Aziz Kelmendi dhe enigma e vrasjeve pa luftë në kohë robërie 

Shkruan: Lulzim Sahiti

Paraqini është qytet në Serbinë qendrore dhe shtrihet në luginën e lumit Morava, në veri të Krushevcit dhe në juglindje të Kragujevcit. Nëpër këtë qytet kalon autostrada (E75) Beograd – Nish. Pranë saj, në të djathtë, gjendet Kazerma Ushtarake “Branko Krsmanoviq”. Deri pak ditë pa ndodhur ngjarja e Paraqinit, rekrutët tanë e përshkruajnë vendin ku shërbyen në këtë mënyrë. Garnizoni në fjalë e kishte portën hyrëse të ngjashme si shumë porta kazermash të tjera në ish-Jugosllavi. Me ngjyrë “es-em-be”, e metaltë, në të cilën domosdoshmërisht bëhej kujdestaria me ndërrime nga ushtarët dhe kishte zyrën e regjistrimit për hyrje-dalje. Pasi që ato ditë objekti i muratuar për roje po rregullohej dhe ngjyrosej, roja ishte zhvendosur në dy çadra, ku në njërën pak më të vogël ishte vendosur komandanti i rojës, kurse në tendën tjetër ushtarët që ishin në përbërje të rojës. Rreth tridhjetë hapa nga hyrja në kazermë ndodhej ndërtesa ushtarake e banimit, kati përdhes dhe kati i parë. Njësitë ishin të vogla sa i përket formacionit ndërsa, për arsye të tjera, e gjithë ushtria ato ditë mund të akomodohej në tri dhoma të fjetjes, numër 40, 41 dhe 42. Përballë tyre, në të majtë, ishte hyrja në të parën, në të djathtë në dhomën e dytë dhe tretë.

Midis dy hyrjeve ishte një dollap me renditje për peri të armëve të këmbësorisë dhe gjësende të tjera ushtarake. Në të djathtë të derës së dhomës 42, ishte dollapi metalik (ku ishin 10 fishekë për nevoja emergjente), për të cilin e dinin pothuajse të gjithë ushtarët se çka ka brenda kjo arkë. Mbi të ishte gazeta e murit me një nga fotografitë e njohura të luftës së Titos, në mes. Në skajin tjetër të simetrisë boshtore ishte fotografia me një tufë fytyrash të rinjsh të qeshur…

Në dhomën numër 40 flinin ushtarët që i përkisnin postës ushtarake 7518, domethënë njësisë së ndarë depoistë, e cila njësi ishte e stacionuar në Nish. Ushtarët e kësaj njësie ushtarake me ndërrime bënin roje në vendin “Karadjordjevo Brdo”, rreth 3 kilometra larg kazermës. Atje një javë bënin roje duke u kujdesur për sigurinë e 28 depove të mëdha të armatimit dhe municionit të llojllojshëm. Mandej një javë tjetër këta ushtarë e kishin të lirë, të cilët gjatë kësaj jave janë marrë kryesisht me ngarkim-shkarkim të municionit dhe mirëmbajtje të objekteve ushtarake. Ndërsa në dhomën numër 41 dhe 42 ishin pjesëtarët e postës ushtarake 5313 të Paraqinit, të cilët kryesisht kanë qenë logjistikë, që janë marrë me punë të kuzhinës, roje brenda kazermës si dhe kanë kryer punë të rëndomta ushtarake. Përndryshe, në kohën kur ka ndodhur rasti i Paraqinit që lëkundi themelet e ish-Jugosllavisë, Kazerma Ushtarake e Paraqinit ishte nën komandën ushtarake të Kazermës së Zajeçarit (Serbi), ku komandant i këtij garnizoni ishte kolonel Ramadan Qehaja. Kazerma e Paraqinit pas Luftës së Dytë Botërore ishte pagëzuar me emrin e Branko Krsmanoviqit (1915-1941), i cili ishte pjesëmarrës në Luftën Civile Spanjolle dhe Luftën e Dytë Botërore.

Kush ishin mbrojtësit e të akuzuarve në Procesin e Paraqinit?

Sipas ligjit, të akuzuarit kishin të drejt të kenë avokatë mbrojtës zyrtar dhe të angazhuar nga familjet e tyre. Me këtë rast, Abdylxhemil Alimani kishte avokat privatë Sava Kocarevin nga Shkupi, ndërsa mbrojtës i tij sipas detyrës zyrtare ishte eprori Argir Grebernakov. Ndërsa, Shefqet Paçarizi, sipas detyrës zyrtare kishte mbrojtës eprorin Svetisllav Trajkoviq, kurse mbrojtësi i Enver Behlulit, ishte eprori Milisav Gjorgjeviq. Ushtari, Islam Mahmuti, mbrojtës sipas detyrës zyrtare kishte eprorin Radisav Vuçetiq. Mbrojtës i Rizah Gjaklit ishte avokati privatë Isa B. Mustafa nga Gjilani, ndërkaq mbrojtësi i tij zyrtar ishte eprori Spase Stojanovski. Rekruti Afrim Mehmeti për mbrojtës privatë kishte angazhuar avokatin e njohur kosovar, Bajram Kelmendi nga Prishtina dhe mbrojtësi i tij sipas detyrës zyrtare, ishte eprori Novica Pejçiq. Ndërkaq, avokatin privatë nga Prishtina, Metush Sadikun kishte angazhuar Pajazit Aliu, ndërsa dhjetari Rizo Alibashiq, mbrojtës sipas detyrës zyrtare kishte, eprorin Nedelko Saviq. Të gjithë avokatët privatë veç e veç u angazhuan në mbrojtjen e klienëve të tyre dhe kërkuan që në mungesë të fakteve ata të lirohen nga aktakuza, ndërsa avokatët ushtarak të caktuar sipas detyrës zyrtare më shumë ishin në shërbim të prokurorisë sesa të të akuzuarve.

Gjatë hetuesisë, në muajin dhjetor të vitit 1987, avokati Bajram Kelmendi së bashku me avokatët e tjerë kishte vizituar të akuzuarit në Burgun Ushtarak të Nishit dhe gjatë një interviste dhënë revistës “Zëri” më 28. 9. 1991 kishte përshkruar në këtë mënyrë gjendjen e të pandehurve shqiptarë:

“Kur shkuam ditën e parë në Nish për t’i vizituar të akuzuarit nuk na lejuan duke na thënë se ata, të burgosurit, janë në pushim. Të nesërmen na lejuan, por me ne ishte një oficer me gradën major.

Hyra në burg dhe sollën klientin tim, Afrim Mehmeti. Ai ishte kërrusur, dhe rrinte me duart prapa shpine. E përshëndeta dhe i thashë se mua më ka caktuar familja e tij për ta mbrojtur. Oficeri më tha serbisht: “Jo nuk mundesh kështu…” Shihej ashiqare se, përmes presionit, donin të na bënin ne avokatëve privatë të heqim dorë nga mbrojtja e të pandehurve.

Dikur arrita t’i them Afrimit se “nëna jote më ka angazhuar të të mbroj”. Mirëpo, oficeri i tha, po ashtu serbisht: “Dëgjo Afrim, ky është avokati Bajram Kelmendi. A e do ti mbrojtësin që ta kemi caktuar ne, apo këtë?”

Pasi mendoi pak, pranoi të jam mbrojtësi i tij. Pastaj kërkova nga oficeri që të më linte vetëm me Afrimin.

Kërkova prej Afrimit të ma thoshte të vërtetën, por ai më tha: “Shok avokat nuk mund ta tregoj të vërtetën, sepse nëse ta tregoj të vërtetën, të marr në qafë, se do të të burgosin edhe ty…”

Afrimi ishte i lodhur e i tjetërsuar, ia kishin shkelur personalitetin. Fillova ta pyes butësisht dhe më në fund më tha se asnjëri prej tyre nuk e kishte kryer veprën penale për të cilën akuzoheshin dhe se të gjitha ato që i kishin pranuar në hetuesi ishin të pavërteta.

Në pyetjen time se si e pranuan një gjë të tillë m’u përgjigj se s’kanë pasur rrugëdalje tjetër, se u kanë thënë se i vetmi kusht për t’i shpëtuar dënimit me vdekje është që ta pranonin bashkëpjesëmarrjen në vrasje. Të gjitha ato që thuhen në aktakuzë janë trillime: Pohimet për ushtrimin me pushkë të Azizit, marrëveshjen në fushën e sportit, për ikjen nga dhomat e fjetjes etj. etj.

Por, pasi që i kanë marrë në pyetje me dhjetëra e dhjetëra herë, ditën dhe natën, janë detyruar të pranojnë se e kanë bërë veprën e pabërë.

Megjithatë, deklaratat e tyre nuk janë përputhur. Edhe pas ballafaqimit të të akuzuarve nuk është arritur te harmonizimi i deklaratave. Pastaj, ata janë nxjerrë në “vendin e ngjarjes” dhe është bërë “rikonstruktimi” (dhe incizimi me kamerë) i ngjarjes. Prapë nuk janë përputhur përshkrimet dhe deklaratat…” (Vijon)