Musa Ramadani

840812,

Ky ishte numri i rrethuar në notesin e tij miniatural ku kishte të shënuar disa data, numra dhe adresa jo të plota. Kurrë s’i mbante mend numrat, pos numrit të këpucëve dhe të kemi­shëve. E drejta, dy numrat e fundit të atij të shënuar në notes s’i harronte dot, meqë ishte i lindur më ’12-shin. Madje në disa doku­mente i figuronte ’11-shi ose ’13-shi (supozimin e fundit s’ia donte zemra edhe po të ishte i saktë). Sidoqoftë, edhe pse viti i lindjes i ngatërrohej, për datën e muajin ishte plotësisht i sigurt. Këtë e kishte mbajtur mend sipas fjalëve të së ëmës që kushedi sa e sa herë ia kishte përsëritur në jetë derisa ende ishte gjallë. E ajo, pra, i thoshte se ky (biri i saj) kishte ardhur në këtë botë tamam dy javë pas Shëngjergjit. Sipas gjuhës së shkruar, kjo do të thotë më 21 maj, ngase Shëngjergji është më 6 maj dhe, me sa dihet, asnjëherë deri tani s’e ka lëvri­tur as ndërruar vendin.

Nejse, të kthehemi në fillim, tek numri 840812.

Kaftjalli kishte mbaruar qe një copë herë, prandaj Plaku kishte dalë jashtë dhomës së ngrënies për të ndezur sa më parë një cigare duhan. – Kështu, sa mba­nte mend, kishte vepruar gjatë gjithë jetës së tij: menjë­herë pas lezetit të ushqimit t’ia qesë tymin. Kishte lëshuar kockat pleqërishte mbi një bankë të gjerë me mbështetëse, e Shtëpia e Pleqve kishte oborr mjaft, të rregu­lluar, me lule e banka shumë. Derisa rrezet e diellit pranveror e miklonin pa ujem, ai pinte duhan dhe shfletonte të përdit­shmen e sotshme. Natyrisht, këtë herë s’u ndal as në faqet e para të interesohej për ngjarjet e politikës së jashtme e as në faqet e mbrama të shohë (si çdoherë më) rezultatet e ndeshjeve spor­tive. Plaku kërkonte me sy e me gisht rezultatet e lotarisë jugosllave, që e përditshmja jonë asnjëherë s’i boton në faqe o shtyllë të caktuar. Mundi i tij dha frytin e vet: Plaku sakaq gapërroi sytë te kolona me numrin 2 (se ai gjithnjë blinte vetëm një lotari, edhe atë me numrin që përfundonte me 2 ose 12 – si të doni). Kur vuri re se figuronte 12-shi në fund të num­rit, mur­muriti:

– Pa, pa, pa, pa… të shohim!

– Hëëë, diçka po lëvrin! – tha tek e shikoi me syze.

Atëherë nxor notesin miniatural, gjeti vendin ku kishte shënuar numrin e plotë të llogarisë (si kundër, s’dihet pse, gjithnjë vep­ronte) dhe e vuri në gjurin e djathtë. Në të majtin mbante gaze­tën duke mos hum­bur vazhdimisht numrin e llogarisë që ia kishte bërë kapsollë sytë. Krahasimi ishte i drejtë. Numrat e note­sit përputheshin me ata në gazetë. Një ndjenjë, jo aso nga­zëllimi, por e parëndomtë, e rrallë, e padiferencuar plotë­sisht, ia përshkoi trupin kryq e tërthor. Në ballë i çelën bulëza të voc­kla djerse që sa vinte rriteshin si toptha bore në rroku­llisje. Në kokën e tij mëdyshja zuri vend me të tërë fuqinë e vet shpre­hëse.

– Ndoshta e kam shënuar gabimisht, – foli vetëm sa për vete.

Mirëpo ajo ndjenjë e mëparshme, e padiferencuar, tani u shndë­rrua në një valë shqetësimi që ia ngac­monte kraharorin si një djegësimë. Kroi kokën e qethur, vuri gishttreguesin e djathtë në tëmth, po qe do që s’i shkrepte ajo që i nevojitej. La gazetën anash në bankë, hodhi cigaren në çimento duke e shkelur armiqësisht si një kokë gjarpri. U ngre në këmbë, gjurmoi xhepat e panta­llonave, pastaj të setrës, shfletoi notesin, shpaloi instinktivisht edhe faculetën duke u lëshuar në bankë me ngadalë. Lëvriti edhe vendin e këmbëve, por me kot.

– Ku e kam strukur të shkretën! – tha vetvetiu Plaku.

Mësyri edhe në dhomën e gjumit, hapi dollapin, çoi jastëkun e dyshekun e shtratit, po në të kthyer, fytyra e tij shprehte një disponim të tharbur.

– Jo, jo! – iu përgjigj vetvetes, – ndoshta e kam shënuar gabim(?). Kur kam pasur unë fat që të kem tani!? – psherëtiu më thellë.

Hapi kutinë e duhanit për të pështjellur një cigare (të hollë të Ramazanit – si thonë shpesh), zuri duhanin me gishtërinjtë hollakë si pinceta në letër të hollë, lëpiu njërën anë dhe e grim­coi, kur automatikisht u ndal.

– Këtu është! – dhe tundi rreptë ballin me dorë.

Në atë çast hapi sërish kutinë e duhanit, nxori jashtë duhanin që e kishte ngjeshur fort si një kosh me sanë dhe në fund të saj qëndronte e zënë pisk llotaria e tij. E shpaloi, krahasoi numrat me ata të shënuar në notes – topi s’e luan. I krahasoi tani me numrat nën 2 në tabelën e rezultateve në gazetë – po ashtu.

Premia qenka imja!? – i shpëtoi një zë si i huaj.

Vuri syzet, prapë shikoi numrat e llotarisë, ata të notesit (kushedi pse) pastaj ata në gazetë. Numrat i zmadhoheshin ose i zvogë­loheshin, i lëvritnin ose i kërcenin para syve. Megjithatë, nuk ndryshonin, mbe­teshin të njëjtë dhe të qartë.

– Milionët! i ushtoi diçka në veshët e zënë me pambuk.

Përsëri mori llotarinë në duar, preku letrën, e rrotu­lloi, e ktheu papritmas kah dielli (vallë: në mos ishte false?) po asgjë s’ia vërtetoi dyshimin. Pas kësaj, mori gazetën, vështroi për të satën herë tabelën e rezul­tateve, e gjeti faqen e parë të saj, kontrolloi datën, muajin e vitin, në mos ishte ndonjë gabim teknik. Mirëpo, numrat nuk e gënjenin fare.

Atëherë u bëri zë dy shokëve nga banka që luanin shah, për t’ia vërtetuar atë që s’mund u besonte syve të vet. Ata sapo kra­hasuan numrat e llotarisë me ata në gazetë, ia dhanë të madhe:

– Je bërë milioner! – tha njëri.

– Urime, të paska punuar fati! – tha tjetri.

Plaku kishte shtangur pa fjalë, e gishtërinjtë picigjatë i dridhe­shin si tela.

– Shokë! – lajmëruan në duet ata të dy, Plaku është bërë milio­ner!

(… Jeta ime është një libër i gjallë, po ç’e do që kush s’më ka pyetur gjë, as është interesuar, as, kam për­shtypjen, ia ka vërë veshin. Si të mos kisha jetuar deri tani fare, si të mos kisha marrë frymë, si të mos kisha qenë në anën e të gjallëve. E, me sa e di, edhe këto vjet që i kam bërë, nuk jam akoma as ndër të vdekurit. E drejta: edhe s’i kam treguar gjë kujt, s’i jam lëshuar, s’i jam rrëfyer, s’ia kam çelur kurrë hapekrah zemrën. Së fundi – p s e? Për një lehtësim të çastit, për një shkarkim guri nga zemra, për një ngushëllim – ky është vetëm mashtrim). Prapë akëcili vazhdon të veten, shikon hesapin dhe rrugën e vet, merret me renga e derte të veta. M’u ka pjekur në kokë mendimi se kush kë në këtë botë s’e kupton, edhe pse akëcili ndien nevojë që dikush ta kuptojë. Për më tepër, sapo t’ia zbrazësh zemrën dikujt, mund ta pësosh vetëm me tallje, përçmim e përbuzje. Kanë kaluar kohët kur ke mundur dikujt t’i besosh edhe të fshehtat më të mëdha të shpirtit, t’ia besosh fjalët, pësimet e jetës. Nëse i thua kujt: të diftoj në besim, duke e konsideruar mik sikur i ke thënë: posa të largohesh prej meje, bëhu tellalli – njësoj është. Pa do të shohësh se do ta pësosh. Kështu çdo gjë ka ndodhur me mua, është dhe ka mbetur në mua. Bisedoj e bise­doj me vetveten deri në pambanim: vetë pyes, vetë përgjigjem, vete qortoj, vetë gjykoj, vetë vendos, vetë edhe pësoj…)

Mendonte Plaku në orët e pasdites o të pas darkës.

(Qëkur isha fëmijë, gjë prej gjëje s’bëja pa më thënë ndokush apo pa i parë të tjerët. S’më jepej të merrem kryevete as me një punë më të vogël qoftë. Jo se s’dija, ose se ndoshta s’do të mun­dja, po, ja, ashtu, qëndroja gjithnjë në bisht të gjërave që ndodh­nin rreth meje. Njëmend jam rritur jetim, por di jetimë të tjerë që, mos ta prefshin rrugën se një mijë të zeza bënin. Kam qenë një zemërqyqar, përse të gënjej, vazhdimisht i frikësuar prej çdo gjëje. Me moshanikë s’shoqëro­hesha, as më shoqëronin fort. Luaja vetëm, dilja në rrugë vetëm, kthehesha vetëm – erre­sha e gdhihesha vetëm. Shpeshherë kam dëgjuar të thoshin për mua: gjë s’do të bëhet prej këtij… tuhavi! Thoshin edhe: po kujt dreqin i ngjan ky…?! Thoshin edhe gjëra të tjera, por tani më vjen turp t’i kujtoj e t’i përtërij të gjitha).

Kujtonte ditët më të hershme të jetës Plaku.

(Në rini, besa-besë, ndryshova shumë në krahasim me ditët e fëmijërisë. Shkolla fort nuk më shkoi, as i interesonte kujt për këtë, megjithatë i kreva disa klasë sa për shkrim e lexim dhe për ndonjë hesap të vogël. Atëherë edhe rrallëkush (mund të) shko­llohej. Të gjithë, e sidomos më të vjetrit në gojë e kishin këtë fjalë: zanat he kanat, ndërrojnë kohët, hyqymetet, po zanati s’vdes kurrë! Unë vërtet nuk mora kushedi se çfarë zanati, se zanati i mirë, kërkonte edhe sermi të mirë: derisa të fillojë për së mbari puna, e pastaj… Paj, kasap qe më: të presh e të rrje­pësh! Por, të bëhesh kasap i mirë s’është punë aq e vogël: duhet njohur kafshët, duhet ditur të bësh pazar, duhet ditur të fitosh, ç’është më kryesorja, po. Zanati më shkonte si më mirë. Ia kisha marrë dorën. Pranverës ndodhte nga disa qengja e berra i preja në ditë. Njerëzit, si gjithmonë, sidomos ata që e kishin rendin e mirë, kërkonin mish. E tek unë gjithnjë mund të gjenin mish të mirë, taze, të pastër e të shëndoshë. Vetonin thikat e mprehta në dorën time, rripja kafshët shpejt për aq sa një duhanxhi i fortë mund të pijë një cigare duhan. Dhe mishi s’më mbetej pa shitur kurrë. Fitoja me grusht. Por parja, si… parja më – ashtu si vinte edhe shkonte. Bëra edhe shokë mjaft atë­herë. Dashamirë. Më dolën edhe shumë të njohur e kushë­rinj më të lar­gët, për të cilët s’dija më parë. Më thërritnin në ndeja, fejesa e martesa. Më thoshin edhe se jam i hijshëm, ndonëse unë gati çdo ditë shikohesha në pasqyrë e asnjëherë s’mund t’i vërtetoja fjalët e të tjerëve. Njëherë e pata ngjitur duhanin, si për mahi, eh, sa për të thënë. Dalëngadalë, me shokë, edhe rakia më hyri në qejf. E s’kam përse të gënjej, edhe ndaj vajzave nuk isha krejt i ftohtë. Filluan njerëzit, fqinjët e pak më larg, të çuditen për punën e zanatin tim. Edhe me: për ndryshimin tim, pasi më mbanin mend ndryshe. Me veshët e mi i kam dëgjuar të pëshpëritin: qyqari që dukej, po doli në bukë të vet! E të tjera.)

Tundte kokën Plaku, që bëhej se po ia shpjegon ëndrrat ndokujt pranë.

(Çdo gjë që kam filluar më vonë, më dilte ndryshe nga sa e kisha paraparë. Çfarëdo të mençur që provoja në jetë, fundja ishte e prapët. Të flas kah del shpirti, sa për fitim, fitoja mjaft, po s’mund i mbaja. Asnjëherë s’kam mundur të mbyll grushtin e të them: ndal, këto t’i qes në një skaj! Harxhoja vetë, po edhe dëshiroja të bëj mirë. Zanati ecte flakë: blija qengja në pazar, i preja, i rripja e i shitja, sa ndonjëherë mezi i vija rreth punës.

Krejt të zezat, pas mendjes sime, më nisën me mar­tesën. Je pjek për martesë, më thoshin, duhet menduar edhe për të nesërmen. Çdo gjë me kohë, më përsë­ritnin, kur të kalojë koha, vështirë se mund të vendo­sësh. Njeriu pa grua në shtëpi, më bindnin, kurrë s’bëhet shtëpi, po të ketë paratë e dynjasë. Mendova çmendova, pyeta – stërpyeta, mjaft net pa gjumë kalova. Dhe i thashë vetes: këto punë, si thonë pleqtë, shkojnë me dynja. U binda apo më mirë: më bindën. Më gjetën një vajzë të bukur, të mençur, zonjë, me zanat, me makinë hej. Mezi u pamë njëherë më larg në një dasmë, e pëlqyem njëri-tjetrin, as ishim njohur më afër, se më për të çuar dashuri, as mund të flitej. U martuam, pra. U bëra vetë i dytë. Ajo ishte tamam ashtu si e pata parë në atë dasmë – e re, e bukur, e zonja, e mençur. Jeta ime nuk ndryshoi kushedi sa, në e parë. Unë prapë vazhdoja zanatin tim: dilja në pazar, blija qengja e berra, preja e rripja, shitja e fitoja mirë. Madje punoja më tepër se më parë. U lidha ngushtë për shtëpinë, nuk dilja më shpesh kafe­neve, shihesha më rrallë me shokë. Më hyri në qejf jeta fami­ljare: punoja natë e ditë që të mund të bëj një kasolle time. Zura të mendoj edhe në fëmijë… Mirëpo, terezinë e kësaj jetese e prishi diçka e papritur. Unë punoja, e gruaja, pos një dreke që e bënte, shëtiste shumë. Dilte kohë e pa kohë. Unë vija i lodhur në shtëpi, atë s’e gjeja. Unë mezi një sy gjumë e bëja si duhet, ajo as ma vente veshin madje. Dyshimi zuri rrënjë në zemrën time. S’e shprehja haptas, por zieja në vetvete. Më kujtoheshin fjalët e një plaku: mos ta dhashtë zoti, se gruaja edhe dreqin e ka futur në gastare! Prapëseprapë, mua s’mund dhe s’guxon të më ndodhë diçka e pamirë! Po më ndodhi një ditë, pasi e njoftova se do të shkoj në qytet tjetër në pazar, u ktheva në shtëpi brenda një ore. Dhe ç’të shoh: gruaja ishte mbyllur me jaranin e vet! Kishte qenë bukë e huaj. Në shtëpi më kishte hapur bujtinë për mysafirë të panjohur. Po, m’u terratisën sytë, më kërceu gjaku në kokë (se edhe unë asi gjaku të nxehtë, të valë, tonin kam), por u hutova, u trullosa, syve s’mund u besova. E di, u tregova i lig, dhe as dorë çova, as në gjyq s’shkova. Ajo theu qafën vetë… Mbeta prapë vetëm, pas vetëm disa muajsh martese. Vejan. Nuk droja se po mbes pa grua. Por u befasova shumë. Grushti qe i fortë, shkatërrues, i padurueshëm. E sa pata filluar ta dua, përditë e më shumë, sot më shumë se dje e me siguri se shumë më pak se nesër. Se jeta ishte para nesh, i kishte hapur krahët e vet. Derisa erdha në vete, shkoi një kohë e gjatë. Dalëngadalë zbehej kujtimi i hidhur për të: një ditë krejt e harrova. Dhe sërish hyra në taborin e të martuarve. Në rendin e burrave, si thonë te ne. Tani më vështirë se herën e parë. Më ngadalë duke e vënë shumë herë gishtin në kokë. Isha i kënaqur me të plotësisht. Me hije e me fije, si thonë më. Fillova jetën e re. Me plot ëndrra e dëshira të reja. Po edhe kjo nuk zgjati shumë. Prapë një diçka ma rrëmbeu. Ma rrëmbeu kësaj here kundër dëshirës sime. Përkundër përpjekjeve, fuqive, klithjeve të mia. Sëmundja nuk përfilli asgjë. Kanceri shkelmoi lutjet e kërcënimet e mia. Dhe ajo, rahmet i pastë shpirti, vdiq! Më la si cung vetëm. Më ngarkoi një barrë të rëndë pikëllimi. Prapë vazhdoja të punoja. Diçka më pak se më parë, vetëm se punë bëhej. Duhej gjallëruar. Prapë, pas një kohe, mendoja të mar­tohem. Vitet kalonin, koha ikte si lumi që s’kthen më në burim. Prapë mendoja të bëhem shtëpi. Në çastet më të vështira, me dhembje të re, më kujtoheshin fjalët e popullit: e treta – e vërteta! Ashtu edhe u bë. Për të tretën herë u martova. Por, kot. Kur të mësyjnë të këqijat, hapua derën. Disa vjet bashkë, e fëmijë s’patëm. E çova ndër gra e hoxhallarë, në tyrbe e në teqe, ku më thanë e ku s’më thanë. Kot. E lëshova. Kësaj here, ndarja qe edhe më e vështirë, më e rëndë. Prapë mbeta vetëm. Fitoja bukën me thikë. Punoja edhe më pak, fitoja edhe më pak. Nisa të dal kafeneve shpesh. E në kafene edhe të pi. Ndodhte të dehesha xurxull. Mezi më mbanin këmbët dhe mezi e gjeja shtëpinë. Sidoqoftë, përmblidhja veten ndonjë­herë. Një fije shpresë më mbeti. Shikohesha ndonjëherë në pasqyrë e mendoja: ende jam i ri, ndonëse flokëve më binte nga pak bori, e balli më lëvrohej me parmenda të thella… Pastaj, ja, kush e kishte besuar, u martova edhe disa herë. Thuaja çdo vjet. Gjithsejtë trembë­dhjetë herë. Vetëm të njehsosh deri në trembëdhjetë është shumë. Trembëdhjetë herë hyra dhëndër, trembë­­dhjetë herë ëndërrova për fëmijë, trembëdhjetë thika m’u ngulën në shpinë. Çudi, s’di pse mu – trembë­dhjetë! Me kaq edhe i dhashë fund një aventure të paparaparë jetësore… Një ditë, pas shumë mëdy­shjesh, kur u kontrollova te specia­listi, mora këtë për­gjigje: ti s’mund të kesh fëmijë! Atë moment m’u duk se qielli u praptua mbi mua. Mbeta i shtangur me gojë të hapur. Pastaj desha t’ia plas vajit si fëmijë.

Tani më s’di krejt ç’më vinte apo ç’kam bërë pas asaj. Sikurse s’më kujtohet se si kam arritur në shtëpi. Por e di se prej asaj dite çdo gjë ma ktheu shpinën. Edhe fati, edhe shpresa, edhe ardhmëria. Prej asaj dite, pra, mbeta vetëm përgjithmonë. Tani s’kisha askënd. As shokë s’kisha. Shok e bëra vetëm gotën. Pija nga tri litra në ditë. Prapë punoja e fitoja. Po mezi pritja të bie muzgu. Të ulem në kafene. Pija vetëm. Bëhesha dru, mezi më lëviznin vendit. I mbrami dilja nga kafeneja. Shpesh s’mund e gjeja shtëpinë. Në rrugë më gdhinte mëngjesi. Disa herë qën­drova nga disa ditë në spital. Antabusi ishte një lloj shpë­timi im.

Turravrap vitet kaluan. Pleqëria më zgërdhihej si vdekja, çdo ditë. Gati pahetueshëm. Shtatëdhjetë e sa herë prita ndërrimin e stinëve. Dhe u pajtova me fatin tim. Bëhen pesë vjet qëkur gjendem në Shtëpinë e Pleqve në këtë qytet. Po të mos ishte dëshpërimi, s’do të dorëzohesh kaq shpejt para jetës. Po mos të ishte rakia, sa kam fituar, sot do të mund të ndërtoja një pallat, në mos më të madh, atëbotë sa kjo godina e Gjyqit po.)

Kështu reprodukohej shiriti i këtij rrëfimi që i ishte incizuar në kokën e Plakut si në shirit magnetofoni.

Plaku ishte rrethuar me shokët nga të katër anët dhe e ndiente veten si arusha në kopshtin zoologjik.

– Plak, je bërë pasanik, do të na qerasësh gjë? – foli njëri.

– Edhe pse s’jam pasanik, as kam menduar të bëhem, do t’u qeras, – tha Plaku.

Pleqtë shtyheshin t’i afroheshin sa më shumë thuaja se s’e kishin parë kurrë më parë në mesin e tyre.

– Tani s’flitet me të, ka fituar në llotari – tha një tjetër, – s’do të na shikojë as në sy bile!

Plaku ngriti një vështrim si majë shigjete.

– Do të shkosh prej këtu, Plak, do të na lësh neve përgjith­monë? – me vajë ndër buzë foli një shoku i tij.

Për pak fila dha vajit, por kishte njerëz shumë.

Ç’do të bësh me miliona, Plak, fati s’të harron kurrë! – pyeti një me paterica.

Plaku u hodhi të gjithëve një vështrim ngashëryes, duke i përpjekur sytë me të gjithë me rend, kur sakaq zëri i drejtorit të Shtëpisë së Pleqve e ftoi që të lajmërohej në zyrë.

– Urime, – tha zyrtarisht drejtori. Ç’ke ndër mend të bësh me preminë e fituar? Do të blesh ndonjë send, do t’i fusësh në bankë apo ke ndonjë plan tjetër?

Plaku s’u mendua fort, po e preu punën shkurt.

– Pasi gjatë të tërë jetës s’pata fat të jetoj si njeri, me këto para le të ndërtohet një nevojtore e madhe në qytet, që e tërë bota le të dhjesë në fatin tim që më buzëqeshi në pleqëri!

Drejtori u habit, ngrehu vetullat, kryqëzoi shikimin me Plakun duke menduar t’i thotë ndonjë fjalë të butë, por…

– Ky është vendimi im! – foli preras Plaku dhe shkoi në dhomën e vet. /Revista ‘Akademia’/