Shkruan: Naim Lushi

(10 qershor 1999)

Në orët e pasmesnatës në Burgun e Lipjanit, rrapëllima e dyerve ishte disi ndryshe. Dukej më tmerruese. Gjithë ajo zhurmë hekurash e cila bashkohej me britmat e klithjet torturuese të njerëzve, e me krismat e shumta të armëve të zjarrit, që nuk dihej saktësisht se nga vinin, nga brenda apo nga jashtë burgut, të krijonte përfytyrimin e një skene të rëndë horrori, ku dora e vdekjes qëndronte e zgjatur prapa secilës derë. Të kudodëgjuara nuk të linin mundësinë e orientimit të saktë vëzhgues. “Melodia” e kërcitjes së hekurt të grilave, sikur po na ftonte në vallen e pashmangshme të vdekjes. Mbase kishte ardhur momenti. E momenti më i vështirë kalonte atëherë kur hapej dera e qelisë tënde, pavarësisht fatit që të priste, sepse ndërpritej shekulli i pritjes së të panjohurës.

Atë ditë, gjatë ditës kishte pasur fluturime avionësh mbi burg, aq poshtë saqë, besoje se, nga dritarja e vogël e dhomës pothuajse mund të zgjasje dorën e t’ua prekje barkun e tyre. Nuk e dinim nëse ishin të NATO-s apo jo, sepse, sipas bindjes tonë, lufta ishte në vlugun e saj dhe nuk e dinim se si i kishte rrjedhur fati. Terr i plotë informativ, asnjë informatë, qoftë për luftën, qoftë për ushtrinë tonë, qoftë për familjet tona, apo edhe për blloqet eventuale ndërluftuese. Nga s’na shkonte mendja, dhe për çudi, mëndja fluturon më larg, kur trupi është i lidhur. Sido që të jetë, çfarëdo që të ishin ata aeroplan, vetëm ngazëllim nuk shkaktonin, sepse panika ishte mbjell thellë tek të burgosurit, që vinin nga bombardimet dhe masakrat në Dubravë. Kushdo kërkonte një përgjigje, por askush nuk e kishte atë. Nuk e kisha as unë, ndonëse mora të drejtën të jap një mendim inkurajues. “Janë avion të NATO-s, Kosova është çliruar dhe ata po monitorojnë serbët se si po i trajtojnë të burgosurit” thash, duke mos pasur as më të voglën ide se ajo kishte ndodhur më të vërtetë. Psikologjia e të frikësuarit e rrëmben shpresën qoftë edhe të rrejshme, nëse e thua bindshëm. Nuk isha as vet më pak i frikësuar, por thënë të drejtën unë po besoja më pak sesa ata që më dëgjonin, në atë që po thosha. Megjithatë ajo funksionoj, dhe një lum pyetjesh, atë ditë, vërshuan drejt meje nga të burgosurit, sado qe unë isha me ta, aty brenda dhe po aq i painformuar sa vet ata. Për një çast u ndjeva si profet, por më vonë mu kujtua që unë madje s’kisha lexuar, plotësosh, as edhe një libër fetarë ndaj vendosa të rri me këmbë në tokë.

U hap dera e qelisë tonë, brenda së cilës ishim rreth 30 veta, në një hapësirë tejet të ngushtë, pa ujë e pa tualet, por vetëm me një kovë e cila duhej të shërbente për kryerjen e nevojave fiziologjike. Të mbyllur aty pa kurrfarë përkujdesje, megjithëse vinim nga një tmerr i përjetuar në Masakrën e Dubravës, hapja e derës dhe mundësia e daljes, së paku në oborrin e burgut, sa për të marrë pakëz ajër të pastër ose për të bërë ca lëvizje më shumë, do të duhej të na gëzonte, por ishte ndryshe, gëzimi kishte harruar adresën tonë. Hapja e derës, në pikëpamjen tonë, do të thoshte udhëtimi ynë i fundit, rruga që të qonte në vdekje, madje nga ato më mizoret.
Na nxorën jashtë në grupe të vogla, nga 5 apo 6 veta, na mbështetën me kokë për muri dhe na lidhen duart nga prapa me konop të fortë, duke i shtrënguar aq shumë saqë të dukej sikur i tëri po të futej në mish dhe dalëngadalë po fillon të të thyej edhe kockat. Nuk guxonim të kthenim kokën nga asnjëra anë, por disi vjedhurazi e bëra atë dhe pash që vargu i njerëzve të lidhur ashtu shkonte deri në fundin e korridorit. Më kujtohet që në anën time të majtë kisha Musa Krasniqin, cimarin tim që nga qelia në Dubravë. Musa, më pëshpëriti: “i lamë duart” në kuptimin e asaj që “morëm fund”. I thash “jo Musë, ne po dalim nga burgu”. Në pikëpamjen tonë që të dy e thonim të njëjtën gjë, por në mënyra të ndryshme, sepse edhe unë po e mendoja fundin njëjtë, por e thosha në atë mënyrë, që të mos jetë dëshpëruese, sepse së paku shpirti ynë po dilte nga burgu.
Na drejtuan shkallëve tatëpjetë, me të shtyra e me të goditura, jashtë ndërtesës deri në një sallë të madhe, ku para nesh kishin dërguar shumë të burgosur të tjerë. Ata po qëndronin në gjunjë dhe me kokë poshtë. Ashtu na vendosen edhe neve në radhë e të tjerë të burgosur që sillnin pas neve. Mëngjesi na zuri ashtu. Na urdhëruan që të ngrihemi dhe ashtu të lidhur e të dërmuar siç ishim, na nxorën jashtë në grupe prej rreth 50 vetash. Akoma nuk po dinim se ç’po ndodhte dhe vdekja me pushkatim ishte mendimi i vetëm, “më i lezetshëm” që na sillej nëpër kokë.
Dalja jashtë sallës ku qëndruam tërë natën, solli befasinë më të habitshme për neve. Në oborrin e burgut kishte shumë autobus të parkuar. Mendimi për vdekjen tashmë kaloj në plan të dytë, ndonëse i pa shmangur. Për të vdekur po, por tashmë e dinim që s’do të vdisnim në Kosovë por diku në ndonjë vend të largët jashtë Atdheut tonë. Personalisht nuk e mendova Serbinë. Më shumë e mendova dërgimin tonë në Rusi dhe humbjen e përjetshme të gjurmëve tona. Nga këndvështrimi i sotshëm, mbase duket qesharak ky mendim. Atëherë nuk më dukej i tillë!
Nishexpres ishin autobusët që më ranë në sy. Në njërin nga ata më rastisi që të hipi edhe vet. Policët e armatosur që ishin në autobus me neve gjatë rrugës, na urdhëruan që të mbajmë kokën poshtë karrigeve e të mos shikojmë jashtë. Megjithatë, a të lë kureshtja pa parë, qoftë edhe me çmimin e ndonjë goditje? Pash nga jashtë dhe u habita tek po shikoja makinerinë e rëndë ushtarake serbe që po lëvizte në të njëjtin drejtim me autobusin ku ishim ne. Nga po shkonim vallë?
Rruga ishte e gjatë, e mundimshme dhe torturuese. Pas disa orëve rrugëtim të tillë më në fund ndaluam në një vend të panjohur, pranë një ndërtese të madhe e cila ngjasonte në burg. Njëri nga policët sapo doli nga autobusi, hapi krahët dhe bërtiti në gjuhën serbe: “kjo është toka jonë, ky është vendi ynë” mbase i lodhur dhe i çliruar nga frika gjatë rrugës. Nga ajo e kuptova që jemi në Serbi, por në cilin vend, kjo ishte akoma enigmë. Na futën brenda përmes kontrolleve të rrepta dhe torturave të reja të të njëjtit model me të cilin tashmë ishim mësuar. Të familjarizuar me dhimbjen e me tmerrin, asgjë më, sna dukej e panatyrshme. Një punë të mirë që kishim bërë në Dubravë, ishte djegia e administratës ku gjendej dokumentacioni ynë. Kjo na ndihmoj, së paku, në fillim të transferimit në këtë burg, sepse për asnjërin prej nesh ata nuk i posedonin të dhënat, ndaj nuk e dishin kush jemi. Do të ju duhet goxha kohë më vonë për ta rikompletuar atë dokumentacion.
Dhoma ku na vendosen, krahasuar me atë në Lipjan ishte shumë më e madhe, por edhe numri i të burgosurve brenda saj ishte më i madh, rreth 50. Në fund të korridorit ndodhej një kthinë pastrimi ku gjendshin edhe tualetet, të cilat na lejonin që ti përdorim. Ishte një lehtësim për neve, por s’kishte dallim në kushtet e tjera. Në dhomë nuk kishim as krevat e as dyshek, vetëm nga një batanije për person.
Për dallim nga Lipjani, ku krismat e bënin “melodinë e jetës” me rimat e vdekjes, nga oborri i burgut të Nishit ku na kishin vendosur, dëgjohej muzikë, gjithsesi në gjuhën serbe. Ndonjëherë ishte më torturuese sesa edhe vet krismat e Lipjanit, sepse ishte muzika me të cilën, shpesh, ishin argëtuar derisa ushtronin dhunë të shfrenuar ndaj neve.
Në një moment muzika që vinte nga altoparlanti u ndal. Ishte koha e lajmeve. Fjalia e parë në ato lajme, është fjalia që s’do ta harrojë kurrë në jetën time edhe pse vinte nga njeriu më i urryer ndonjëherë, nga Sllobodan Millosheviqi. Madje mund ta kujtoj edhe intonacionin e zërit brenda asaj fjalie.
“Qytetarë të dashur, lufta ka përfunduar” tha ai në gjuhën serbe, duke ju drejtuar popullit të tij serb. Asnjë fjalë tjetër nuk kemi dëgjuar. Brohoritja jonë shpërtheu grilat.
Tani merrte kuptim gjithë ajo makineri e rëndë që po lëvizte në të njëjtin drejtim me autobusin ku ishim ne. Ishte tërheqje.
Kosova kishte fituar lirinë e saj.
Për një moment asnjëri prej neve nuk e mendoj më fatin tonë, çmimin e lirisë jo se jo. E rëndësishme ishte se kishim fituar, ishim vend i lirë në mesin e vendeve të lira dhe kishim në krah botën përparimtare.
Brohoritjet për fitoren tonë nuk ndaleshin dhe së shpejti do të merrnim “shpërblimin” për gëzimin tonë.
Një rrahje brutale, e cila, mbase, ishte e vetmja që nuk na shkaktoj dhimbje, por kënaqësi.