Shkruan: Nazmi Jusufi

Në një kohë kur Bashkimi Evropian po përballet me sfida të brendshme si fragmentimi politik, konkurrenca globale dhe tensionet gjeopolitike, marrëdhënia e tij me Ballkanin Perëndimor po riformulohet përmes një qasjeje pragmatike ekonomike. Plani i ri i Rritjes i miratuar në vitin 2024, i cili vë në dispozicion një paketë prej 6 miliardë eurosh për vendet e Ballkanit, shënon një ndryshim strategjik në mënyrën e afrimit të rajonit me BE-në.

Ky plan nuk është më një premtim abstrakt për anëtarësim në një të ardhme të pacaktuar, por një iniciativë konkrete për integrim ekonomik gradual, e cila vendos kushte të qarta për përfitime të matshme financiare. Në thelb, bëhet fjalë për një “anëtarësim funksional të pjesshëm” në tregun e përbashkët evropian, pa statusin formal të shtetit anëtar.

Plani synon që, përmes një kombinimi të granteve (2 miliardë euro) dhe kredive të buta (4 miliardë euro), të nxisë reformat strukturore në gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor: Kosovë, Shqipëri, Maqedoni e Veriut, Mal të Zi, Bosnjë-Hercegovinë dhe Serbi. Përfitimi i fondeve nuk është i garantuar, por i kushtëzuar me përmbushjen e standardeve evropiane në fushat kyçe si sundimi i ligjit, konkurrueshmëria e tregut dhe funksionaliteti i administratës publike.

Kjo logjikë e kushtëzimit ekonomik synon të ndërtojë besueshmëri në raportet BE – Ballkan, duke i dhënë fund qasjes së mëparshme të “çmimeve politike” për reforma ende të parealizuara. Në të njëjtën kohë, vendet që ecin përpara me reforma do të përfitojnë qasje të përshpejtuar në tregun e përbashkët, që përfshin lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe potencialit të punës.

Për vende si Kosova, që ende ballafaqohen me sfida strukturore në sektorin fiskal, energjetik dhe në qeverisjen publike, ky plan përfaqëson një mundësi reale për konsolidim ekonomik, për aq kohë sa reforma thelbësore realizohen me përkushtim. Megjithatë, Kosova përballet me një problem unik: mosnjohja nga pesë shtete anëtare të BE-së, çka mund të kufizojë qasjen e saj të plotë në disa mekanizma të planit.

Nga ana tjetër, integrimi në tregun e përbashkët, edhe pjesërisht, do të krijonte mundësi të reja për eksporte, investime të huaja direkte dhe shkëmbime teknologjike, duke ndihmuar në kapërcimin e varësisë nga remitencat dhe nga sektori informal. Për një rajon që vazhdon të vuajë nga papunësia e lartë, migrimi i trurit dhe një bazë e dobët tatimore, përfitimi i mjeteve evropiane duhet të shoqërohet me strategji zhvillimore afatgjata, jo vetëm menaxhim të përkohshëm të fondeve.

Plani i Rritjes nuk është vetëm një instrument zhvillimor, por edhe një instrument gjeopolitik i ndikimit. BE-ja është e vetëdijshme se ka humbur terren në rajon përballë investimeve agresive nga Kina në infrastrukturë, Rusia në sektorin energjetik, dhe Turqia në sektorët financiarë dhe fetarë. Duke ofruar qasje në një treg me mbi 450 milionë konsumatorë, BE synon të rifitojë besimin e rajonit dhe të parandalojë orientimin e mëtejmë drejt Lindjes.

Por një pyetje që mbetet pa përgjigje të qartë është: A do të mjaftojë ky integrim ekonomik për të ndalur zhgënjimin politik të qytetarëve në rajon? Në shumë vende të Ballkanit, përfshirë Kosovën dhe Bosnjën, mbështetja për anëtarësim në BE ka rënë për shkak të procesit të gjatë dhe pa rezultate konkrete. Në këtë kontekst, rreziku është që plani të perceptohet si një “zëvendësim” i anëtarësimit të plotë, jo si një fazë kalimtare.

Plani i Rritjes përfaqëson një kthesë në strategjinë e BE-së: më shumë pragmatizëm, më pak retorikë. Ai e lidh përparimin ekonomik të Ballkanit me vlerat dhe standardet e BE-së, duke krijuar një sistem stimulimi më të drejtë dhe më transparent. Por suksesi i këtij plani do të varet nga vullneti politik i qeverive të Ballkanit për reforma reale, si dhe nga besueshmëria e vetë BE-së për të shpërblyer përparimin me hapa të qartë drejt anëtarësimit të plotë.

Nëse ky plan mbetet vetëm një nismë financiare pa vizion të qartë politik, atëherë rrezikon të jetë një kompensim ekonomik për një boshllëk gjeopolitik. Por nëse zbatohet me përkushtim dhe ndershmëri nga të dy palët, mund të shndërrohet në një model të ri të integrimit evropian për shekullin XXI.