Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare 1878-1912: Memorandume, vendime, protesta, thirrje Tiranë, 1978

Autorë: Stefanaq Pollo dhe Selami PULAHA

E përgatiti për botim Agim Morina

PROTESTË E POPULLSISË SË SHKODRËS, PODGORICËS, SHPUZËS…

Stamboll, më 8 maj 1878

Protestë e popullsisë së Shkodrës, Podgoricës, Shpuzës, Zhabjakut, Tivarit, Ulqinit, Gradës, Kelmendit, Hotit e Kastratit drejtuar ambasadorit të Francës në Stamboll kundër aneksimit të tokave shqiptare nga Mali i Zi.

Ne të nënshkruarit përfaqësues të popullsive të rretheve të Podgoricës, Shpuzës, Zhabjakut, Tivarit, Ulqinit dhe të rajoneve të Grudës (Malësia), Kelmendit, Hotit e Kastratit të krahinës së Shkodrës, kemi nderin t’ju drejtohemi shkëlqesisë suaj, që përfaqësoni në këtë kryeqytet Republikën franceze, për t’i parashtruar sa vijon:

Fqinjët tanë malazezë, me anë te sulmeve të vazhdueshme kundër qyteteve tona na kanë detyruar prej shekujsh të jetojmë në gjendje mbrojtjeje të përhershme dhe nëpërmjet veprimeve të tyre të egra kanë bërë që të mos kemi asnjë lloj sigurie.
Ne, katolikët e myslimanët, vëllezër që prej shekujsh dhe që jetojmë në bashkësi interesash e zakonesh, kemi qenë gjithnjë të bashkuar për t’u rezistuar akteve të kusarisë dhe kemi derdhur lumenj gjaku për të mbrojtur qytetet dhe fshatrat tona.

Mirëpo sot morëm vesh nga gazetat se qeveria osmane, duke mos i rezistuar dot presionit të Rusisë, u detyrua të pranojë aneksimin tonë nga ana malazezvë te eger, armiqtë tanë që prej katër shekujsh.

Është fakt që në gjirin tonë ka një pakicë të vogël sllavësh që u përkasin rretheve të Podgoricës dhe të Tivarit, ndërsa nëntë të dhjetat e popullsisë sonë janë myslimanë katolikë; veç këtij fakti, midis nesh dhe malazezve nuk ka asnjë lidhje nga pikëpamja fetare dhe pjesa më e madhe prej nesh janë shqiptarë si nga feja, ashtu edhe nga gjuha.

Qytetet dhe fshatrat tona, fushat dhe arat tona, deri në një farë kohe gëzonin qetësi; malazeztë pa përfillur kushtet e armëpushimit dhe duke përbuzur të gjitha ligjet e paqes, të humanizmit dhe të qytetërimit vërshuan në pronat dhe në ullishtet tona, bën grabitje me një vleftë prej njëqind mijë lirash, trajtuan keq priftin tonë, të cilin pastaj e burgosën, dogjën tempujt tanë, i detyruan te gjithë. bashkatdhetarët tanë të moshës 15 gjer në 70 vjeç të kryejnë shërbimin ë detyrueshëm ushtarak, fakte këto të padëgjuara në historinë e popujve të qytetëruar dhe arritën deri atje sa të zvarrisin në fushën e betejës edhe gratë tona. Kështu, edhe një herë Mali i Zi e justifikoi namin e vet për egërsi.

A do të mund të pranojë Republika Franceze që vende të zhvilluara të shndërrohen ne një fushë të gjerë gërmadhash dhe të shkatërrohen, që popullsitë e qytetëruara të vihen nën zgjedhën e hordhive barbare, që një kombësi të dënohet me një shtypje të përjetshme?

Ne kemi… ruajtur gjatë pesë shekujsh zakonet dhe fenë tonë, gjuhën dhe kombësinë tonë; prandaj ne protestojmë pranë Fuqive të Mëdha kundër aneksimit të vendit tonë nga Mali i Zi.
Në qoftë se Evropa… dëshiron të na ndihmojë për të gëzuar një shkallë më të lartë qytetërimi nga ajo që kemi arritur deri me sot dhe ka dëshirë të garantojë përparimin dhe sigurimin tonë, si mund të lejojë aneksimin tonë nga një vend [tjetër]?

Mali i Zi nuk e pushtoi me anë të armëve vendin tonë, por shpërtheu vetëm me anë të brigandazhit; në këto kushte, sipas ligjeve të kombeve të qytetëruara, duhet të kërkohet largimi i këtyre bandave nga vendi ynë, Mirëpo në emër të cilës drejtësi vendoset që t’i aneksohen Malit të Zi territore ende më të mëdha nga ato të pushtuara prej tij?

Shkurtimisht, ne e shohim rrezikun që na kërcënon dhe sa të vdesim nesër të poshtëruar dhe të skllavëruar, pëlqejmë të asgjësohemi sot duke mbrojtur nderin dhe lirinë tonë4, prandaj kemi vendosur të mos biem nën skllavërinë e Malit të Zi.
Në qoftë se përparimi ynë moral e material dhe shpëtimi ynë e shqetësojnë Evropën, ne jemi të gatshëm të bëjmë në këtë drejtim të gjitha sakrificat që do të na imponohen…

Shpresojmë që shkëlqesia juaj do të ketë mirësinë t’ia parashtrojë këtë lutje qeverisë franceze perpara se të mblidhet Kongresi…

Delegati i popullsisë së Podgoricës
Mehmet Tahir (vula)
Deputeti i Shkodrës së Shqipërisë dhe delegat i përgjithshëm
Zijaeldin Jusuf (vula)
Delegati i Ulqinit .,. (vula)
Delegati i Malësisë AM.Z. (vula)
Delegatët e Tivarit Pashko e vëllezërit Deda Terapi,
[Stamboll], më 8 maj 1878

AMAE, CPC, Ambasada e Francës pranë Portës Osmane, Turqia, vëll nr. 417, f. 51r — 54v; shtojcë e raportit nr. 96. Përkthyer nga teksti origjinal frëngjisht.

(Ky shkrim është botuar edhe në radioylberi.info)