PROF. DR. KLARA KODRA

Poezia e autorit Ajet Shala ka në qendër të vet dy vatra të ndezura: Temën e atdheut dhe Temën e dashurisë.

Këto tema janë moduluar në variacione të ndryshme për t’u bashkuar në një simfoni të shumëngjyrshme.
Poeti parapëlqen vargun e lire apo vargun e bardhë për shkak të hapësirës që i japin këto forma metrike mendimit.
Megjithatë në lirika të ndryshme dashurie që nga muzikaliteti ngjajnë me këngët, ai zgjedh forma metrike popullore, në veçanësi tetëkëndëshin që t’i japë vargut rrjedhshmërinë e një rryme, të rrymave të përrenjve malorë të dashur për poetin i cili vizaton në poezinë e vet peisazhe të ashpër shqiptare duke i alternuar me pejsazhet e atdheut të tij të adoptuar, Zvicrës, për të cilën Ajet Shala, ndonëse vë më lart se çdo gjë Shqipërinë, ushqen një respekt të thellë.

Poezia e Shalës është veçanërisht e pasur në figura. Pranë metaforave – simbole tradicionale të kullës, gurit dhe shqiponjës veçanërisht të dashura për poezinë shqiptare, gjejmë simbolet e burimit dhe të lisit edhe ato të lidhura me pejsazhin karakteristik shqiptar.
Simbole të tjera të Kësaj poezie janë simbolet kozmike të yllit dhe të hënës dhe simbolet e lashta të zjarrit dhe të ujit. Ajet Shala shkrin në këtë poezi këto simbole konfliktuale që shprehin zjarr pasioni dhe jete dhe në të njëjtën kohë fluiditet dhe forcë pjellorie.
Metafora zjarr lind të tjera si qiriri, llampa, vatra. Ajo është e lidhur edhe me simbolin e diellit.

Metaforat e lëngëta në poezinë e Ajet Shalës identifikohen me tre imazhe qendrore, atotë liqenit,të lumit dhe të burimit. Deti është thuajse i papranishëm në këtë poezi të pasur me pejsazhe malore. Disa lirika kanë marrë edhe titullin nga këto tema simbolike që përsëriten dhe lidhen me pjellorinë, me lindjen e qenieve të tjera dhe rrjedhën e jetës.
Një nga vjershat në kuptimplote të këtij vëllimi është “Lumi” (që duhet të titullohej më saktë “Lumenjtë”). Lumenjtë për të cilët flitet s’janë të konkretizuar, s’janë lumenj të vendosur gjeografikisht, as lumenj shqiptarë, as lumenj zviceranë.
Një lirikë tjetër veçanërisht e ëmbël dhe fine, është “Burimi” thelbi i të cilës përmblidhet e tëra në vargun e fundit “Ujë s’pi, po dashuri”.
E ndryshme, më konkrete dhe e identifikuar me vendlindjen e poetit është lirika “Kroi i Gjelbësinave” që propozon një enigmë, enigmën e këtij emri të çuditshëm dhe ka një aromë fëmijërie dhe malli.

Në përgjithësi simbolet dhe metaforat e lëngëta në poezinë e Shalës lidhen meidenë e përtëritjes dhe përjetësisë dhe plotësojnë të ashtuquajturën element “zjarr”.
Dy simbole të tjera karajteristke për poezinë e Shalës, me ngjyrim shqiptar që lidhen me poezinë popullore të Shqipërisë janë lahuta dhe djepi që lidhin traditën dhe të ardhmen. S’është i rastit fakti se një nga lirikat më të mira të këtij vëllimi, e pasur me forcë shprehëse është “Ringjallja e lahutës”.
Poezia e këtij autori është më tepër metaforike se sa metonimike. Përveç kësaj Shala nuk i do edhe aq, ndonëse i përdor, as krahasimet dhe epitetet.

Ndërkaq, si plotësim, poeti, përveç metaforave tradicionale, shpik metafora të reja dhe befasuese si “shall i dhimbjes” ku fjalë konkrete dhe një term abstrakt duke krijuar një ide, atë të kapërcimit të dhimbjes përmes katarsisit të poezisë; “prush i mallit”, “këngë e lotit”, “pus i mendimit”, “vullkan i jetës”, “ashti i fjalës”, “kodi i urës”, të ndërtuara në mënyrë analoge apo të ndryshme, po gjithnjë të drejtuara në çuditjen dhe tronditjen e lexuesit.

Në pejsazhet e vizatuara në poezinë e Ajet Shalës mbizotërojnë lumenj dhe liqene dhe drita e hënës ia kalon diellit për efektet e saj sugjestionuese.
Në lirikat patriotike poeti këndon heroizmin e kosovarëve në luftë për çlirimin nga pushtuesit serbe duke u ndalur në episode konkrete dhe duke krijuar heronj dhe heroina reale.
Këto lirika janë të përshkruara nga patosi dramatik dhe tragjik, paralel me patosin heroik.

Ajet Shala ka një vizion heroik të jetës që duket i pazakonshëm në kohën tonë e cila vë në diskutim të gjitha vlerat duke përfshirë edhe konceptet e atdheut dhe të lirisë (politike, sociale apo individuale). Ky vizion heroik i lejon t’i japë jetë të re igurave të metodologjisë popullore si “zonat” dhe trimat e Jutbinës.
Megjithatë autori përqendrohet te heroizmi dhe tragjizmi real. Ai himnizon heronjtë, po shpreh dhimbje dhe kujton edhe viktimat si fëmijët e pafajshëm dhe nënat dhe gratë e dëshmorëve.
Në lirikat patriotike poeti e projekton gjithashtu këngën e vet në të ardhmen duke u fokalizuar mbi ëndrrën shumë të bukur dhe deri tani jo të realizuar të bashkimit të Kosovës me Shqipërinë nënë. Ajet Shala nënvizon rrënjët e përbashkëta të një populli, të ndarë në dysh, këtej dhe andej nga ndarja e padrejtë politike.

Një temë tjetër dramatike është ajo e emigracionit shumë e ndjerë dhe e lidhur me nëntemën e mallit “Baladë kurbeti”.
Në lirikat erotike poeti i largohet sensualizimit të tepruar të shumë poetëve bashkëkohës që pretendojnë se kapërcejnë tabutë puritane, duke kaluar në skajin e kundërt, ai shpreh përkundrazi një ide të shëndetshme të dashurisë që, sipas konceptimit të tij, mund të jetë burim gëzimi, po edhe dhimbjeje, mund të jetë shpirtërore dhe fizike (poeti s’e ndan më dysh), po është gjithnjë një burim jetësor dhe i aftë për ta përmirësuar njeriun.
Ajet Shala as e mohonm as synon të mos e pranojë aspektin fizik të dashurisë, po e lidh me gëzimin e shëndetshëm të jetës dhe jo me egoizmin e pronësisë mbi partneren dhe aq më pak me perversitete.
Poeti, as i hyjnizon, as i demonizon, gruan dhe dashurinë.

Në vëllimin e Shalës gjejmë lirika të përmallshme të mungesës të lidhura me dashuri të largëta dhe të pamundura lirika që e ekzaltojnë dashurinë si burim gëzimi frymë hedonistike dhe sensualitet të shëndetshëm.
Midis tyre gjejmë edhe vjersha që i janë kushtuar shoqes së jetës të autorit. Ajet Shala bën pjesë ndër poetët e rrallë që i këndojnë dashurisë bashkëshortore. Dy lirikat e kushtuara gruas (njëra prej të cilave ka titullin kuptimplotë dhe sugjestiv “Dritës sime”) janë të ngrohta dhe të dhëmshura, ato himnizojnë një dashuri që s’është vetëm pasion, po vëllazërim mendimesh dhe idealesh, solidaritet në luftën për jetë, një dashuri që shkrihet me një dashuri tjetër – shumë të thellë – atë pë frytin e bekuar të bashkimit të dy partnerëve, fëmijët.

Poeti beson në mënyrë të patundur në vlera që shoqëria moderne i quan të diskutueshme si dashuria e qëndrueshme dhe familja. Ky besim i tij i jep një vlerë të veçantë poezisë së tij ku shfaqen edhe figura e babait Hatib, e nënës Futë dhe ajo e motrës së humbur Vezire) dhe njëkohësisht një nënshtresë optimiste.
Poezia e kushtuar të bijve “Letër poetike për djemtë e mi” përshkrohet nga kulti i së ardhmes dhe një ëndërr paqeje për Europën.
Vargu i Ajet Shalës ka një veçanësi të vetën, është i gjatë (po të pëjashtohet një pjesë e poezive erotike) madje, mund të përdorej përsëri për te fjala “kilometrike” që studiues i shquar e përdori për të përkufizuar vargun e Naimit.

Ai pasqyron një frymëmarrje të gjerë, një prirje për lirikën e mendimit dhe një ndjeshmëri që, herë fshihet pa meditimeve, herë shpërthen si llavë.
Në disa raste shumëllojshmëria e mendimeve dhe begatia dhe forca e paioneve e shtyjnë poetin nëproliksitet, një e metë kjoe lidhur edhe me pasurinë e brendshme të kësaj poezie. Në raste të tilla do të dëshirohej që poeti ta kishte përdorur më shumë punën e limës. Ka edhe raste kur pasuria dhe shumëllojshmëria e figurave të lodh.
Sidoqoftë poezia e Ajet Shalës është një poezi frymëzimi të sinqertë, një poezi që buron spontane nga zemra, jo një poezi e menduar në mënyrë racionale, “në tavolinë”. Është një poezi në thelb e qartë me shkreptima hermetizmi që krijojnë zona të errëta si ato vende ku deti është më i thellë.
Ndër më të mirat e kësaj antologjie mund të përmendim “Ringjallja e lahutës”, “Letër poetike për djemtë e mi”, “Pesha e mallit,“Parku i Adulës”, “Për ty, ticineze”, “Lirikë për Hënën”,“Kroi i Gjelbësinave”, “Dritës sime”, “Noliane”, “Në Sarandë”, “Burimi”, “Urat”, “Lumi”, “Shiu”, “Shihnim të dy të njëjtën ëndërr”.

Këto poezi spikasin si kreshta shkumëzuese mbi valët e frymëzimit të poetit.
Vargu i Ajet Shalës s’është as krejt i lirë, as krejt tradicional. Poeti nuk i largohet as,rimës, as asonancës që kanë një rol të rëndësishëm në muzikalitetin, ca të ëmbël ca të ashpër të poezisë së tij, që merr forcën ndikuese nga muzikaliteti i ndërlikuar i shqipes.
Disa lirika erotike, të afërta me folklorin shqiptar, jo vetëm në figuracion, po edhe në metrikë u ngjajnë këngëve.
Para disa vjetëve kemi përkthyer një vëllim të këtij poeti “Lirika e Bjeshkëve” që kishte në qendër një fjalë çelës, një simbol, mjellmën që më vonë u zëvendësua nga simbole dhe metafora të tjera.

Ky vëllim që i referohet një periudhe të dhënë krijuese të Ajet Shalës është përfshirë në antologjinë për të cilën flasim ku spikasin lulet më të bukura të krijimtarisë poetike të këtij autori.
Si atëherë, jemi përpjekur ta riprodhojmë në një gjuhë tjetër, më të pasur në leksik, po më të varfër në tinguj (një gjuhë edhe ajo analitiko-sintetike, po më të ëmbël se shqipja), gjuha italiane, veçanësitë e gjuhës poetike të Ajet Shalës, duke iu drejtuar gjithashtu, kur tema dhe figuracioni e lejonin, rimës, asonancës apo konsonancës.
Në kemi pasur sukses, mund ta thotë vetëm lexuesi.
Kemi shpresë se nuk e kemi “tradhëtuar” autorin.
Poezia e Ajet Shalës merr jetë nga sinqeriteti i vet dhe nga zjarri i saj i brendshëm si edhe nga figuracioni i saj.

PROF. DR. KLARA KODRA

PREFAZPROF. DR. KLARA KODRA

Questo volume è una raccolta delle migliori poesie del poeta contemporaneo Ajet Shala.

La poesia di quest’autore ha al suo centro due focolai accesi: il tema della patria e il tema dell’amore.
Questi termi sono modulati in diverse variazioni per unirsi in una sinfonia multicolore.
Il poeta preferisce il verso libero o il verso sciolto per lo spazio che danno queste forme metriche al pensiero. Però in diverse liriche amorose che sono affini per musicalità alle canzoni, esso adotta forme metriche popolari, in particolarità l’ottonario per dare al verso la scorrevolezza di una corrente, delle correnti dei torrenti alpini cari al poeta che disegna nella sua poesia paesaggi aspri albanesi alternandoli a paesaggi della sua patria adottiva, la Svizzera, per la quale Ajet Shala, anche se pone più in alto di tutte l’Albania, nutre un profondo rispetto.
La poesia dello Shala è particolarmente ricca d’immagini. Accanto alle metafore –simboli tradizionali della torre, la pietra e l’aquila, particolarmente cari alla poesia albanese, troviamo i simboli della sorgente e della quercia anch’esse derivanti dal caratteristico paesaggio albanese.
Altri simboli di questa poesia sono i simboli cosmici dell’astro e della luna e i simboli antichi del fuoco e dell’acqua. Lo Shala fonde nella sua poesia questi elementi contrastanti che esprimono ardore di passione e di vita e contemporaneamente fluidità e forza generatrice.
La metafora fuoco ne genera altre come il cero e la lampada, il focolare. Essa è collegata anche al simbolo del sole.
Le metafore liquide nella poesia di Ajet Shala s’identificano a tre immagini centrali, quella del lago, del fiume e della sorgente. Il mare è quasi inesistente in questa poesia ricca di paesaggi montani. Alcune liriche hanno anche preso il titolo da questi temi simbolici ricorrenti collegati alla fecondità, alla nascita di nuovi esseri ed al corso della vita.
Una delle poesie più significative di questo volume è “Il fiume” (che avrebbe dovuto intitolarsi più esattamente “I fiumi”). I fiumi di cui si parla non sono concretizzati, non sono fiumi geograficamente collocati, né fiumi albanesi, né fiumi svizzeri.
Un’ altra lirica particolarmente tenera e fine è “La sorgente”, il cui fulcro si riassume tutto nell’ultimo verso “Acqua non bevo, ma amore”. Diversa, più concreta e identificata con il luogo nativo del poeta è la lirica “La Fontana del Verde” che propone un enigma, l’origine di questo singolare nome ed ha un profumo d’infanzia e di nostalgìa.
Generalmente i simboli e le metafore liquide nella poesia dello Shala sono collegati all’idea di rinnovamento e di eternità e completano il cosiddetto elemento “fuoco”.
Due altri simboli caratteristici della poesia dello Shala, di colorazione albanese che si riallacciano alla poesia popolare d‘Albania sono il liuto e la culla che collegano tradizione ed avvenire. Non è da attribuire al caso il fatto che una delle migliori liriche di questo volume, ricca di forza espressiva, sia “La resurrezione del liuto”.
La posia di quest’autore è più metaforica che metonimica. Inoltre lo Shala non ama molto, malgrado ne faccia uso, neanche le similitudini e gli epiteti.
In compenso il poeta, oltre alle metafore tradizionali, ne inventa di nuove e di sorprendenti come “scialle del dolore”, dove si accostano una parola concreta ed un’astrazione generando un ‘idea, quella del superamento del dolore attraverso la catarsi della poesia; “brace della nostalgìa”, “canto della lacrima”, “pozzo dei pensieri”, “vulcano della vita”, “osso della parola”, “codice del ponte”, “poggi delle parole”, costruite in modo analogo o differente fra di loro, ma sempre destinate a sorprendere e colpire il lettore.
Nel paesaggio che dipingono le poesie dello Shala predominano fiumi e laghi e la luce della luna ha la meglio sul sole per gli effetti suggestivi che crea.
Nelle liriche patriottiche il Poeta canta l’eroismo dei kossovari in lotta per la liberazione dagli occupatori serbi, indugiando in episodi concreti e raffigurando eroi ed eroine reali.
Queste liriche sono pervase dal pathos drammatico e tragico, parallelo al pathos eroico.
Ajet Shala ha una concezione eroica della vita che appare insolita nel nostro tempo, il quale mette in discussione tutti i valori, compresi i concetti di patria e di libertà (politica, sociale o individuale). Questa concezione eroica gli permette di infondere nuova vita alle figure della mitologia popolare come le “zane” e i prodi di Jutbina.
Però l’autore si concentra sull’eroismo e la tragicità reale; esso inneggia agli eroi, ma compiange e ricorda le vittime come i bimbi innocenti e le madri e spose dei caduti.
Nelle liriche patriottiche il poeta proietta altresì il suo canto nel futuro, focalizzandosi sul sogno bellissimo e – finora – non realizzato – dell’unione fra Kossovo ed Albania Madre. Ajet Shala sottolinea le comuni radici di un popolo, diviso in due, al di qua e al di là dell’ingiusta divisione politica.
Un altro tema drammatico è quello dell’emigrazione, attualissimo,e profondamente sentito e collegato al sottotema della nostalgìa. (Si veda “Ballata dell’esilio”).
Nelle liriche amorose il poeta sfugge il sensualismo esasperato di molti poeti contemporanci che pretendono superare i tabù puritani, cadendo nell’eccesso contrario, esso esprime invece un’idea sana dell’amore che, secondo la sua concezione, può essere fonte di gioia come di pena, può essere spirituale e fisico (il poeta non lo divide in due), ma è sempre una sorgente vitale e capace di migliorare l’uomo.
Ajet Shala non nega, né si rifiuta di accogliere l’aspetto fisico dell’amore, ma lo collega alla sana gioia di vivere e non all’egoismo del possesso e tanto mena a perversioni.
Il poeta non divinizza, né demonizza, né la donna, né l’amore.
Nel volume dello Shala troviamo liriche nostalgiche dell’assenza collegate ad amori lontani e impossibili, liriche che esaltano l’amore come fonte di gioia con afflato edonistico o sana sensualità. Fra di esse incontriamo anche poesie dedicate alla compagna della vita dell’autore. Ajet Shala fa parte dei rari poeti che cantano l’amore coniugale. Le due liriche dedicate alla moglie (una delle quali ha il titolo significativo e suggestivo “Alla mia luce”) sono tenere e calorose, esse inneggiano ad un amore che non è solamente passione, ma fratellanza di pensieri ed ideali, solidarietà nella lotta per la vita, un amore che si fonde con un altro amore – profondissimo – quello per il frutto benedetto dell’unione dei due partner, i figli.
Il poeta crede fermamente in valori che la società moderna mette in discussione come l’amore duraturo e la famiglia. Questa sua fede dà un valore particolare alla sua poesia (in cui appaione anche la figura del padre Habib, della madre Fata e quella della sorella perduta, Vezire) e contemporaneamente un substrato ottimistico.
La poesia dedicata ai figli “Lettera poetica ai miei figli” è pervasa dal culto dell’avvenire, da un sogno di pace per l’Europa.
Il verso dello Shala ha una particolarità tutta sua, è lungo (se si fa eccezione per una parte delle poesie amorose), anzi si potrebbe rinnovare per esso la parola “chilometrico” usata da uno studioso insigne per definire il verso di Naim.
Esso riflette un’ampiezza di respiro, una tendenza alla lirica di pensiero ed una sensibilità che, a volte si cela dietro le meditazioni, a volte erompe come lava.
In alcuni casi, la molteplicità dei pensieri e la ricchezza e potenza delle passioni incitano il Poeta alla prolissita, un difetto questo collegato anche alla ricchezza interna di questa poesia. In casi di questo genere sarebbe da desiderare che il poeta avesse usato maggiormente del “labor limae”. Ci sono anche casi in cui la ricchezza e molteplicità delle immagini stanca.
Ad ogni modo, la poesia di Ajet Shala è una poesia di sincera ispirazione, una poesia che sgorga spontanea dal cuore, non una poesia concepita a freddo, “a tavolino”.
È una poesia, in essenza chiara, con sprazzi di ermetismo che creano delle zone oscure come quelle in cui il mare è più profondo. Fra le migliori di questo volume antologico possiamo ricordare “La resurrezione del liuto” “Lettera poetica ai miei figli”, “Il peso della nostalgìa”, “Babbo, nella tua canizie”, “Il parco di Adula”, “Per te, ticinese”,
“Lirica per Hëna”, “La Fontana del Verde”, “Alla mia luce”, “Noliana”, “A Santiquaranta”, “La sorgente”, “I ponti”, “Il fiume”, “La pioggia”, “Ad ambedue appariva lo stesso sogno”.
Queste poesie spiccano come creste spumose sulle onde dell’ispirazione del Poeta.
Il verso dello Shala non è completamente libero, né completamente tradizionale. Il Poeta non rifugge, né dalla rima, né dall’assonanza che hanno un ruolo importante nella musicalità fra dolce ed aspra della sua poesia che trae la sua forza suggestiva dallamusicalità complessa dell’albanese.
Alcune liriche amorose, prossime al folclore albanese non solo nelle immagini, ma anche nella metrica sono simili alle canzoni.
Anni fa, abbiamo tradotto un volume di questo poeta, “Liriche dei monti” che aveva al suo centro una parola chiave, un simbolo, il cigno, più tardi sostituito da altri simboli e metafore.
Questo volume che si riferisce ad un dato periodo creativo dello Shala, è stato compreso nella presente antologia in cui spiccano i più bei fiori della produzione poetica dello Shala.
Come allora, abbiamo cercato di riprodurre in un’altra lingua, maggiormente ricca per lessico, ma più povera di suoni (una lingua anch’essa analitico – sintetica, ma più dolce dell’albanese), la lingua italiana, le particolarità del linguaggio poetico dello Shala, facendo maggiormente ricorso, quando il tema e le imagini lo consentivano, alla rima, all’assonanza o alla consonanza. L’abbiamo fatto perché la musicalità dell’originale non dovesse perdersi in questa trasposizione in una lingua diversa.
Se abbiamo avuto successo in quest’impresa, può dirlo solo il lettore. Abbiamo laMsperanza di non aver “tradito”, l’autore.
La poesia di Ajet Shala vive della sua sincerità e del suo fuoco interno, come pure delle sue immagini.