëfim që, për ata që njihnin historinë origjinale të udhëtarit, kishte ngjashmëri shqetësuese.

Pa dyshim, elementi më i çuditshëm i librit ishte pretendimi i saj se kishte qenë pranë një prej sulmeve terroriste të 7 korrikut dhe se kishte mbajtur në krahë një pasagjer që po vdiste. Ndoshta ajo ishte vërtet një Florence Nightingale e kohëve moderne, por dukej e çuditshme që nuk ishte thirrur për të dëshmuar në hetimin e hollësishëm që pasoi shpërthimet. Më pas, rastësisht mësova nga një bisedë, se nxënëset e klasës së gjashtë në shkollën time të vjetër e kishin zgjedhur librin për klubin e leximit. I tregova një anëtari të stafit se pse kisha dyshime për autenticitetin e librit, dhe grupi e shndërroi diskutimin në një bisedë për detyrimin që ka një autor ndaj të vërtetës dhe mënyrat më të mira për të dalluar atë që sot do ta quanim dezinformim.

Madje, teksa po shkruaj këtë, më kanë njoftuar që një tjetër skandal i madh mund të shpërthejë rreth kujtimeve të një autoreje, me tematikë “afër natyrës”. Ndërkohë, mjafton të hedhësh një sy te debatet private në internet që shpërthejnë sa herë dalin memoaret nga një personazh i njohur, që nuk përmend zakonet me kokainë apo lidhjet e papërshtatshme dashurore. Ne shkrimtarët jemi shpirtra xhelozë nga natyra, duke i përçmuar thellësisht sukseset e autorëve të memoareve që marrin vendin e parë në shitje, sepse jeta e tyre mori papritur një kthesë magjepsëse – apo sepse ata mbrohen nga një ushtri avokatësh dhe zëdhënësish.

Me vëllezërit dhe motrat shpesh ankohemi që prindërit tanë kanë qenë shumë të mirë saqë ne nuk mund të shkruajmë një kujtesë tronditëse për fëmijërinë. Dhe, sa herë që shkruaj për familjen time, është e pashmangshme që njëri prej tyre të më telefonojë dhe të ankohet për ndonjë detaj të shtrembëruar – sepse as dy njerëz nuk i kujtojnë ngjarjet njësoj, me të njëjtin lente të brendshme dhe regjistrues të memories.

Një nga përvojat më të këqija në jetën time si gazetare ndodhi pasi kisha shkruar një kolumne për një ndodhi të çuditshme me pushkë ajri dhe për mënyrën sesi djemtë gjithmonë përfundojnë duke qëlluar gabimisht një shok në të pasme. Kisha treguar një histori që përfshinte vëllain tim dhe një shok shkolle të cilin e përmenda me emër, sepse mendoja se do të qeshnin prindërit e tij (miq të vjetër të nënës sime), pasi djali i tyre kishte qenë mishërimi i Xhast Uilliamit – gjithmonë në telashe.

E kujtoj mirë ngjarjen sepse e pashë nënën time teksa nxirrte plumbin me një teh. Por, në vend të qeshjes, u akuzova për gënjeshtër nga prindërit e zemëruar. Doli që nëna ime – e cila e adhuronte këtë djalë çapkën – nuk i kishte thënë kurrë asnjë fjalë familjes tjetër. Të gjitha rrëfimet varen nga perspektiva e gjerë që ke. Mosha, këndvështrimi dhe paragjykimet e brendshme luajnë rol, ndaj kemi atë shprehjen moderne të tmerrshme – “e vërteta ime”.

Pavarësisht këtyre grackave të qarta, etja e madhe për “histori të vërteta” në botën e botimeve – që i bën ato gjithnjë e më të përshtatshme për Netflix-in – nuk shuhet kurrë. Shpesh pyes veten, nëse Nancy Mitford do t’i shkruante romanet e saj sot, a do të cilësohej Në kërkim të dashurisë, me të gjitha referencat për ekscentricitetin e familjes së saj të vërtetë Mitford, si një memoar? Publiku nuk dëshiron më një roman à clef, por kërkon fakte të papërpunuara, të zjarrta dhe të nxehta për t’u përtypur – gjë që mund të shtyjë një shkrimtar të dëshpëruar drejt motiveve të pandershme.

Është krejtësisht i kuptueshëm tundimi për të hyrë në një jetë më të suksesshme, më frymëzuese, me marrëveshje filmash, miqësi me të famshëm dhe duartrokitje. A çon kjo drejt shtrembërimeve? Në rastin e Shtegut të kripës, vetëm koha dhe ekspertiza ligjore do ta tregojnë.

Një gjë mbetet e sigurt: qeniet njerëzore janë shumë më të çuditshme sesa do të mund të kuptonim ndonjëherë. E vërteta e zhveshur shpesh është më e mirë se versioni i zbukuruar. Veprimet mund të jenë të pakuptueshme: heronj, armiq, shkrimtarë, ëndërrimtarë dhe të dëshpëruar. Kjo, në fund të fundit, është arsyeja pse lexojmë: për të hyrë në botë të tjera, për të testuar kufijtë e tyre dhe për të parë se çfarë thonë ato botë për ne. /Telegrafi/